بلندترین شب سال و فرهنگ یلدایی

اقتصاد۲۴- مانا یزدانی امیری: شب یلدا، که با نام شب چله نیز شناخته می‌شود، یکی از باستانی‌ترین جشن‌های ایرانی است که سالانه در ۲۱ دسامبر ۳۰ آذر ماه توسط ایرانیان در سراسر جهان جشن گرفته می‌شود. یلدا یک جشن انقلاب زمستانی است؛ شب یلدا - جشن باستانی انقلاب زمستانی که بزرگداشت پیروزی میترا است، میترا، در اساطیر باستانی هند و ایرانی، خدای نور است که آیین او از هند در شرق تا غرب تا اسپانیا، بریتانیای کبیر و آلمان گسترش یافت. میترای هندی اساساً یک خدای خورشیدی بود که جنبه "دوستانه" خورشید را نشان می‌داد. میترای مشتق شده از فارسی نیز چنین بود، که "خدای خیرخواه" و بخشنده سلامتی، ثروت و غذا بود. این جشن پایان پاییز و طولانی‌ترین شب سال را معنا میبخشد. از آنجایی که در زمستان روز‌ها بلندتر و شب‌ها کوتاه‌تر می‌شوند، ایرانیان آخرین شب پاییز را به عنوان تجدید خورشید و پیروزی نور بر تاریکی جشن می‌گیرند. در شب یلدا، مردم در گروه‌هایی از دوستان یا خانواده‌ها، معمولاً در خانه پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها یا سالمندان، دور هم جمع می‌شوند تا طولانی‌ترین شب سال را با خوردن آجیل و میوه، خواندن اشعار حافظ، آرزو‌های خوب، صحبت کردن و خندیدن با هم، به شادی بگذرانند و به زمستان خوشامد بگویند و با پاییز وداعی شاد داشته باشند.

تاریخچه شب یلدا 

یلدا به معنای «زایش» است و شب یلدا به طولانی‌ترین شب سال یا انقلاب زمستانی اشاره دارد. ایرانیان باستان معتقد بودند که این شب مصادف با تولد میترا یا مهر، الهه اساطیری نور در ایران باستان است. یلدا یا چله در سال ۲۰۲۲ در فهرست میراث فرهنگی بشریت ثبت شد.

یلدا در ایران و فرهنگ شرقی

در ۲۱ دسامبر، ایرانیان جشن خود را با خوردن آغاز می‌کنند، زیرا این سرگرم‌کننده‌ترین و خوشمزه‌ترین بخش شب یلدا است. ایرانیان در این شب خاص آجیل، هندوانه و انار می‌خورند و آخرین میوه‌های باقی‌مانده از تابستان را با هم تقسیم می‌کنند. میوه‌های شب یلدا نیز اهمیت نمادین دارند. برخی معتقدند هندوانه با شکل کروی خود نماد خورشید است، در حالی که برخی دیگر معتقدند که خوردن هندوانه فرد را از آسیب دیدن در برابر بیماری‌های زمستانی در امان نگه می‌دارد. انار همچنین نماد تولد است و دانه‌های قرمز روشن آن نماد درخشش زندگی است.

خواندن اشعاری از دیوان حافظ (فال حافظ) یک رسم سرگرم‌کننده در شب یلدا است. هر یک از اعضای خانواده یا گروهی از دوستان آرزویی می‌کنند - در حالی که آن را مخفی نگه می‌دارند - و به طور تصادفی کتاب را باز می‌کنند. سپس، بزرگترین عضو خانواده یا دوستان شعری را که به طور تصادفی انتخاب شده است با صدای بلند می‌خواند. از آنجایی که اعتقاد بر این است که شعر تعبیر آرزو و نحوه تحقق آن است، تفسیر شعر و حدس زدن آرزو‌های دیگران سرگرم‌کننده است. به این ترتیب، آخرین و طولانی‌ترین شب پاییز با خوشحالی به پایان می‌رسد و اولین روز بزرگ زمستان آغاز می‌شود.

غذا نیز بخش مهمی از این جشن است! بسیاری از شهر‌های ایران غذا‌های خاصی دارند که سرو می‌شوند، مانند خورش فسنجون، یک خورش مرغ ایرانی با گردو و انار. رنگ قرمز نشان دهنده رنگ‌های سپیده دم است، بنابراین رنگ قرمز در غذا‌هایی مانند انار و هندوانه و در پوشش و صندلی‌های اطراف کرسی، سفره، به نمایش گذاشته می‌شود. انواع آجیل نیز محبوب است. مردم تا سحر بیدار می‌مانند و غذا می‌خورند و صحبت می‌کنند و سپس پس از طولانی‌ترین شب، به استقبال روز جدید می‌روند.

شب یلدا و سنت‌های آن آنقدر سرگرم‌کننده و جالب هستند که در سال ۲۰۰۸ رسماً به فهرست گنجینه‌های ملی ایران اضافه شدند. شب یلدا همچنین در کشور‌هایی مانند افغانستان، ازبکستان، تاجیکستان و ترکمنستان و برخی از کشور‌های قفقاز مانند آذربایجان و ارمنستان جشن گرفته می‌شود، زیرا آنها نیز سنت‌های مشابهی دارند.

شب یلدا در جهان

به جز ایران، شب یلدا یا انقلاب زمستانی در کشور‌های دیگری از جمله افغانستان، پاکستان، تاجیکستان، شرق آسیا، اسکاتلند، آفریقا، بولیوی، پرو، اکوادور و روسیه با آیین‌ها، غذا‌ها و سنت‌های مختلف جشن گرفته می‌شود.