لاتاری در بورس متوقف می‌شود؟

اقتصاد۲۴- «علیرضا توکلی‌کاشی» کارشناس بازار سرمایه در سرمقاله امروز روزنامه دنیای اقتصاد نوشت.

در بیست‌سال گذشته، شیوه‌های مختلفی برای حمایت از بازار سرمایه مورد استفاده قرار گرفته که هر یک مزایا و معایبی داشته است. در این میان، شیوه فعلی حمایت از بازار که جزء ناکارآترین آنها بوده و قبلا نیز چندین‌بار تجربه و آزموده شده بود، متاسفانه مجددا به‌کار گرفته شده است و دریغ از فکر و ایده جدید!

بر روش فعلی حمایت از بازار سرمایه اشکالات متعددی وارد است. اولا این روش حمایت، از نظر حجم کافی نبوده است. درجدول بالا نسبت حجم معاملات به ارزش صف‌های فروش نمایش داده شده و همان‌گونه که قابل مشاهده است، همواره بخشی از صف‌های فروش سهام پاسخ داده شده است.

اما با این حال این جدول عمق فاجعه را نیز نشان نمی‌دهد؛ زیرا در این جدول صرفا ارزش صف‌های فروش ثبت‌شده در سامانه معاملات نمایش داده شده است. درحالی‌که حجم بسیار بزرگی از متقاضیان فروش سهام، ازآنجاکه شانسی برای فروش سهام خود مشاهده نکرده‌اند، اصولا از ثبت سفارش فروش خود منصرف شده‌اند و تخمین زده می‌شود که بین ۸۰ تا ۲۰۰همت تقاضای فروش هنوز سفارش خود را در سامانه معاملات ثبت نکرده‌اند.

علاوه بر این، جدول زیر، شامل صف فروش صندوق‌های سهام نیست و این در حالی است که حدود ۷ تا ۵۰همت صف فروش صندوق‌های سهام نیز، در بازار به‌صورت پیدا و پنهان وجود دارد.

اما اشکال بزرگ‌تری که در شیوه فعلی نحوه حمایت از بازار سهام مشاهده می‌شود این است که به‌دلیل شیوه به‌کارگرفته‌شده در مکانیزم فعلی حمایت، بازار سهام از قالب «رقابت» بر مبنای «تحلیل» خارج شده و تبدیل به «مسابقه دو سرعت» و یک «بازار لاتاری» بزرگ شده است و در این یادداشت تلاش داریم تا از این جنبه، موضوع را بیشتر بررسی کنیم.

دو سرعت

مکانیزم معاملات به شیوه‌ای چیده شده است که هر کس با سرعت بیشتری از رانت دسترسی به بازار استفاده کرده و با روش‌های فیزیکی (سرعت تایپ بالاتر) یا رانت تکنولوژیک (مجموعه کد‌های برنامه‌نویسی، شبکه‌های سریع‌تر یا فاصله نزدیک‌تر به هسته معاملات) بتواند سفارش‌های خود را پس از شنیدن صدای سوت مسابقه در ساعت ۸:۴۵ صبح، سریع‌تر از بقیه در ابتدای صف‌های فروش بنشاند و اصطلاحا در مسابقه «سرخطی» برنده شود، شانس بیشتری در استفاده از «رانت» بازار خواهد داشت. در این میان البته متاعی که هیچ خریداری ندارد، همانا «تحلیل» است.

شکل‌گیری «لاتاری»

اما بازی «لاتاری» در آنجا شکل می‌گیرد که نمی‌دانیم مجموعه مدیران و کنترل‌کنندگان بازار در هر روز، اقدامات حمایتی خود را از کدام سهام و به چه میزانی انجام خواهند داد؛ زیرا در این لاتاری، اشخاصی برنده خواهند شد که «قرعه حمایت» در آن روز به نام آنها افتاده باشد و «برگزارکنندگان لاتاری» آن سهم را برای حمایت «انتخاب» کرده باشند.

بیشتر بخوانید:بورس چگونه در سایه بلاتکلیفی‌ها سبز خواهد شد؟

«میزان بهره‌برداری» از این رانت نیز وابسته به «سرعت» این افراد در مسابقه دو سرعتی است که رأس ساعت ۸:۴۵ صبح آغاز شده و به مدت کمتر از ۳۰ ثانیه نیز ادامه داشته است.

پدیده منحوس «فساد» در این شرایط تلاش می‌کند تا از لابه‌لای خطوط مقررات، ارتباطات تلفنی و روابط میان افراد سر برآورد و به‌صورت ناعادلانه منافعی را برای عده‌ای خاص تامین کند. هرچند این گفته به معنای قطعیت وجود فساد نیست، اما به‌واسطه فرآیند توضیح داده‌شده، «بستر فساد» کاملا مهیا است و نمی‌توان با اطمینان از عدم وقوع آن سخن گفت.

در این میان ممکن است برخی مدیران پاکدست هم در معرض اتهامات مختلف قرار گیرند؛ همان‌طور که در گذشته نیز برخی مدیران ارشد سازمان بورس و نهاد‌های مالی، در مظان این اتهام قرار گرفته، برخی احکام برائت گرفته و تعدادی هم محکوم شده‌اند.

اما حتی این محکومیت‌ها نیز نتوانستند زیان سرمایه‌گذارانی را که در سال‌های گذشته بخش مهمی از سرمایه خود را از دست دادند، جبران کنند. در این میان و با هر بار تکرار این حوادث «سرمایه اجتماعی» بازار سرمایه، به‌عنوان ارزشمندترین دارایی این بازار، «هزینه» می‌شود و نهایتا به روزی خواهیم رسید که دیگر چیزی از این سرمایه باقی نخواهد ماند.

فراموشی بخش مهم بازار در هنگامه «حمایت»

در سال‌های گذشته، متولیان بازار همواره و به درستی مردم عادی و غیرحرفه‌ای را به سرمایه‌گذاری غیرمستقیم از طریق انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری تشویق کرده‌اند؛ و همواره فرض بر این بوده است که افراد حرفه‌ای بازار «صلاح کار خود را بهتر دانسته» و در انتخاب سهام خود دقت لازم را داشته‌اند؛ بنابراین به مردم عادی که طبیعتا تخصصی هم در زمینه سرمایه‌گذاری حرفه‌ای نداشته‌اند، توصیه شده است با سرمایه‌گذاری در انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری و قناعت به کسب بازدهی کمتر احتمالی به نسبت سرمایه‌گذاری مستقیم در بازار سهام، ریسک خود را کاهش دهند و با پرداخت انواع کارمزد «مدیریت» و «کارمزد موفقیت» (پاداش) به مدیران صندوق‌ها، از خدمات مدیران حرفه‌ای بازار بهره ببرند.

حال چه شده است که در هنگامه «حمایت»، مردم عادی و غیرحرفه‌ای که اتفاقا به توصیه مدیران و متولیان بازار گوش داده و به صورت غیرمستقیم وارد بازار سهام شده‌اند، فراموش شده و از هر گونه حمایتی محروم مانده‌اند!

همان‌طور که بیان شد، شیوه فعلی «حمایت» از بازار سرمایه نتوانسته است به‌صورت موثر و عادلانه از فعالان بازار سهام حمایت کند و عملا فقط تعداد محدودی که در این لاتاری برنده می‌شوند، طعم شیرین «حمایت» را می‌چشند و جمعیت بسیار بیشتری از آن بی‌بهره‌اند.