سردار نقدی کیست؟ / از جبهه‌های جنگ تا برکناری از معاونت سپاه پاسداران

اقتصاد۲۴- محمدرضا نقدی، از چهره‌های شناخته‌شده در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، در فروردین‌ماه ۱۳۴۰ در تهران زاده شد. او سال‌ها در ساختار نظامی و امنیتی جمهوری اسلامی نقش‌های گوناگونی بر عهده داشته و همواره از چهره‌های بحث‌برانگیز در فضای سیاسی و نظامی ایران به‌شمار آمده است.

سال‌های آغازین زندگی و تحصیل سردار نقدی

محمدرضا نقدی تحصیلات ابتدایی و متوسطه خود را در دبستان و دبیرستان اسلامی قدس سپری کرد و در سال ۱۳۵۶، هنگامی‌که تنها شانزده سال داشت، موفق شد دیپلم خود را دریافت کند. پس از پیروزی انقلاب ۱۳۵۷ و تغییرات گسترده در نظام آموزشی و اجتماعی کشور، نقدی وارد دانشگاه گیلان شد و در همان سال‌های نخست حضورش در دانشگاه، به‌عنوان یکی از پایه‌گذاران انجمن اسلامی دانشگاه شناخته شد. این انجمن نقش مهمی در سازمان‌دهی فعالیت‌های دانشجویی و ترویج دیدگاه‌های انقلاب داشت و نقدی در شکل‌گیری آن سهم فعالی داشت.

در خرداد ۱۳۵۸، هنگامی‌که فرمان روح‌الله خمینی برای تشکیل جهاد سازندگی صادر شد، نقدی در پایه‌گذاری جهاد سازندگی استان گیلان مشارکت کرد و با حضور در این نهاد، تجربیات اولیه خود در زمینه فعالیت‌های اجتماعی و مدیریتی را کسب نمود. او در این دوره به‌طور مستقیم با چالش‌های توسعه مناطق محروم روبه‌رو شد و نقش مؤثری در سازمان‌دهی نیروهای جهادی و اجرای پروژه‌های اولیه داشت، که بعدها به‌عنوان نقطه شروع مسیر حرفه‌ای او در ساختارهای نظامی و امنیتی محسوب شد.

ورود سردار نقدی به سپاه و نقش در جنگ ایران و عراق 

در سال ۱۳۶۱، محمدرضا نقدی به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی پیوست و توانست به سرعت جایگاه خود را در رده‌های عملیاتی تثبیت کند. ابتدا عضو تیپ ۹ بدر شد و پس از مدتی، به عنوان معاون اطلاعات و عملیات این لشکر مشغول به فعالیت شد و مسئولیت برنامه‌ریزی و هماهنگی عملیات‌ها را بر عهده گرفت. فعالیت‌های او در این دوره، شامل جمع‌آوری اطلاعات میدانی، تحلیل تهدیدها و پشتیبانی از نیروهای رزمی بود و نقدی توانست با مدیریت دقیق، جایگاه خود را در میان فرماندهان تثبیت کند.

در سال ۱۳۶۴، برای ماموریتی مهم به لبنان اعزام شد و در زمره نیروهای وابسته به نیروی قدس سپاه قرار گرفت. حضور در لبنان، تجربه‌ای مهم برای او در زمینه عملیات فرامرزی و همکاری با نیروهای همسو بود. پس از بازگشت به ایران، به غرب کشور رفت و به عنوان معاون اطلاعات سپاه منطقه غرب منصوب شد. در این دوره، یکی از اقدامات برجسته نقدی، مشارکت در تأسیس قرارگاه حمزه سیدالشهدا در شمال‌غرب کشور بود؛ قرارگاهی که نقش مهمی در مدیریت عملیات‌ها و هماهنگی اطلاعاتی در آن منطقه داشت و نقدی مدتی بعد مسئولیت مستقیم اطلاعات آن را بر عهده گرفت.

