اعتراف به نسل‌کشی از قلب تل‌آویو/ افزایش اعتراضات و بیانیه‌های نهاد‌های حقوق بشری علیه اقدامات اسرائیل

اقتصاد۲۴- تصویر ظرف‌هایی که در دست‌های نحیف برای گرفتن غذا دراز شده و چهره‌های رنگ‌پریده فلسطینیان، روزهاست که در فضای مجازی می‌چرخد و جهان به تماشا ایستاده که در نقطه‌ای از این زمین تعداد زیادی انسان به‌عمد، گرسنه نگه داشته می‌شوند. نخست‌وزیر اسرائیل چند روز پیش اعلام کرد «باید کمترین حد از کمک‌های بشردوستانه را وارد نوار غزه کنیم» و بیانیه‌های متعددی علیه این نسل‌کشی آشکار صادر می‌شود که آخرینش هم بیانیه نهاد حقوق بشری اسرائیلی «بتسلیم» بود. اما چقدر این بیانیه‌ها به «نسل‌کشی» آشکار در غزه معترف‌اند؟
به‌گفته وزارت بهداشت فلسطین، رژیم صهیونیستی از ۷ اکتبر ۲۰۲۳ بیش از ۶۰ هزار فلسطینی را کشته و بیش از ۱۴۵ هزار نفر دیگر را زخمی کرده است. اخیراً دو سازمان حقوق بشری در اسرائیل، بتسلیم و «پزشکان برای حقوق بشر» اعلام کرده‌اند اسرائیل در غزه مرتکب نسل‌کشی علیه مردم فلسطین شده است و کشورهای غربیِ متحد اسرائیل، مسئولیتی قانونی و اخلاقی برای توقف آن دارند.

در گزارش‌هایی منتشرشده، این دو نهاد حقوق بشری تأکید کرده‌اند اسرائیل در طول نزدیک به دو سال جنگ، غیرنظامیان در غزه را تنها به‌خاطر هویت فلسطینی‌شان هدف قرار داده و خسارت‌های شدیدی به جامعه‌ فلسطینی وارد کرده است.

روزنامه «گاردین» نوشته است: پیش‌ازاین نیز شماری از سازمان‌های بین‌المللی و فلسطینی، جنگ جاری را نسل‌کشی توصیف کرده بودند. مؤسسه «پیشگیری از نسل‌کشی لمکین» در دسامبر ۲۰۲۳ در بیانیه‌ای نسبت به ردپای آشکار نسل‌کشی در سطوح مختلف جامعه اسرائیل هشدار داده بود.

گزارش‌های این دو نهاد حقوق بشری به جنایاتی چون کشتار ده‌ها هزار زن، کودک و سالمند، آوارگی گسترده‌ی اجباری، ایجاد قحطی و نابودی خانه‌ها و زیرساخت‌های غیرنظامی اشاره دارند که فلسطینی‌ها را از خدمات حیاتی مانند درمان، آموزش و دیگر حقوق اولیه محروم کرده‌اند.

عنصر «نیت» قابل‌مشاهده است

باوجود کشتار گسترده در فلسطین، بسیاری از مدافعان اسرائیلی معتقدند به‌دلیل نبود عنصر «نیت» نمی‌توان چنین کشتاری را نسل‌کشی خواند. اسرائیل این اتهام را که مرتکب نسل‌کشی شده، رد می‌کند و می‌گوید جنگ در غزه نوعی دفاع از خود و پس از حملات مرزی حماس در ۷ اکتبر ۲۰۲۳ است.
اما «یولی نوواک»، مدیر سازمان بتسلیم، دراین‌باره گفته است باید واقعیت نسل‌کشی را حتی بدون حکم نهایی دادگاه بین‌المللی به رسمیت شناخت: «نسل‌کشی فقط یک جرم حقوقی نیست؛ یک پدیده‌ اجتماعی و سیاسی هم است.»

سازمان «پزشکان برای حقوق بشر» (PHR) نیز در گزارش خود تمرکز را بر بررسی گام‌به‌گام و مستند از نابودی سیستم سلامت در غزه گذاشته است. مدیر این سازمان، «گای شالِو»، گفت: «تنها نابودی سیستم بهداشت و درمان برای قرار گرفتن جنگ در چارچوب نسل‌کشی، طبق بند ۲ ماده‌ C کنوانسیون منع نسل‌کشی، کافی است؛ بندی که ایجاد شرایط زندگی برای نابودی یک گروه «به‌صورت کامل یا جزئی» را جرم می‌داند.»

