محمد مالجو کیست؟/ اقتصاددان چپ و پژهشگری با نگاه انتقادی به اقتصاد سیاسی

اقتصاد۲۴- سیزدهم آبان ماه خبر احضار محمد مالجو، پژوهشگر و استاد حوزه اقتصاد سیاسی، به نهاد‌های امنیتی و متعاقباً ضبط وسایل او، نام او را در صدر اخبار قرار داد و ابهاماتی را درباره سرنوشت نامعلوم این تحلیلگر اقتصادی برانگیخت. مالجو که به واسطه دیدگاه انتقادی‌اش درباره مسائل ساختاری اقتصاد ایران شناخته می‌شود، یکی از اقتصاددانان چپ پس از انقلاب محسوب می‌شود که عمده تحقیقاتش را در حوزه نابرابری اقتصادی متمرکز کرده است.

بیوگرافی محمد مالجو

محمد مالجو متولد سال ۱۳۵۱ در تهران است. او تحصیلات خود را در دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران پی گرفت و در سال ۱۳۸۳ با مدرک دکترا از این دانشگاه فارغ‌التحصیل شد. پس از اتمام تحصیلات در ایران، مالجو پژوهش‌های متعددی را انجام داد.

او از سال ۱۳۸۴ تا ۱۳۸۸ در دانشکده اقتصاد دانشگاه علام طباطبایی در مقاطع کارشناسی و کارشناسی ارشد به تدریس پرداخت. همچنین، بین سال‌های ۱۳۸۶ تا ۱۳۸۸ به عنوان محقق در پژوهشکده امور اقتصادی در تهران فعالیت کرد. مالجو در سال ۱۳۸۹ به هلند سفر کرد و مدتی به عنوان پژوهشگر میهمان در پژوهشکده بین‌المللی تاریخ اجتماعی در آمستردام به پژوهش مشغول بود.

این دوره پژوهشی در سال ۱۴۰۰ نیز تکرار شد. وی همچنین در سال ۱۳۹۲، پژوهشگر میهمان در مدرسه مطالعات شرقی و آفریقایی (SOAS) در لندن بوده است. پس از بازگشت به ایران، تدریس در دانشگاه‌ها و مؤسسات آزاد مانند مؤسسه پرسش را ادامه داد.

حوزه اصلی پژوهش‌های مالجو

عمده پژوهش‌های مالجو در حوزه تاریخ اندیشه اقتصادی، اقتصاد سیاسی و تاریخ اقتصادی ایران در دوره‌های پیش و پس از انقلاب ۱۳۵۷ است. در سال‌های اخیر، مالجو تحقیقاتی را نیز درباره تاریخ اجتماعی مستمندان در ایران طی ادوار قبل از انقلاب انجام داده است.

نقد ساختاری محمد مالجو

یکی از محور‌های اصلی دیدگاه‌های مالجو، موضوع شکاف میان حاکمیت و ملت است، که وی بار‌ها درباره آن هشدار داده و به جای نسبت دادن ضعف‌های اقتصادی به اندیشه‌های چپ یا نئولیبرالیسم، عامل اصلی کندی رشد اقتصادی در ایران را ایدئولوژی اسلام سیاسی می‌داند.

تحلیل محمد مالجو از نولیبرالیسم ایرانی

مالجو در خرداد ۱۴۰۲ در سمینار «نولیبرالیسم ایرانی؛ نقد اقتصاد سیاسی ایران» به تفصیل به تحلیل این پدیده پرداخت. او چهار سطح معنایی از مفهوم نئولیبرالیسم را از یکدیگر متمایز کرد که شامل ایدئولوژی نولیبرال، سیاست‌های نولیبرال، رژیم انباشت نولیبرال، و وضعیت نولیبرال بودند.

از دیدگاه مالجو، این ایدئولوژی در ایران امروز، به ویژه در دانشگاه‌ها و خصوصاً دانشکده‌های اقتصاد که دژ‌های اصلی گسترش و اشاعهٔ نئولیبرالیسم هستند، بسیار قوی و پررنگ است. او معتقد است که اگر اقتصاد ایران را در بستر بین‌المللی تحلیل کنیم، این اقتصاد جزئی از رژیم انباشت نئولیبرال در سطح جهانی است.

