شورای پول و اعتبار چیست و چه کسانی در آن عضو هستند؟

اقتصاد۲۴- محمد آیتی: شورای پول و اعتبار در ایران، هم تصمیم‌گیر و هم مشاور در حوزه پولی و بانکی است. این شورا عالی‌ترین مرجع تصمیم‌گیری در بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران محسوب می‌شود و وظایف متعددی در زمینه سیاست‌های پولی و اعتباری دارد. در عین حال، این شورا وظیفه اظهار نظر مشورتی در مسائل بانکی، پولی و اعتباری کشور را نیز بر عهده دارد.

شورای پول و اعتبار چیست؟

شورای پول و اعتبار نهادی عالی‌رتبه در ساختار اقتصادی ایران است که وظیفه اصلی آن سیاست‌گذاری و نظارت بر نظام پولی و بانکی کشور است. این شورا در چارچوب قانون پولی و بانکی کشور، به‌عنوان بازوی اصلی تصمیم‌گیر در حوزه سیاست‌های پولی عمل می‌کند و نقش مهمی در حفظ ثبات اقتصادی، کنترل تورم و تنظیم جریان نقدینگی دارد. اعضای شورا شامل مقامات بلندپایه اقتصادی مانند وزیر امور اقتصادی و دارایی، رئیس‌کل بانک مرکزی، رئیس سازمان برنامه و بودجه، دو نماینده مجلس، و چند کارشناس خبره در امور بانکی و اقتصادی هستند. شورای پول و اعتبار با تصمیم‌گیری درباره موضوعاتی، چون نرخ سود بانکی، مقررات اعتباری، تأسیس یا انحلال بانک‌ها و سایر مسائل کلان بانکی، تأثیر مستقیمی بر عملکرد اقتصادی کشور دارد.

اعضای شورای پول و اعتبار چه کسانی هستند؟

اعضای شورای پول و اعتبار طبق قانون پولی و بانکی کشور، ترکیبی از مقامات دولتی و کارشناسان اقتصادی هستند. این شورا تحت نظارت بانک مرکزی فعالیت می‌کند. اعضای اصلی آن عبارت‌اند از:

۱. وزیر امور اقتصادی و دارایی (رئیس شورا)

۲. رئیس کل بانک مرکزی (نایب‌رئیس شور)

۳. رئیس سازمان برنامه و بودجه کشور

۴. دو تن از وزرا به انتخاب هیئت وزیران

۵. دو نفر کارشناس و متخصص امور پولی و بانکی (به پیشنهاد رئیس کل بانک مرکزی و تأیید هیئت وزیران)

۶. دادستان کل کشور یا نماینده وی

۷. رئیس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران

۸. رئیس اتاق تعاون ایران

این ترکیب، نمایانگر حضور هم‌زمان دولت، بخش خصوصی و نهاد قضایی در تصمیم‌گیری‌های کلان پولی و بانکی کشور است.

وظایف و اختیارات شورای پول واعتبار چیست؟

شورای پول و اعتبار یکی از مهم‌ترین نهاد‌های سیاست‌گذار اقتصادی در ایران است.

۱. تعیین سیاست‌های پولی و اعتباری کشور

برای حفظ ارزش پول ملی، کنترل تورم و مدیریت نقدینگی در اقتصاد.

بیشتر بخوانید: بانک های دولتی، خصوصی و خصولتی؛ تفاوت در چیست؟

۲. نظارت بر نظام بانکی

بررسی و تصویب مقررات مرتبط با بانک‌ها و مؤسسات مالی و اعتباری، نظارت بر عملکرد آنها و تنظیم چارچوب فعالیت‌های بانکی.

۳. تصویب آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های پولی و مالی

از جمله آیین‌نامه‌های مربوط به سپرده‌ها، تسهیلات بانکی، ذخایر قانونی و مقررات ارزی.

۴. تعیین نرخ سود بانکی و نرخ ذخیره قانونی

تصمیم‌گیری درباره نرخ بهره سپرده‌ها و تسهیلات، و میزان ذخیره‌ای که بانک‌ها باید نزد بانک مرکزی نگهداری کنند.

۵. بررسی و تصویب تأسیس بانک‌ها و مؤسسات اعتباری

صدور مجوز تأسیس، ادغام یا انحلال بانک‌ها و مؤسسات مالی، پس از بررسی شرایط لازم.