او افزود: «لازم نیست همه‌ بندهای کنوانسیون نسل‌کشی محقق شوند تا چیزی نسل‌کشی تلقی شود.» بااین‌حال، گزارش این سازمان جنبه‌های دیگر نسل‌کُشی جنگ اسرائیل را نیز مستند کرده است.
هر دو سازمان بتسلیم و پزشکان برای حقوق بشر اعلام کرده‌اند متحدان غربی اسرائیل با حمایت خود در وقوع این نسل‌کشی نقش دارند و در رنج و مرگ مردم غزه شریک‌اند. نوواک گفت: «این اتفاق بدون پشتیبانی جهان غرب ممکن نبود. هر رهبری که برای توقف این وضعیت دست به اقدام نزند، بخشی از این فاجعه است.»

بیشتربخوانید: مرگ خاموش غزه؛ چگونه اسراییل گرسنگی را به اهرم جنگی تبدیل کرده است؟

شالِو تأکید کرد ایالات متحده و کشورهای اروپایی وظیفه‌ قانونی دارند که اقدامات جدی‌تری انجام دهند. او گفت: «باید از تمام ابزارهای ممکن استفاده کرد. این فقط نظر ما نیست، بلکه خواسته‌ کنوانسیون منع نسل‌کشی است.»

سخنگوی دولت اسرائیل به تازگی ادعای مطرح‌شده از سوی گروه‌های حقوق بشری را «بی‌اساس» خواند و گفت: «عنصر نیت وجود ندارد، که برای اثبات نسل‌کشی اساسی است… منطقی نیست کشوری که قصد نسل‌کشی دارد، ۱.۹ میلیون تُن کمک -عمدتاً مواد غذایی- ارسال کند.»
طبق تعریف کنوانسیون بین‌المللی، عنصر کلیدی در اثبات نسل‌کشی، اثبات نیت یک دولت برای نابودی کامل یا جزئی یک گروه خاص است.

اما به‌گفته‌ دو سازمان بتسلیم و پزشکان برای حقوق بشر، اظهارات مقام‌های سیاسی و نظامی اسرائیل و همچنین تأثیرات گسترده‌ جنگ بر غیرنظامیان در طی دو سال اخیر، شواهدی روشن از وجود نیت نسل‌کشی است؛ حتی اگر سند کتبی رسمی در بالاترین سطوح وجود نداشته باشد.

گزارش سازمان «پزشکان برای حقوق بشر» (PHR) توضیح می‌دهد «نیت نسل‌کشی را می‌توان از الگوی رفتارها استنباط کرد» و در این زمینه به سابقه‌ حقوقی دادگاه بین‌المللی کیفری رواندا استناد می‌کند.
به‌گفته نوواک، طبق تعریف کنوانسیون منع نسل‌کشی لازم نیست همه‌ افراد یک گروه کشته شوند: «همین که گروهی «به‌طور کامل یا جزئی» هدف قرار گیرد، برای اطلاق عنوان نسل‌کشی کافی است.
نیازی نیست که تک‌تک افراد یک ملت را بکشید تا نسل‌کشی محسوب شود.»

تخریب زیرساخت درمان نوعی نسل‌کشی تدریجی است

پیش از بیانیه‌های این دو سازمان حقوق بشری، نهادهای دیگر هم بارها نسبت به این نسل‌کشی هشدار داده بودند. 

طبق گزارش سازمان ملل، همه ساکنان غزه در بحبوحه جنگ نسل‌کشی و محاصره اسرائیل با سطح بالایی از ناامنی غذایی حاد مواجه هستند. این موضوع در گزارش مشترکی با عنوان «امنیت غذایی و تغذیه در جهان ۲۰۲۵» که توسط سازمان غذا و کشاورزی (FAO)، برنامه جهانی غذا (WFP)، صندوق بین‌المللی توسعه کشاورزی (IFAD)، صندوق کودکان سازمان ملل متحد (UNICEF) و سازمان بهداشت جهانی (WHO) منتشر شده، آمده است.
به‌گزارش ایسنا، برنامه جهانی غذا (WFP) روز سه‌شنبه اعلام کرد «نیاز فوری» به افزایش کمک به نوار غزه برای دسترسی به «گرسنگان قبل از اینکه خیلی دیر شود» وجود دارد و تأکید کرد «گرسنگی به‌سرعت در حال گسترش» در غزه است.