سال ۱۳۶۵ نقطه عطفی در مسیر حرفه‌ای نقدی بود. پس از درگذشت اسماعیل دقایقی، با نام مستعار «شمس»، فرماندهی لشکر بدر به او سپرده شد. نقدی تا پایان جنگ ایران و عراق در این سمت باقی ماند و مدیریت لشکر را با تمرکز بر برنامه‌ریزی عملیاتی و هماهنگی میان واحدها ادامه داد. این دوران، تجربه‌ای کلیدی در توانمندی‌های نظامی و مدیریتی او به شمار می‌رفت و جایگاه او را به‌عنوان یکی از فرماندهان برجسته سپاه تثبیت کرد.

فعالیت‌های پس از جنگ و مسئولیت‌های اطلاعاتی سردار نقدی

پس از پایان جنگ، نقدی دوره دانشگاه فرماندهی و ستاد ارتش را گذراند و سپس در اسفند ۱۳۷۱ به عنوان فرمانده حفاظت اطلاعات نیروی انتظامی منصوب شد. در این جایگاه، هشت سال فعالیت کرد و در آن دوران یکی از چهره‌های مؤثر در ساختار امنیتی کشور بود.

در شهریور ۱۳۷۹، به سمت معاون آماد، پشتیبانی و تحقیقات صنعتی ستاد کل نیرو‌های مسلح منصوب شد. چند سال بعد، با حکم شورای عالی امنیت ملی، ریاست ستاد پدافند غیرعامل کشور را نیز بر عهده گرفت.

همکاری سردار نقدی با دولت احمدی‌نژاد و اختلافات پس از آن 

با آغاز به کار دولت نهم، محمود احمدی‌نژاد از محمدرضا نقدی دعوت کرد تا ریاست ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز را بر عهده گیرد. در این جایگاه، نقدی مسئول برنامه‌ریزی و هماهنگی میان نهادهای مختلف برای مقابله با قاچاق کالا و ارز بود و تلاش کرد سازوکارهای اجرایی و نظارتی را تقویت کند. پس از مدتی، او به عنوان معاون رئیس‌جمهور منصوب شد و مسئولیت‌های گسترده‌تری در حوزه مدیریت اقتصادی و مبارزه با فساد پیدا کرد.

بیشتر بخوانید:  عبدالحسین الله‌کرم کیست؟/ از جبهه‌های جنگ تا صحنه سیاست و دانشگاه

با این حال، همکاری نقدی با دولت احمدی‌نژاد چندان پایدار نبود. اختلافات میان او و برخی حلقه‌های نزدیک به رئیس‌جمهور در ارتباط با پرونده شرکت «بهزیست بنیاد» سبب شد که نقش او در دولت محدود شود و در پایان از سمت خود کنار گذاشته شود. این شرکت که به افراد نزدیک به احمدی‌نژاد مرتبط بود، در پرونده‌هایی چون قاچاق کالاهای پتروشیمی تحت بررسی قرار گرفت و حواشی ایجادشده، زمینه برکناری نقدی را فراهم کرد.

ریاست سازمان بسیج و مسئولیت‌های فرهنگی سردار نقدی در سپاه 

در مهرماه ۱۳۸۸، محمدرضا نقدی با حکم رهبر جمهوری اسلامی به سمت رئیس سازمان بسیج مستضعفین منصوب شد و تا سال ۱۳۹۵ در این جایگاه فعالیت کرد. در دوران ریاست خود، نقدی رویکردی تهاجمی و ایدئولوژیک در مسائل داخلی و فرهنگی در پیش گرفت و همواره از منتقدان جدی جریان اصلاح‌طلبی بود. فعالیت‌های او شامل نظارت بر برنامه‌های فرهنگی و آموزشی بسیج، مدیریت گسترده نیروی انسانی این سازمان و ایجاد هماهنگی میان واحدهای مختلف بسیج بود. نقدی در این دوره، جایگاه بسیج را در حوزه‌های اجتماعی و سیاسی تقویت کرد و نقش مهمی در سیاستگذاری‌های فرهنگی و امنیتی سپاه ایفا کرد.

