نکته‌های گزارش تازه آژانس اتمی درباره برنامه هسته‌ای ایران

اقتصاد۲۴- روزنامه ایران در یادداشتی با عنوان «گزارش گروسی یک سند سیاسی است» گزارش اخیر مدیرکل آژانس انرژی اتمی را سندی سیاسی قلمداد کرده است.

این روزنامه در این زمینه نوشت: گزارش تازه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره برنامه هسته‌ای ایران، از جنبه فنی صرف فراتر رفته و تقریباً به سندی سیاسی بدل شده است؛ سندی که می‌تواند مسیر مذاکرات غیرمستقیم میان ایران و ایالات متحده را تحت تأثیر قرار دهد.

این گزارش، در کنار قطعنامه‌ای که آمریکا و سه کشور اروپایی در تدارک ارائه آن به شورای حکام هستند، در واقع ترکیب جدیدی از ابزار‌های فشار علیه تهران را شکل داده است؛ فشاری که نه فقط از سوی واشنگتن، بلکه به‌طور روزافزون از سوی اروپا نیز اعمال می‌شود. در این میان، باید نقش تروئیکای اروپایی (آلمان، فرانسه و بریتانیا) را به درستی فهم کرد. اروپا که نگران حذف تدریجی خود از معادلات اصلی مذاکرات ایران و آمریکاست، تلاش دارد با ابزارهایی، چون فشار در آژانس یا حمایت از قطعنامه‌ها، همچنان در روند دیپلماتیک هسته‌ای ایران نقش‌آفرین باقی بماند.

این تلاش برای «بازیگر ماندن» در لحظه‌ای حساس انجام می‌شود؛ لحظه‌ای که ایران و آمریکا، بدون نقش آفرینی علنی اروپا درگیر گفت‌و‌گو‌های حساسی شده‌اند. به عبارتی دیگر اروپا به وضوح از نقش حاشیه‌ای‌اش در مذاکرات دوجانبه ایران و آمریکا احساس نگرانی می‌کند. این حاشیه نشینی دیپلماتیک، آنها را به اتخاذ مواضعی تندتر سوق داده تا جایگاه خود را تثبیت یا بازتعریف کنند.

ارائه قطعنامه‌ای که به وضوح ایران را به‌عدم پایبندی به تعهدات پادمانی متهم می‌کند، آن هم دقیقاً در زمانی که گفت‌و‌گو‌های تهران و واشنگتن در جریان است، تلاشی برای سخت‌تر کردن فضا، افزایش فشار بر ایران و هدایت روند مذاکرات به سمتی است که با منافع اروپایی‌ها همخوانی بیشتری داشته باشد. از نگاه حقوقی، موقعیت اروپا برای اعمال فشار، شاید حتی از آمریکا قوی‌تر باشد.

بیشتر بخوانید:برنامه اسرائیل برای مذاکرات پیش از دور ششم

برخلاف واشنگتن، کشور‌های اروپایی هنوز عضوی از برجام به شمار می‌آیند و بر همین اساس، می‌توانند در صورت نیاز، مکانیسم ماشه را فعال کنند؛ ابزاری که در صورت به کارگیری، می‌تواند توافق هسته‌ای را از بین ببرد و تحریم‌های شورای امنیت را مجدداً بازگرداند. این امکان حقوقی، در کنار جایگاه دیپلماتیک اروپا در آژانس، ابزار چانه‌زنی مهمی در اختیار پایتخت‌های اروپایی قرار داده است. از این منظر، گزارش اخیر آژانس را باید جدی‌تر از آنچه شاید برخی گمان می‌کنند، تلقی کرد.

این گزارش، نه تنها لحنی تندتر نسبت به گذشته دارد، بلکه محتوای آن می‌تواند زمینه ساز ارجاع مجدد پرونده ایران به شورای امنیت سازمان ملل باشد؛ سناریویی که در صورت تحقق، دست اروپا را برای اعمال فشار‌های سیاسی و اقتصادی باز خواهد گذاشت.

در واقع، این گزارش به ابزاری بدل شده که هم فشار را بر ایران افزایش می‌دهد و هم نقش سیاسی اروپا را در روند تصمیم‌گیری‌های آتی برجسته‌تر می‌سازد. در مجموع، اقداماتی نظیر صدور گزارش‌های تند، طرح قطعنامه جدید و فعال‌سازی ظرفیت‌های حقوقی اروپا می‌تواند شرایط را برای پیشبرد مذاکرات آتی دشوارتر کنند؛ بنابراین تعاملات ایران با اروپا و نحوه پاسخ دهی به این فشار‌ها در تعیین سرنوشت دیپلماسی هسته‌ای نقش تعیین‌کننده‌ای خواهد داشت.

نویسنده: رحمن قهرمانپور، صاحبنظر مسائل استراتژیک