سازمان جهانی بهداشت یکشنبه اعلام کرده بود مرگ‌ومیر ناشی از گرسنگی در نوار غزه در ماه ژوئیه به اوج خود رسیده است و بیش از پنج هزار کودک زیر پنج سال در دو هفته اول ماه به‌دلیل سوءتغذیه در بیمارستان بستری شده‌اند.
در این بیانیه آمده است: «سوء تغذیه در نوار غزه به‌سمت مسیری خطرناک در حرکت است و تعداد مرگ‌ومیر در ماه ژوئیه به‌شدت افزایش یافته است. از ۷۴ مورد مرگ‌ومیر ناشی از سوء تغذیه در سال ۲۰۲۵، ۶۳ مورد در ماه ژوئیه رخ داده است، از جمله ۲۴ کودک زیر پنج سال، یک کودک بالای پنج سال و ۳۸ بزرگسال».

بیشتر بخوانید: فیلم/ جلوگیری شهرک‌نشینان اسرائیلی از ورود کامیون‌های غذا به غزه

روزنامه نیویورک‌تایمز هم گزارش داده بود تخریب زیرساخت درمان در غزه نوعی نسل‌کشی تدریجی است. در گزارشی که اخیراً پزشکان مدافع حقوق بشر اسرائیل منتشر کرده‌اند و روزنامه نیویورک‌تایمز نیز در تهیه آن مشارکت داشته، تفسیری جدید از مفهوم نسل‌کشی ارائه شده است. در این گزارش به بند (ج) از ماده دوم کنوانسیون نسل‌کشی ۱۹۴۸ اشاره شده که نسل‌کشی را تحمیل عامدانه شرایط زیستی‌ای می‌داند که هدف آن نابودی فیزیکی یک گروه -به‌طور کامل یا جزئی- است. این تعریف نشان می‌دهد نسل‌کشی تنها از طریق کشتار مستقیم مانند حملات نظامی صورت نمی‌گیرد، بلکه می‌تواند تدریجی و از طریق تخریب ساختارهای حیاتی و نهادهای خدماتی شکل بگیرد؛ موضوعی که در بررسی دقیق وضعیت نابسامان بهداشت و درمان در غزه آشکار می‌شود.
به‌گفته این گزارش، تمامی اقداماتی که اسرائیل در حمله به زیرساخت درمانی غزه انجام داده -از بمباران مراکز بهداشتی گرفته تا ممانعت از ارسال کمک‌های انسانی و حتی هدف قرار دادن پزشکان و پرسنل درمانی- به ایجاد شرایطی انجامیده که پیامدهای مرگبار آن تنها به حال حاضر محدود نمی‌شود؛ بلکه در آینده نیز شمار زیادی از فلسطینیان به‌دلیل همین تخریب‌های سیستماتیک جان خود را از دست خواهند داد.

رد استفاده از گرسنگی به‌عنوان سلاح جنگ در غزه

روز گذشته فرانسه پیش‌نویس بیانیه نهایی کنفرانس بین‌المللی فلسطین را که براساس راهکار دو دولتی تنظیم شده، میان کشورهای عضو سازمان ملل و شرکت‌کنندگان توزیع کرده است تا نظرات خود را اعلام کنند. این پیش‌نویس تأکید می‌کند: جنگ، اشغال و آوارگی راهی به‌سوی صلح نیست و تنها راه‌حل عملی برای تحقق آرمان‌های اسرائیلی‌ها و فلسطینی‌ها، تأسیس یک کشور مستقل فلسطین براساس راهکار دو دولتی است.

شرکت‌کنندگان در کنفرانس متعهد شده‌اند گام‌های زمان‌بندی‌شده‌ای برای اجرای این راه‌حل بردارند و جدول زمانی تعیین‌شده برای تشکیل کشور فلسطین ۱۵ ماه است. همچنین، در این متن بر اهمیت تضمین آینده‌ای پایدار برای هر دو طرف تأکید شده و هشدار داده شده که درصورت عدم تحقق راهکار دو دولتی، درگیری‌ها عمیق‌تر خواهد شد. از اسرائیل خواسته شده به‌صورت علنی به این راه‌حل متعهد شود و خشونت و تحریک علیه فلسطینیان را متوقف کند.

