کشتی مدلین در راه مأموریت غیرممکن برای غزه / تلاش فعالان محیط زیست برای رسیدن به صلح و عدالت در فلسطین

اقتصاد۲۴- کشتی حامل ۱۲ فعال فلسطینی از جمله «گرتا تونبرگ»، فعال ۲۲ساله، و «ریما حسن»، نماینده فرانسوی پارلمان اروپا، قرار است به‌زودی به غزه برسد. ارتش اسرائیل اعلام کرده که اجازه نمی‌دهد این کشتی در غزه پهلو بگیرد و آن را به‌سمت بندر اشدود در اسرائیل هدایت خواهد کرد. این دومین تلاش کنشگران برای رساندن کمک‌های بشردوستانه به نوار غزه است، اما خدمه این گروه این‌بار آماده مواجهه با خطرات پیش رو است. تونبرگ به ساندی‌تایمز می‌گوید: «خطر واقعی ساکت ماندن است.» ارتش اسرائیل می‌گوید تمام سرنشینان این کشتی دستگیر خواهند شد و به‌محض آماده‌شدن کشتی فوراً اخراج می‌شوند. طبق آخرین خبرها، کشتی «مدلین» به سواحل مصر نزدیک شده است و فاصله کمی با غزه دارد. سؤال اینجاست که چرا فعالان محیط‌زیست حالا روی مسئله غزه متمرکز شده‌اند و مقابله با تغییراقلیم را در گرو پایداری صلح در جهان می‌بینند.

بحران‌های بشردوستانه را گاهی بلایای طبیعی مثل طوفان و زلزله رقم می‌زنند و گاهی رهبری ضعیف و سیاستگذاری‌های غلط. آنچه امروز برای میلیون‌ها فلسطینی در غزه رخ می‌دهد، محصول مستقیم شکست‌های رهبران سیاسی است که از بهترین راهکار‌ها برای کمک‌رسانی به مردمی که در جنگی پیچیده گرفتار شده‌اند، استفاده نمی‌کنند. در هفته گذشته ده‌ها نفر از اعضای یک سازمان امدادی که برای دریافت اقلام کمکی دست‌و‌پا می‌زدند و تلاش می‌کردند مکانیسم جدیدی برای توزیع آنها میان مردم پیدا کنند، با تیرباران سربازان اسرائیلی کشته شدند، عده‌ای هم مجروح. طبق یک نظرسنجی، ۹۳ درصد از سازمان‌های مردم‌نهاد فلسطینی و بین‌المللی که در غزه فعالیت می‌کنند، اعلام کرده‌اند ذخایرشان در غزه تقریباً یا به‌طور کامل روبه‌اتمام است.

این فاجعه باعث شد «بنیاد بشردوستانه غزه» یا GHF ـ نهادی که اسرائیل و ایالات متحده آمریکا برای دور زدن سازوکار توزیع کمک‌های سازمان ملل ایجاد کرده‌اندـ اعلام کند فعالیت‌هایش را متوقف می‌کند تا بتوانند طرح‌های لجستیکی خود برای تأمین نیاز‌های فوری فلسطینی‌ها را بازنویسی کنند. حالا که دست سیاستمداران از کمک‌رسانی به فلسطینی‌ها کوتاه شده و نزدیک به سه ماه است که اسرائیل تقریباً اجازه ورود هیچ کمکی را به داخل غزه نمی‌دهد، فعالان محیط‌زیست و کنشگران دست‌به‌کار شده‌اند.

گرتا تونبرگ، فعال سوئدی و مشهور حوزه محیط‌زیست، از یکشنبه گذشته به‌همراه ۱۱ نفر دیگر سوار بر کشتی «مدلین» در دریای مدیترانه به‌سمت غزه در حرکت است. هماهنگی این سفر با گروهی از فعالان بشردوستانه از «ائتلاف ناوگان آزادی» بود که سفر هفت‌روزه ۲۰۰۰کیلومتری را از بندر سیسیلی در کاتانیا آغاز کردند. آنها شیر خشک، کیت‌های پزشکی، آرد و پروتز را برای کودکان غزه می‌برند.

مدلین نام اولین زن ماهیگیر در غزه است که پس از سال ۲۰۰۹ و زخمی‌شدن پدرش بر اثر حملات اسرائیل، کسب‌و‌کار ماهیگیری پدرش را ادامه داد. این اولین‌باری نیست که گروهی از فعالان محیط‌زیست تلاش می‌کنند با کشتی به‌سمت غزه بروند. «ناوگان آزادی» قرار بود ماه گذشته از مالتا سفر خود را آغاز کند، اما پس از بمباران پهپاد‌ها در آب‌های بین‌المللی و آسیب‌دیدن کشتی مورد نظر، مکان حرکت به جنوب ایتالیا تغییر کرد. تونبرگ معتقد است نمی‌تواند تسلیم شود و در بحبوحه بمباران‌ها، اگر حضور او در این کشتی می‌تواند تفاوتی ایجاد کند تا به فلسطینی‌ها نشان دهد که جهان آنها را فراموش نکرده، پس خطر آن را هم به‌جان می‌خرد.