پس از پایان مأموریت در بسیج، در آذر ۱۳۹۵ به سمت معاون فرهنگی و اجتماعی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی منصوب شد و مسئولیت هدایت برنامه‌های فرهنگی و اجتماعی این نهاد را بر عهده گرفت. سه سال بعد، در اردیبهشت ۱۳۹۸، مسئولیت تازه‌ای به او سپرده شد و به عنوان معاون هماهنگ‌کننده سپاه پاسداران آغاز به کار کرد. این جایگاه از نظر ساختار داخلی سپاه اهمیت بالایی دارد و شامل هماهنگی میان بخش‌های عملیاتی، اطلاعاتی و پشتیبانی نیروهاست. نقدی در این سمت، وظیفه مدیریت و هماهنگی میان همه نیروهای عملیاتی و ستادی سپاه را بر عهده داشت و نقش کلیدی در سازمان‌دهی و پشتیبانی عملیات‌ها داشت.

اتهامات و پرونده‌های جنجالی سردار نقدی

نام محمدرضا نقدی در سال‌های گذشته در چند پرونده جنجالی مطرح شده است. یکی از مهم‌ترین آن‌ها پرونده شهرداران تهران در دهه ۱۳۷۰ بود. در این پرونده، حفاظت اطلاعات نیروی انتظامی که تحت مدیریت نقدی فعالیت می‌کرد، مسئول بازداشت و بازجویی از برخی مدیران شهرداری، از جمله غلامحسین کرباسچی، شد. این اقدام‌ها با هدف بررسی پرونده‌های اقتصادی و اداری شهرداری انجام گرفت. نقدی پس از این رویداد در دادگاه نظامی به اتهام لغو دستور و افترا به هشت ماه حبس محکوم شد، اما این حکم در دیوان عالی کشور نقض شد و او با حکم جدید از مجازات معاف شد.

افزون‌بر این، اصلاح‌طلبان نام نقدی را در میان متهمان حمله به کوی دانشگاه تهران در تیرماه ۱۳۷۸ نیز مطرح کردند. با این حال، خود نقدی همواره این اتهام را رد کرده و تأکید کرده است که دخالتی در این رخداد نداشته است. او براین باور است که بخش زیادی از هجمه‌ها و اتهام‌ها علیه او ناشی از ورودش به پرونده شهرداری تهران و تلاش‌هایش برای مقابله با فساد اداری بوده است. نقدی گفته است که اقدام‌های او در آن زمان، که هدف آن مقابله با مفاسد اقتصادی و حفاظت از حقوق مردم بود، در فضای رسانه‌ای به شکل نادرست به سمت اتهام‌زنی شخصی و سیاسی تفسیر شد.

تحریم‌های بین‌المللی سردار نقدی

در سال‌های اخیر، محمدرضا نقدی از سوی چند نهاد بین‌المللی به دلیل نقض حقوق بشر تحت تحریم قرار گرفته است. در سال ۱۳۸۹، وزارت خزانه‌داری ایالات متحده آمریکا نام او را در فهرست تحریم‌های خود قرار داد و اعلام کرد که نقدی در فعالیت‌هایی نقش داشته که به نقض حقوق شهروندان ایرانی انجامیده است.

سال بعد، شورای امنیت سازمان ملل متحد و همچنین اتحادیه اروپا به دلایل مشابه، نام نقدی را در فهرست تحریم‌های خود گنجاندند. اتحادیه اروپا در بیانیه‌ای اعلام کرد که نقدی، در دوران ریاستش بر سازمان بسیج مستضعفین، به‌طور مستقیم و غیرمستقیم در برخورد خشونت‌آمیز با افرادی که در اعتراض به نتایج انتخابات سال ۱۳۸۸ حضور داشتند، نقش داشته است. بر اساس این بیانیه، این برخوردها منجر به مرگ یک نفر و دستگیری صدها نفر شد و نقدی پیش از آن، مسئولیت واحد اطلاعات بسیج و بازجویی از دستگیرشدگان پس از انتخابات را بر عهده داشت.