بیشتر بخوانید: بیانیه بی سابقه سازمان ملل علیه اسرائیل درباره فلسطین

پیش‌نویس بیانیه خواستار پایان فوری جنگ در غزه است و بر جلوگیری از استفاده از گرسنگی به‌عنوان ابزار جنگ تأکید دارد. شرکت‌کنندگان همچنین خواهان تحویل بدون مانع کمک‌های بشردوستانه به نوار غزه شده‌اند و از ایجاد صندوق ویژه‌ای برای بازسازی غزه حمایت کرده‌اند. نقش سازمان ملل و نهادهای بین‌المللی در تأمین منابع لازم برای بازسازی نیز مورد تأکید قرار گرفته است.

در این پیش‌نویس، حملات اسرائیل به غیرنظامیان محکوم و خواسته شده است حماس تمام اسرای خود را آزاد کند. همچنین، بر تشکیل کمیته انتقالی در غزه تحت نظر تشکیلات خودگردان فلسطین و اجرای فوری طرح عربی برای بازسازی غزه تأکید شده است.

ما چه کرده‌ایم؟

اکنون مردم غزه در‌حالی‌که از گرسنگی و تشنگی رنج می‌برند، در محاصره‌ای ناامیدکننده گرفتار شده‌اند و جهان تنها نظاره‌گر این فاجعه است. کودکان، زنان و سالمندان هر روز بیشتر از قبل به‌دلیل نبود غذا، آب و دارو جان می‌دهند، اما کمک‌های بشردوستانه به‌سختی به آنها می‌رسد یا اصلاً نمی‌رسد. درحالی‌که صدای فریادهای این مردم به گوش جهانیان می‌رسد، جامعه بین‌المللی در برابر این بحران انسانی اقدام مؤثری انجام نمی‌دهد.
روز جمعه «فرانچسکا آلبانیز»، گزارشگر ویژه حقوق بشر سازمان ملل در امور اراضی اشغالی فلسطین، گفته بود: «اسرائیل در غزه مرتکب جنگ نسل‌کشی می‌شود». «اوون جونز»، ستون‌نویس گاردین، در مطلبی نوشته است اسرائیل عمداً مردم غزه را گرسنه نگه داشته و بدون کمک غرب نمی‌توانست این کار را انجام دهد: «چه کرده‌ایم؟ وقتی گزارشگر سازمان ملل اعلام می‌کند که «وخامت شدید قحطی هم‌اکنون در نوار غزه در حال وقوع است»، این پرسش باید مطرح شود: چه کرده‌ایم؟»

او در نوشته خود تأکید کرده است که رهبران اسرائیل بارها علناً گفته‌اند که آنها عمداً مردم غزه را در معرض قحطی قرار داده‌اند. «مارتین گریفیتس»، رئیس سابق امور بشردوستانه سازمان ملل، می‌گوید: «قحطی انسانی در عمرم ندیده بودم». در ۹ اکتبر ۲۰۲۳، «یوآف گالانت»، وزیر دفاع وقت اسرائیل، اعلام کرد: «محاصره کامل غزه: بدون برق، غذا، آب، سوخت» و این بلا را با عنوان «مبارزه با انسان‌وحشی‌ها» توجیه کرد. هفته بعد، «بنیامین نتانیاهو» وعده داد کمک‌های غذایی و پزشکی از خاک اسرائیل به غزه انتقال نخواهد یافت. جونز نوشته است بسیاری از رسانه‌های غربی یا این سخنان را پوشش نداده‌اند یا به‌صورت گذرا بدون اشاره به نیت غیرقانونی آشکار آنها درباره این موضوع صحبت کرده‌اند.

او معتقد است متحدان غربی اسرائیل دقیقاً با آنچه رخ می‌داد، آشنا بودند؛ اسرائیل بزرگ‌ترین کشتار فعالان امدادرسانی را در تاریخ رقم زده، قربانیان گرسنگی که در انتظار کمک بودند نیز به‌طور مکرر هدف قرار گرفته‌اند، در فوریه ۲۰۲۴ بیش از صد نفر در صف نان توسط ارتش اسرائیل کشته شدند اما با وجود این شواهد بی‌چون‌وچرا، سیاستمداران و غربی هنوز چاره قطعی نیاورده‌اند: «شما گرسنگی جمعی را تسهیل کردید. شما می‌دانستید و چشم بستید.»