بیشتر بخوانید:فیلم/ لحظات وحشتناک از سوختن زنان و کودکان فلسطینی

این کشتی مسافران دیگری هم دارد؛ «لیام کانینگهم» که با نقش در سریال «بازی تاج و تخت» شناخته می‌شود، «ریما حسن» نماینده حزب چپ افراطی فلسطینی‌تبار در پارلمان اروپا که ممنوعیت ورود به اسرائیل را دارد، «عمر فیاض» روزنامه‌نگار فرانسوی الجزیره که این سفر را پوشش می‌دهد، «تیاگو آویلا» روزنامه‌نگار برزیلی، فعال اجتماعی و سیاستمداری که در دو دهه گذشته از مسئله فلسطینیان حمایت کرده است، همچنین پزشکی فرانسوی که درصورت رویارویی احتمالی با نیرو‌های اسرائیلی به مسافران این کشتی کمک می‌کند و البته یک فعال از آلمان با پیشینه کردی و یک فعال ترک. با این‌همه، اسرائیل اعلام کرده است این کشتی اجازه پهلوگرفتن در نوار غزه را نخواهد داشت.

در سال ۲۰۱۰، صد‌ها کنشگر سوار بر شش کشتی تلاش کردند از ترکیه به نوار غزه برسند، اما در حمله ارتش اسرائیل به کشتی پیشرو آنها، ۱۰ نفر کشته شدند. حالا بعد از ۱۵ سال کشتی مدلین با همان اهداف و همان خطرات، عملیات خود را آغاز کرده است

پیش‌ازاین، در سال ۲۰۱۰ صد‌ها کنشگر سوار بر شش کشتی تلاش کردند از ترکیه به نوار غزه برسند. ارتش اسرائیل حملاتی را علیه کشتی پیشرو موسوم به «ماوی مارمارا» انجام داد. ۹ نفر کشته شدند و کشتی‌ها را به‌سمت بندر اشدود هدایت کردند. نفر دهم نیز پس از چهار سال در کما از دنیا رفت. حالا بعد از ۱۵ سال کشتی مدلین با همان اهداف و همان خطرات، عملیات خود را آغاز کرده است.

ائتلاف ناوگان آزادی در واکنش به تهدید‌های اسرائیل اعلام کرده است: «اسرائیل هیچ اختیار قانونی برای کنترل یا اعمال محاصره دریایی بر غزه ندارد.» بنابراین، هیچ «اساس قانونی» برای توقیف کشتی مدلین وجود ندارد.

تلاش فعالان محیط‌زیست برای صلح

حدود یک سال پیش، زمانی که گرتا تونبرگ عکسی از خود با پلاکارد «در کنار غزه بایستید» در شبکه اجتماعی اینستاگرام منتشر کرد، خشم خیلی‌ها را در اسرائیل برانگیخت.

یکی از سخنگو‌های ارتش اسرائیل به مجله پلتیکو می‌گوید «در آینده هر کسی که به هر نوعی با گرتا مرتبط باشد، از نظر من، حامی تروریسم است». او بعد‌ها اظهارات خود را پس گرفت و حساب کاربری رسمی اسرائیل در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «حماس از مواد اولیه پایدار برای موشک‌های خود استفاده نمی‌کند». گروه‌های حامی محیط‌زیست در آلمان، با اسرائیل ابراز همبستگی کرده‌اند و خود را هم‌درد با رنج فلسطینی‌ها نشان داده‌اند. اما فعالان بریتانیایی و آمریکایی با لحن محکم‌تری از اسرائیل انتقاد کرده‌اند و بمباران غزه را «نسل‌کشی» خوانده‌اند.

