دفاع میهنی ۱۲ روزه ایران و مساله سکوت و انفعال روسیه/ آیا موضع مسکو بی‌طرفی فعال است؟

اقتصاد۲۴- پس از تجاوز آمریکا به تاسیسات هسته‌ای ایران، سید عباس عراقچی وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران به روسیه رفت و با ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه، دیدار کرد. اگرچه تدارک این سفر پس از حمله اسرائیل به ایران دیده شده بود ولی به گفته عراقچی «طبیعی است که بحث‌های ما اکنون، جدی‌تر خواهد بود و ابعاد گسترده‌تری را در بر خواهد گرفت.»

عراقچی پیش از دیدار با رئیس‌جمهور روسیه گفته بود با وی درباره مقابله با چالش‌ها و تهدید‌های مشترک به ویژه پس از تحولات اخیر گفت‌و‌گو خواهد کرد. وزیر خارجه از فعالیت روسیه در شورای امنیت به نفع ایران گفت و مواضع آنها را بسیار خوب و محکم توصیف کرد. عراقچی با بیان اینکه هر چند که هر تحرکی در شورای امنیت با وتوی آمریکا مواجه خواهد شد ولی لازم است که بقیه اعضای شورا، حرف خود در مقابل تجاوز را به همه دنیا نشان دهند. پوتین نیز در این دیدار از کمک به مردم ایران سخن گفته بود.

در گفت‌و‌گو با جهانگیر کرمی پژوهشگر روابط بین الملل بویژه روسیه به مواضع این کشور در ارتباط با تجاوزات اخیر به ایران پرداخته ایم

انتظارات ایران از مسکو در سفر وزیر امور خارجه ایران به روسیه چه بود؟

قاعدتا بایستی آقای عباس عراقچی وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران بر اساس توافقنامه مشارکت جامعه راهبردی بین ایران و روسیه که در آن بر کلمات جامع، بلندمدت و راهبردی تاکید شده و در بند‌های مختلف آن همکاری‌ها در سطوح دو جانبه و منطقه‌ای و جهانی مورد تاکید قرار گرفته است و در هر یک از این سطوح دو جانبه منطقه‌ای وجهانی مسئله همکاری در جهت منافع مشترک و همینطور مقابله با مداخلات طرف‌های ثالث مورد تاکید قرار گرفته است از کرملین درخواست همکاری برای مقابله با تجاوز امریکا و اسرائیل را مطرح می‌کردند.

آیا سفر آقای عراقچی به روسیه در راستای اجرای همین توافق راهبردی بوده است؟

در بند دوم این توافقنامه می‌بینیم که صراحتا می‌گوید که دو طرف سیاستی مبتنی بر نفی وضعیت تک قطبی و مقابله با مداخله طرف‌های ثالث را در پیش می‌گیرند. همچنین بند سه به کمک هر دو طرف برای حل و فصل اختلافات بین این کشور‌ها و طرف‌های ثالث اشاره می‌کند. یا در بند چهارم نیز بر همکاری اطلاعاتی و امنیتی در مقابله با تهدیدات مشترک تاکید دارد و بند پنجم نیز مربوط به همکاری در مقابله با تهدیدات نظامی و امنیتی است. همینطور در بند نوزدهم قید شده که طرف‌های متعاهد با اعمال اقدامات قهرآمیز یک جانبه مقابله خواهند نمود و انتقال کالا، خدمات و محصولات را به یکدیگر تضمین می‌کنند. مجموع اینها یک سری تعهدات را برای هر دو کشور ایجاد می‌کند، و لذا این موارد قاعدتاً انتظاراتی را در طرف ایرانی ایجاد کرده که بر اساس این توافقنامه روسیه تعهداتی دارد و این دیدار در این چارچوب برنامه ریزی شده است.

بیشتر بخوانید:بازی چندگانه پوتین روی میز جنگ ایران_اسرائیل_آمریکا/ مسکو یک شریک راهبردی برای تهران یا تماشاگری بی‌تفاوت؟!

بر اساس آنچه در رسانه‌ها بازتاب یافته، واکنش دولت روسیه و پوتین هم این بوده که ما تلاش می‌کنیم که به مردم ایران کمک کنیم. آیا روسیه انتظارات ایران را برآورده خواهد کرد؟

این اظهارنظر و این جمله البته یک مفهوم کلی و مبهم است و به نظر می‌رسد که انتظارات ایران را برآورده نمی‌کند. نظیر چنین عباراتی را و حتی قوی‌تر از اینها را کشور‌هایی که روابط محدودتری با ایران دارند گفته‌اند. بر مبنای این سخن بعید می‌دانم از طرف روسیه کمکی مهم به ایران بشود.

