فیلیپ آگیون کیست؟ / برنده نوبل اقتصاد ۲۰۲۵ و پیشگام نظریه «تخریب خلاق»

اقتصاد۲۴- فیلیپ آگیون، اقتصاددان فرانسوی، نامی است که در سال ۲۰۲۵ بیش از پیش در محافل جهانی طنین‌انداز شد؛ زمانی که آکادمی سلطنتی علوم سوئد او را به همراه دو تن دیگر، جوئل موکیر و پیتر هاویت، به‌عنوان برندگان جایزه نوبل اقتصاد معرفی کرد. این جایزه ارزشمند به دلیل کار بنیادی این سه محقق بر روی عوامل گذار به رشد اقتصادی پایدار مبتنی بر نوآوری به آنها تعلق گرفت.

آگیون و پیتر هاویت سهمی مشترک در نیمی از این جایزه را به خود اختصاص دادند؛ سهمی که مشخصاً برای توسعه «نظریه رشد پایدار از طریق تخریب خلاق» به آنها اهدا شد. کمیته نوبل تأکید کرد که کار برندگان نشان می‌دهد «ما نباید پیشرفت را بدیهی بدانیم» و جامعه باید همواره بر عواملی، چون نوآوری، تخریب خلاق و جامعه‌ای باز برای تغییر نظارت داشته باشد که رشد اقتصادی را تداوم می‌بخشند.

صدای آگیون پس از نوبل

آگیون پس از اعلام خبر، این جایزه را «شگفتی بزرگ» توصیف کرد و گفت که نمی‌تواند کلماتی برای بیان احساس خود بیابد. او از فرصت استفاده کرد تا هشداری جدی به سیاست‌گذاران جهانی بدهد. او تأکید کرد که نیرو‌هایی مانند تعرفه‌ها و جهانی‌زدایی موانعی بر سر راه رشد هستند، زیرا «باز بودن، موتور محرک رشد است». آگیون از کشور‌های اروپایی خواست تا در حوزه فناوری‌های پیشرفته از ابتکارات استقبال کنند و اجازه ندهند آمریکا و چین به تنها رهبران فناوری در جهان تبدیل شوند.

پایه‌های نظری رشد درون‌زا

پژوهش‌های فیلیپ آگیون عمدتاً بر رشد اقتصادی و نوآوری متمرکز است. او همراه با پیتر هاویت، چارچوب نظری خود را گسترش داد. کار او در اوایل دهه ۱۹۹۰، یک مدل اساسی برای نظریه رشد درون‌زا ارائه کرد که بر اساس مکانیسم تخریب خلاق استوار بود.

او به بررسی پیوند‌های میان رقابت، نهاد‌ها و رشد پرداخت و به ویژه رابطه منحنی یو شکل معکوس (inverted-U relationship) بین شدت رقابت و نوآوری را مطرح کرد. همچنین، آگیون بخش قابل توجهی از تحقیقات خود را از دهه ۲۰۱۰ میلادی به ارتباط میان رشد، نابرابری و تحرک اجتماعی اختصاص داد. او نشان داد که نوآوری و تخریب خلاق تمایل دارند شکاف درآمدی را افزایش دهند، اما این نابرابری‌ها تنها زمانی با رشد سازگار خواهند بود که با تحرک اجتماعی قوی همراه باشند. او نقش محوری تحصیلات و آموزش عالی را برای تضمین توانایی افراد در مشارکت در دینامیک نوآوری و دستیابی به تحرک بین نسلی بیشتر، برجسته می‌سازد.

مدل تخریب خلاق چیست؟

مدل آگیون و هاویت که در سال ۱۹۹۲ میلادی ارائه شد، یک مدل اقتصاد کلان ریاضی برای تخریب خلاق بود. این مدل نشان می‌دهد که چگونه رشد اقتصادی، در واقع بر روی یک فرآیند به ظاهر ناپایدار بنا شده است؛ فرآیندی که در آن شرکت‌ها و مشاغل دائماً ناپدید شده و جایگزین می‌شوند. این فرآیند از این جهت خلاق است که بر مبنای نوآوری است، اما از آن جهت مخرب است که محصولات قدیمی را منسوخ کرده و ارزش تجاری آنها را از بین می‌برد.