جنگ غزه بر گفت‌و‌گو‌های داخل جنبش‌های محیط‌زیستی هم اثر داشت. برخی از فعالان معتقدند مبارزه با تغییراقلیم نیازمند بررسی و رسیدگی به بی‌عدالتی‌های سیاسی است. جنگ غزه خسارات سنگینی بر محیط‌زیست گذاشته است؛ منابع آبی آلوده شده‌اند، فاضلاب تصفیه‌نشده وارد دریای مدیترانه می‌شود، خاکی که زمانی حاصلخیز بود از بین رفته و باریکه غزه درخت‌های زیتون کهنسال خود را از دست داده است. حتی دو ماه پس از آغاز جنگ غزه، کارشناسان هشدار دادند فسفر سفید -ماده شیمیایی که تحت قوانین بین‌المللی غیرقانونی است- که طبق برخی گزارش‌ها نیرو‌های اسرائیلی در حملات خود از آن استفاده می‌کنند، بر محیط‌زیست، از جمله هوا و خاک اثرات مخربی دارد. فلسطینی‌ها از اینکه سال‌ها طول می‌کشد تا بتوانند زمین‌های خود را احیا کنند، نگرانند و فعالان محیط‌زیست در نشست اقلیمی سالانه سازمان ملل در دبی موسوم به کاپ۲۸ تلاش کردند وضعیت اسفناک غزه را به عدالت اقلیمی در سراسر جهان گره بزنند. «جاگان جاپاگان»، دبیرکل فدراسیون بین‌المللی جمعیت‌های صلیب‌سرخ و هلال‌احمر، نیز در این نشست هشدار داد غزه می‌تواند «به فاجعه محیط‌زیستی تبدیل شود».

بیشتر بخوانید:سوریه به حمله اسرائیل واکنش نشان داد

از هفتم اکتبر ۲۰۲۳ و پس از آغاز حملات اسرائیل به غزه، جنبش‌های فعالان محیط‌زیست تقویت شده‌اند و درخواست‌ها برای اقدام فوری درباره مسئله گرمایش جهان همچنان ادامه دارد.

تونبرگ معتقد است باید مقابل منشأ رنج مردم ایستادگی کرد؛ چه دی‌اکسیدکربن باشد، چه بمب، چه سرکوب یا دیگر اشکال خشونت

تونبرگ سوار بر کشتی «مدلین» در پاسخ به سؤال «خوان گونزالس»، خبرنگار وب‌سایت «دموکراسی همین حالا» که پرسید چگونه مسئله آزادی فلسطینی‌ها را با کنشگری در حوزه محیط‌زیست مرتبط می‌کند، می‌گوید: «برای من هیچ راهی برای تمایز بین این دو وجود ندارد. عدالت اقلیمی بدون عدالت اجتماعی میسر نمی‌شود.» تونبرگ در ادامه می‌گوید: «اینکه من فعال محیط‌زیستی هستم، به‌خاطر این نیست که می‌خواهم از درخت‌ها محافظت کنم. من فعال محیط‌زیستم، چون به سلامت انسان و کره خاکی اهمیت می‌دهم و این دو به‌شدت به یکدیگر مرتبط‌اند.» به‌گفته تونبرگ، در موضوعی مثل نسل‌کشی در غزه، تخریب و نابودی محیط‌زیست قطعاً روشی رایج برای سرکوب مردم در جنگ است. او معتقد است باید مقابل دلیل رنج مردم ایستادگی کرد؛ چه دی‌اکسیدکربن باشد، چه بمب، چه سرکوب یا دیگر اشکال خشونت. «ما باید مقابل منشأ رنج بایستیم. اگر تظاهر می‌کنیم که محیط‌زیست برایمان مهم است، اگر تظاهر می‌کنیم که اقلیم و آینده کودکان برایمان مهم است، بدون مبارزه با رنجی که امروز تمام اقلیت‌ها می‌کِشند، یعنی رویکرد به‌شدت نژادپرستانه‌ای در قبال عدالت داریم که اکثریت جمعیت جهان را در نظر نمی‌گیرد.»

تونبرگ در گفت‌وگویی که از کشتی انجام داد، درباره اقدامات ارتش اسرائیل می‌گوید: «ما پهپاد‌ها را می‌بینیم. شب گذشته در دو زمان متفاوت، پهپاد‌ها بالای سر ما می‌چرخیدند. ما دستورالعملی برای ایمنی داریم که از آن استفاده خواهیم کرد و برای تأمین امنیت حداکثری به روش غیرخشونت‌آمیز سناریو‌های متفاوتی تعبیه شده است.» تونبرگ و همراهانش تصمیم دارند تا جایی که می‌توانند کشتی خود را به جلو برانند، اما نمی‌توانند پیش‌بینی کنند چه سناریویی اتفاق خواهد افتاد.

پیام تونبرگ این است که قوانین بین‌المللی، نهاد‌های بین‌المللی، دولت‌ها، رسانه و کارخانه‌ها ما را ناامید کرده‌اند. «ناامیدی» روشی دیپلماتیک برای بیان این است که طراحی سیستم‌های کنونی براساس بهره‌کشی و سرکوب مردم است. تونبرگ معتقد است در این شرایط هیچ‌کس ما را نجات نخواهد داد، اما این مسئولیت ماست که گامی برداریم.