حدود و مرز حمایت روسیه از ایران در سازمان‌های بین المللی را چگونه می‌بینید؟

همانطور که اشاره کردم این همکاری‌ها در سطوح دو جانبه منطقه‌ای و بین المللی پیش بینی شده است. در سطح بین المللی بحث نقش آفرینی روسیه در قطعنامه‌ها برای محکومیت تجاوز و همینطور کمک به ایران و جلوگیری از شکل گیری یک اجماع در محیط غربی وحود دارد و حتی سطوح بالاتر که می‌توانند آنها از طریق تبلیغات به آن دامن بزنند. مواردی داشتیم از جمله اینکه در همان قطعنامه آژانس بین المللی انرژی اتمی، چین، روسیه و بورکینافاسو تنها کشور‌هایی بودند که به تصویب قطعنامه رای ندادند. در دو جلسه‌ای که در شورای امنیت تا حالا تشکیل شده (جلسه مربوط به تجاوز اسرائیل و هم جلسه مربوط به تجاوز امریکا) موضع روس‌ها محکومیت تجاوز و پشتیبانی از ایران و مشروع دانستن حق دفاع ایران بود.

در سطح منطقه‌ای نیز ایران همراه با روسیه در سازمان همکاری شانگهای و بریکس پلاس عضو هستیم و همچنین در اتحادیه اقتصادی اوراسیایی ایران توافق تجارت آزاد دارد که جایگاه مهمی به ایران می‌دهد. قاعدتا انتظار این است که به ویژه در سازمان همکاری شانگهای و بریکس پلاس قطعنامه‌هایی در محکومیت تجاوز و موضوع حمایت از ایران صادر شود. سازمان همکاری شانگهای در آخرین روز جنگ قطعنامه‌ای در حمایت از ایران صادر کرد.

اگر ایران از روسیه تجهیزات نظامی بخواهد آیا این کشور این تجهیزات را در اختیار ما قرار خواهد داد؟

این موضوع هیچ منع قانونی داخلی در روسیه و بین المللی ندارد، دو کشور توافق نامه‌های متعددی برای همکاری در حوزه‌های تکنولوژی و تکنولوژی نظامی و همینطور تسلیحات نظامی و صنعت نظامی دارند و این توافقات در گذشته فعال بوده و فقط در یک مقطع از سال ۲۰۰۹ در دوره ریاست جمهوری مدودوف و همزمان با قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد در تحریم ایران این توافقات تعلیق شدند. برخی از این توافقات در سال ۲۰۱۶ و پس از امضای برجام از تعلیق درآمدند و سال ۲۰۲۲ بر اساس توافق برجام که سال پایان تحریم نظامی و تسلیحاتی ایران بود روسیه مجدداً همه آن توافقات را از تعلیق درآورد و توافقات جدیدی امضا شد؛ لذا از سوی قطعنامه‌های شورای امنیت و همچنین در داخل روسیه هیچ ملاحظه‌ای وجود ندارد و این توافقنامه‌ها ساری و جاری است.

البته در شرایط جنگ معمولا تشخیص اینکه چه تکنولوژی‌ها و چه تسلیحاتی می‌تواند به شکل فوریتی به دفاع در مقابل تجاوز و تقویت قدرت تهاجمی علیه کشور متجاوز کمک کند موضوع فنی است که معمولا در دستگاه‌ها و سازمان‌های دفاعی مورد بررسی قرار می‌گیرد. من فکر می‌کنم در شرائط فعلی ممکن است روسیه ملاحظاتی در این رابطه داشته باشد که باید به آن اشاره کنم؛ لذا در ابتدا باید موضع روسیه را در نظر داشته باشیم، درست است که موضع روسیه تجاوز اسرائیل و آمریکا را محکوم می‌کند و در سازمان‌های بین المللی بر حق دفاع مشروع ایران تاکید می‌کند و به لحاظ سیاست اعلامی و در واقع عملکرد دیپلماتیک در طرف ایران قرار دارد، اما در مجموع موضع این کشور نسبت به کل داستان (یعنی مسئله تجاوز اسرائیل و تجاوز آمریکا به ایران) یک نوعی از بی طرفی فعال را تداعی می‌کند.