این تحریم‌ها شامل محدودیت سفر، توقیف دارایی‌ها و ممنوعیت تعاملات اقتصادی با او در کشورهای مورد نظر بود و به‌عنوان واکنشی به نقش نقدی در سرکوب اعتراضات و فعالیت‌های مرتبط با نقض حقوق بشر تعریف شد.

دیدگاه‌ها و مواضع سیاسی سردار نقدی

محمدرضا نقدی از چهره‌های به‌شدت منتقد جریان اصلاح‌طلبی و قدرت‌های غربی در ایران است. او در سخنرانی‌ها و مصاحبه‌های متعدد، بر استقلال کشور از نفوذ خارجی تأکید کرده و بارها درباره آن‌چه «نفوذ فرهنگی و سیاسی دشمنان» می‌خواند، هشدار داده است. نقدی این دیدگاه‌ها را به‌عنوان بخشی از خط مشی دفاع از منافع ملی و مقابله با آن‌چه تهدید به امنیت و ارزش‌های کشور می‌داند، بیان کرده است.

با این حال، بسیاری از ناظران داخلی و خارجی، نقدی را یکی از چهره‌های تندرو سپاه پاسداران معرفی می‌کنند. به باور این تحلیل‌گران، فعالیت‌های او در سپاه بیش‌تر جنبه سیاسی و ایدئولوژیک داشته و تأکیدش بر مسائل امنیتی و فرهنگی، نشانه‌ای از تمرکز بر مدیریت و نفوذ سیاسی در جامعه است تا صرفاً تجربه نظامی و رزمی. این دیدگاه‌ها باعث شده نقدی در محافل سیاسی و رسانه‌ای، شخصیتی بحث‌برانگیز و مورد توجه ویژه قرار گیرد.

تغییر سمت سردار نقدی در سال ۱۴۰۴ 

در میانه سال ۱۴۰۴، تغییر قابل‌توجهی در ساختار فرماندهی سپاه پاسداران رخ داد. در پنجم آبان ۱۴۰۴، با صدور حکمی از سوی سرلشکر پاسدار محمد پاکپور، فرمانده کل سپاه، سردار سید حجت‌الله قریشی به سمت معاون هماهنگ‌کننده سپاه منصوب شد. پیش از این، سردار قریشی در سمت‌های کلیدی از جمله جانشینی وزیر دفاع و معاونت آماد و پشتیبانی وزارت دفاع فعالیت کرده بود و تجربه مدیریتی گسترده‌ای در ساختارهای دفاعی و پشتیبانی نیروهای مسلح داشت.

هم‌زمان، محمدرضا نقدی از جایگاه معاونت هماهنگ‌کننده کنار رفت و با تصمیم فرماندهی کل سپاه، به عنوان مشاور عالی فرمانده کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی منصوب شد. در این نقش جدید، نقدی مسئولیت مشاوره و ارائه دیدگاه‌های راهبردی به فرماندهی کل سپاه را بر عهده دارد و به فعالیت‌های راهبردی و هماهنگی میان بخش‌های مختلف نهاد ادامه می‌دهد.

این جابه‌جایی از سوی تحلیل‌گران نظامی و رسانه‌های داخلی و خارجی، به عنوان بخشی از روند تغییرات مدیریتی در سطوح بالای سپاه ارزیابی شد و نشان‌دهنده تمرکز سپاه بر تجدید ساختار و مدیریت نیروهای عملیاتی و ستادی است. برخی ناظران بر این باورند که تغییر نقدی از معاونت هماهنگ‌کننده به نقش مشاور، بیانگر انتقال تمرکز او از فعالیت‌های عملیاتی مستقیم به حوزه راهبرد و سیاستگذاریست.