مالجو تأکید می‌کند که ایران در سپهر بازتولید اجتماعی با وضعیت نولیبرال مواجه است. با این حال، وی معتقد است که در سپهر تولید اقتصادی، هیچ نشانهٔ پررنگی از شیوع وضعیت نولیبرال دیده نمی‌شود.

بیشتر بخوانید:

فرشاد مومنی کیست؟/ اقتصاددان چپ نهادگرا که مخالف شوک درمانی است

انتقاد مالجو از هزینه‌های امنیتی

یکی دیگر از نقد‌های مالجو، متوجه هزینه‌های بالای امنیتی کشور است. او در مناظره‌ای با مسعود نیلی اظهار کرد که هزینه‌های امنیتی کشور بالا شامل در حد ۳۰ تا ۴۰ درصد از بودجه است و فعالیتی مولد محسوب نمی‌شود.

وی این هزینه‌ها را هزینهٔ سربار می‌داند که نتیجه‌ای منفی برای اقتصاد دارد.

مهم‌ترین آثار محمد مالجو

آثار متعدد مالجو شامل تألیفات و ترجمه‌هایی است که ابعاد گوناگون اقتصاد سیاسی و تاریخ اجتماعی را پوشش می‌دهد. آثار محمد مالجو اشمل زیر است.

تألیفات محمد مالجو:

• سیاست اعتدالی نقد اقتصاد سیاسی (لاهیتا، ۱۳۹۶)
• چهره‌ی ژانوسی اکتبر: هالهٔ کودتایی یک انقلاب (انتشارات آگاه، ۱۳۹۷)
• پراکندگان پاک‌باخته: افت توان چانه‌زنی نیرو‌های کار در ایران (فرهنگ نشر نو: آسیم، ۱۳۹۸)
• تاراج نهان: سلب مالکیت از نیرو‌های کار در اثر تورم در ایران (نشر آگه، ۱۳۹۹)
• کوچ در پی کار و نان: فاعلیت منفعلانهٔ مستمندان آذربایجان از ۱۳۲۷ تا ۱۳۲۹ خورشیدی (اختران، ۱۴۰۰؛ نشر چرخ، ۱۴۰۳)
• زنده‌باد کارخانه، جستار از محمد مالجو، عکس‌ها از آیدین باقری (اختران، ۱۴۰۰)
• خیز خام: کشاکش مستمندان و دیوان‌سالاران از ۱۳۰۹ تا ۱۳۲۰ در ایران (نشر چرخ، ۱۴۰۲)

ترجمه‌های محمد مالجو:

• هوا‌های نفسانی و منافع: استدلال‌های سیاسی به طرفداری از سرمایه‌داری پیش از اوج‌گیری (اثر آلبرت او. هیرشمن، ۱۳۷۹ و ۱۳۹۷)
• خروج، اعتراض، وفاداری (اثر آلبرت او. هیرشمن، ۱۳۸۲ و ۱۳۹۲)
• خطابه ارتجاع: انحراف، بیهودگی، مخاطره (اثر آلبرت او. هیرشمن، ۱۳۸۲، ۱۳۹۱، ۱۳۹۸)
• دگ‍ردی‍س‍ی م‍ش‍غ‍ول‍ی‍ت‌ه‍ا: ن‍ف‍ع ش‍خ‍ص‍ی و ک‍ن‍ش ه‍م‍گ‍ان‍ی (اثر آلبرت او. هیرشمن، ۱۳۸۵)
• گذر از مرز‌ها (اثر آلبرت او. هیرشمن، ۱۳۸۶)
• دگرگونی بزرگ: خاستگاه‌های سیاسی و اقتصادی روزگار ما (اثر کارل پولانی، ۱۳۹۱ و ۱۳۹۶)
• نظام بازار (اثر چارلز ادوارد لیندبلوم، ۱۳۸۸)
• مارکسیسم جامعه‌شناسانه: همگرایی آنتونیو گرامشی و کارل پولانی (اثر مایکل بوراووی، ١٣٩۴)

تکوین طبقه کارگر در انگلستان (اثر ادوارد پالمر تامپسون، ۱۳۹۶)