علت این نوع موضع گیری را در چه می‌دانید؟

روسیه نمی‌خواهد ورود جدی داشته باشد؛ نخست به این علت که خودش درگیر جنگ اوکراین است و طبیعتاً محدودیت‌هایی در حوزه ظرفیت‌های نظامی و فنی دارد. دوم روابط روسیه و اسرائیل روابط خاصی است. پوتین چند روز پیش در سن پترزبورگ گفته بود که اسرائیل نزدیک یک و نیم میلیون تا دو میلیون جمعیت روس زبان دارد و روابط روسیه و اسرائیل روابط خوبی است و لذا بر اساس این موضوع نمی‌تواند از ایران حمایت کند. اما مهم‌تر اینها این است که دولت روسیه در ماه‌های اخیر خیلی خودش را مدیون دولت امریکا می‌داند.

بیشتر بخوانید:روسیه عملا ایران را از «رقابت در بازار انرژی جهانی» حذف کرد

به واسطه جانب داری آمریکا از روسیه در جنگ اوکراین؟

بله، لغو کمک‌های مالی و نظامی از سوی ترامپ، قدرت اوکراین را تضعیف کرده و امید اوکراین را به حمایت از بین برده و شکافی را در جبهه حمایت از اوکراین در اتحادیه اروپا دامن زده است. بر این اساس، حفظ روابط موجود کرملین و کاخ سفید برای روسیه حیاتی ست. از این رو، با وجود اینکه در نهاد‌های بین المللی به لحاظ دیپلماتیک حمله آنها را محکوم می‌کند، اما تلاش داشته که با طرف‌ها تماس داشته باشد و رایزنی کند. برای روسیه مسئله اصلی یک جانبداری جدی و همه جانبه از ایران مطرح نیست و این ادعای کمک هم مفهومی کلی و مبهمی است.

با توجه به ارتباط بین نتانیاهو و پوتین وهمچنین همانطور که اشاره داشتید جانب داری آمریکا از روسیه تا چه حد این کشور در کاهش تنش و آتش بس می‌تواند نقش آفرینی کرده باشد؟

در سال‌های اخیر یعنی بعد از جنگ اوکراین در سال ۲۰۲۲ رابطه پوتین و نتانیاهو مثل قبل نیست.

چرا؟

پوتین در زمان جنگ سوریه، اسرائیل را در سوریه در پناه خود نگه داشته بود و تلاش می‌کرد نیرو‌های ایرانی را از مرز‌های اسرائیل دور بدارد، از این رو در جنگ اوکراین روی نتانیاهو خیلی حساب کرده بود و انتظار داشت که در جنگ اوکراین، اسرائیل از روسیه حمایت کند ولی وقتی که جنگ در گرفت دولت نتانیاهو به سمت غرب و اوکراین رفت و این باعث تیرگی روابط شد. در بحران هفت اکتبر و بعد از آن نیز روسیه تلاش کرد که به نوعی از فلسطین و حتی حماس حمایت دیپلماتیک کند. البته بخشی از این حمایت به نیاز روسیه به کشور‌های عربی و بویژه کشور‌های عضو اوپک پلاس برای دور زدن تحریم‌های اقتصادی غرب بود. در شرایط حاضر روابط روسیه و اسرائیل چندان گرم نیست ولی معنایش این نیست که در روابط این دو کشور خللی اساسی ایجاد شده است. این استمرار دارد و همچنان اسرائیل شریکی مهم برای روسیه است. از طرف مقابل هم روسیه هم برای اسرائیل اهمیت دارد و به همین خاطر است که احتمال حمایت نظامی روسیه از ایران به شکل اساسی و معنادار محدود است.

در مورد امریکا نیز روسیه خیلی امیدوار است که از طریق آمریکا بتواند به یک آتش بس در اوکراین دست یابد. فراموش نکنیم هیچ کشوری حاضر نشده بخشی از خاک اوکراین را به روسیه بدهد ولی دولت ترامپ حاضر شده اینکار را انجام دهد و این امتیاز بزرگی برای روسیه است؛ لذا این عوامل باعث شده تا آن انتظاری که ایران داشت مثل بیانیه‌های شدید الحن علیه آمریکا و اعلام کمک نظامی اتفاق نیفتد و همانطور که می‌بینم خبری از این مسائل نیست.

حتی در مورد میانجی گری هم ابتدا سخنگوی کاخ کرملین اعلام کرد که ما میخواهیم میانجیگری کنیم و به حل و فصل این موضوع بپردازیم تا جنگ تمام شود ولی بعدا خود پوتین گفت که ما به میانجی گری ورود نمی‌کنیم.

علت این گفته پوتین چه بود؟

علت این بود که پوتین برای میانجیگری با ترامپ تماس گرفته بود و ترامپ گفته بود که شما همان موضوع اوکراین را حل و فصل کنید و لازم نیست برای بحران دیگری نسخه دهید و وارد شوید. این چیزی بود که ترامپ مطرح نمود.