بیشتر بخوانید: جوئل موکیر کیست؟ | نگاهی به نظریات و زندگی برنده جایزه نوبل اقتصاد ۲۰۲۵

در هسته این مدل، شرکت‌ها به دنبال سود حاصل از انحصار موقت هستند که با ثبت اختراع به دست می‌آید و این سود، انگیزه‌ای قوی برای سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه ایجاد می‌کند. آگیون و هاویت نشان دادند که در تصمیم‌گیری مدیران کسب‌وکار، این سود‌ها نقش «هویج» و فرآیند تخریب خلاق نقش «چماق» را بازی می‌کند. شرکت‌ها برای ماندن در «بالای نردبان» تکنولوژی رقابت می‌کنند. با این حال، اگر سود‌های انحصاری بیش از حد بزرگ شوند، انگیزه برای نوآوری از بین می‌رود و رشد کُند می‌شود.

این مدل مفاهیم عمیقی برای سیاست‌گذاری دارد. از یک سو، ممکن است انگیزه‌های خصوصی برای تحقیق و توسعه کمتر از دستاورد‌های کلی آن برای جامعه باشد، زیرا نوآوری‌های جدید بر پایه دانش قدیمی بنا می‌شوند؛ این وضعیت توجیهی برای یارانه‌دهی دولتی به تحقیق و توسعه است. از سوی دیگر، به دلیل پدیده «سرقت تجاری» که در آن شرکت نوآور جدید، سود شرکت قبلی را از بین می‌برد، ممکن است سرمایه‌گذاری خصوصی در تحقیق و توسعه بیش از حد بزرگ باشد و توسعه فناورانه با سرعت بیش از حد رخ دهد. درک این تعادل ظریف، ابزاری مهم برای تصمیم‌گیری در مورد میزان حمایت جامعه از تحقیق و توسعه فراهم می‌کند.

آگیون همچنین در تحلیل «تله درآمد متوسط» مشارکت داشته است. او استدلال می‌کند کشور‌هایی که رشدشان بر انباشت سرمایه و تقلید فناوری متمرکز است، زمانی که به مرز‌های فناوری نزدیک می‌شوند، متوقف می‌شوند. برای تداوم رشد، باید نهاد‌ها و سیاست‌ها را به سمت نوآوری پیشتاز سوق داد و موانعی، چون منافع تثبیت‌شده شرکت‌های غالب را از میان برداشت.

نگاهی به زندگی اقتصاددان فرانسوی

فیلیپ ماریو آگیون، در ۱۷ اوت ۱۹۵۶ در پاریس فرانسه متولد شد. او از یک خانواده یهودی است و مادرش، گابی آگیون، طراح مد فرانسوی و بنیان‌گذار خانه مد مشهور کلوئه بود.

آگیون پس از تحصیل در رشته ریاضیات و دریافت مدرک دکترا در اقتصاد ریاضی از دانشگاه دانشگاه پاریس ۱ پانتئون-سوربن، تحصیلات خود را در ایالات متحده ادامه داد و در سال ۱۹۸۷ مدرک دکترای اقتصاد خود را از دانشگاه هاروارد دریافت کرد.

او در طول دوران حرفه‌ای خود در مؤسسات آکادمیک معتبری تدریس کرده است. در حال حاضر، او استاد کالج دو فرانس، INSEAD و مدرسه اقتصاد و علوم سیاسی لندن (LSE) است. او همچنین سابقه فعالیت به عنوان استاد رابرت سی. واگنر اقتصاد در دانشگاه هاروارد (۲۰۰۲ تا ۲۰۱۵)، تدریس در یونیورسیتی کالج لندن و کالج نافیلدآکسفورد و همچنین MIT را در کارنامه دارد. آگیون در سال ۱۹۹۰، معاون رئیس اقتصاددان بانک اروپایی بازسازی و توسعه (EBRD) نیز بود.

آگیون در فرانسه چهره‌ای تأثیرگذار در حوزه عمومی است؛ او در انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۰۱۲ از فرانسوا اولاند و در سال ۲۰۱۷ از امانوئل مکرون حمایت کرد. او همچنین در گزارش آگیون (۲۰۱۰) توصیه‌هایی برای حاکمیت متوازن و ایجاد "پردیس‌های برتری آکادمیک" در دانشگاه‌های فرانسه ارائه داد. فیلیپ آگیون، در کنار جایزه نوبل ۲۰۲۵، جوایز معتبر دیگری نظیر BBVA جایزه بنیاد مرز‌های دانش (۲۰۱۹) را نیز دریافت کرده است. وی در سال ۲۰۱۷ ریاست انجمن اقتصادی اروپا را بر عهده داشت