۶. ارائه مشورت به دولت در زمینه مسائل اقتصادی و مالی

از جمله درباره برنامه‌های توسعه اقتصادی، سیاست‌های مالیاتی و بودجه‌ای کشور.

۷. تصویب بودجه و صورت‌های مالی بانک مرکزی

بررسی و تصویب برنامه مالی و عملکرد سالانه بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران.

وظیفه شورای پول و اعتبار تصمیم‌گیری است یا مشاوره؟

شورای پول و اعتبار در نظام اقتصادی ایران، نهادی است که هم نقش تصمیم‌گیری دارد و هم نقش مشورتی، اما جنبه تصمیم‌گیرانه آن پررنگ‌تر است. این شورا به‌عنوان بالاترین مرجع سیاست‌گذاری پولی کشور، مسئول تدوین و تصویب مقررات مربوط به نظام بانکی، تعیین نرخ سود بانکی، تصویب مقررات مربوط به تسهیلات و سپرده‌ها و نظارت بر عملکرد بانک‌هاست، تصمیماتی که برای بانک مرکزی و سایر نهاد‌های مالی الزام‌آور است. در کنار این وظایف، شورا در برخی حوزه‌های کلان اقتصادی همچون برنامه‌ریزی توسعه‌ای یا بودجه‌ریزی، نقش مشاور دولت و بانک مرکزی را نیز ایفا می‌کند. بنابراین، شورای پول و اعتبار نهادی ترکیبی است که هم تصمیم‌سازی می‌کند و هم در مواردی به‌عنوان مشاور تخصصی عمل می‌کند.

نقش شورای پول و اعتبار در قانون پولی

شورای پول و اعتبار در قانون پولی و بانکی کشور نقش محوری در تنظیم و هدایت سیاست‌های پولی دارد و به‌عنوان بالاترین مرجع سیاست‌گذاری در این حوزه شناخته می‌شود. طبق این قانون، شورا مسئول تعیین خط‌مشی‌ها و مقررات کلی نظام پولی و اعتباری کشور است و باید با هدف حفظ ارزش پول ملی، کنترل تورم، تنظیم نقدینگی و حمایت از رشد اقتصادی فعالیت کند. شورا همچنین وظیفه دارد بر عملکرد بانک‌ها و مؤسسات اعتباری نظارت کرده و مقررات لازم برای تأسیس، فعالیت، ادغام یا انحلال آنها را تصویب کند. تصمیم‌گیری درباره نرخ‌های سود بانکی، شرایط اعطای تسهیلات، مقررات مربوط به ذخایر قانونی بانک‌ها و همچنین تصویب بودجه بانک مرکزی از دیگر وظایف قانونی این نهاد است. به این ترتیب، شورای پول و اعتبار نقش کلیدی در ثبات مالی و سامان‌دهی نظام بانکی کشور ایفا می‌کند.

انحلال شورای پول و اعتبار

یکی از تغییرات مهم، در اصلاحات جدید قانون بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، تبدیل شورای پول و اعتبار به نهادی جدید به نام هیأت عالی بانک مرکزی است. این تغییر با هدف افزایش استقلال بانک مرکزی، کارآمدتر شدن سیاست‌گذاری‌های پولی و هماهنگ‌سازی تصمیمات با منافع بلندمدت اقتصادی کشور صورت گرفته است. بر اساس این اصلاحات، هیأت عالی جایگزین شورای پول و اعتبار شده و وظایف مهمی همچون تعیین سیاست‌های پولی، نظارت بر نظام بانکی، تصویب مقررات پولی و اعتباری و بررسی عملکرد بانک مرکزی را بر عهده دارد. اعضای این هیأت متشکل از رئیس‌کل بانک مرکزی، معاونان کلیدی، وزیر اقتصاد و کارشناسان مستقل است که ترکیب آن به گونه‌ای طراحی شده تا تصمیم‌گیری‌ها از وابستگی‌های سیاسی فاصله بگیرد و با ثبات، تخصص و شفافیت بیشتری همراه باشد. این تغییر، گامی در جهت تقویت استقلال نهادی بانک مرکزی و بهبود حکمرانی اقتصادی کشور به شمار می‌رود.