گمانه‌زنی‌ها درباره معمای تونل زیر بازار بزرگ تهران؛ در زیر زمین پایتخت چه خبر است؟

اقتصاد۲۴- با گذشت چند روز از حادثه نشست زمین در پله نوروزخان، حالا ابعاد تازه‌ای از حفاری‌های مخفیانه زیر بازار تهران فاش شده است که نشان می‌دهد این عملیات فراتر از یک تخلف ساختمانی ساده بوده است. در حالی که سکوتِ نهاد‌های نظارتی درباره تخلیه هزاران تن خاک سوال‌برانگیز شده، فرضیه‌هایی، چون نقشه سرقت از صرافی‌ها و جست‌وجوی گنج، این پرونده را به یک معمای امنیتی تبدیل کرده است.

طی چند روز اخیر، انتشار خبر کشف یک تونل دست‌ساز در زیر یکی از استراتژیک‌ترین نقاط پایتخت، یعنی «بازار بزرگ تهران»، موجی از حیرت و نگرانی را به راه انداخته است. این ماجرا که ابتدا با یک فرونشست ساده زمین در معبر عمومی آغاز شد، به سرعت ابعاد امنیتی پیدا کرد. حفره‌ای که قرار بود یک تعمیر زیرساختی ساده باشد، پرده از عملیاتی برداشت که گویی از دل فیلم‌های سینمایی ژانر سرقت بیرون آمده است؛ تونلی مجهز، طولانی و مهندسی‌شده که از زیر پای هزاران کسبه و مشتری می‌گذشت.

نفوذ در سکوت؛ خاک‌برداری زیر گوشِ نگهبانان بازار

داستان از جایی شروع شد که در محدوده «پله نوروزخان»، یکی از شلوغ‌ترین نقاط بازار، زمین دهان باز کرد. اما تفاوت این نشست زمین با موارد مشابه، در عمق و مسیر آن بود. کارشناسان بلافاصله متوجه شدند که با یک پدیده طبیعی رو‌به‌رو نیستند. تونلی به طول بیش از ۵ هزار متر، مجهز به سیستم تهویه و بالابر‌های دستی، با دقت بالایی حفر شده بود.

نکته‌ای که رسانه‌ها و افکار عمومی را به شدت کنجکاو کرده، حجم خاک خارج شده است. سوال اینجاست که چطور هزاران کیلوگرم خاک از دلِ یکی از پرترافیک‌ترین نقاط نظارتی تهران، بدون جلب توجه ماموران شهرداری و نیروی انتظامی خارج شده است؟ برخی گزارش‌های غیررسمی حاکی از آن است که این عملیات شبانه و از داخل یک انبار متروکه یا مغازه خصوصی هدایت می‌شده است تا بوی خاک و صدای کلنگ در همهمه بازار گم شود.

واکنش‌های رسمی؛ از «توسعه انبار» تا «خطر ریزش فاجعه‌بار»

واکنش مقامات به این حادثه، طیفی از احتیاط و هشدار بود. سازمان آتش‌نشانی تهران اولین نهادی بود که زنگ خطر را به صدا درآورد. جلال ملکی، سخنگوی این سازمان، با لحنی هشدارآمیز اعلام کرد که این حفاری‌های غیراصولی، عملاً پایداری سازه‌های قدیمی بازار را از بین برده است. به گفته وی، نشت آب یا لرزش‌های خفیف می‌تواند منجر به یک فاجعه انسانی در این منطقه شود، چرا که تونل درست از زیر پیِ ساختمان‌های فرسوده عبور کرده است.

از سوی دیگر، شهرداری منطقه ۱۲ در ابتدا تلاش کرد تا موضوع را به یک تخلف ساختمانی توسط یکی از کسبه تقلیل دهد. ادعای اولیه این بود که مالک مغازه قصد داشته فضای زیرزمین خود را برای انبارداری بزرگتر کند. اما این روایت با متراژ و مسیر تونل همخوانی نداشت. وزارت راه و شهرسازی نیز از زاویه فرونشست پایتخت به ماجرا نگریست؛ کارشناسان این وزارتخانه هشدار دادند که چنین حفاری‌هایی در لایه‌های سستِ خاک تهران، ریسک «فروچاله» را در قلب تپنده اقتصاد کشور به شدت افزایش داده است.

فرضیه‌های داغ؛ دستبرد به خزانه یا تعقیبِ نقشه‌های قدیمی؟

رسانه‌ها و فضای مجازی در چند روز اخیر به میدان گمانه‌زنی‌های تند تبدیل شده‌اند. با توجه به اینکه این تونل به سمت برخی از جواهرفروشی‌های قدیمی و یا شعب بانکی مجاور متمایل بوده، فرضیه «سرقت بزرگ» در صدر اخبار قرار گرفته است. برخی کاربران در فضای مجازی با شبیه‌سازی این اتفاق به سریال معروف «خانه کاغذی»، از آن به عنوان نسخه وطنی این سریال یاد کرده‌اند.

در کنار فرضیه سرقت، «تب گنج» نیز در روایت‌های محلی پررنگ است. بافت تاریخی بازار تهران همواره مقصد خیال‌پردازی‌های جویندگان اشیای عتیقه بوده است. برخی رسانه‌های اجتماعی مدعی شده‌اند که مسیر تونل نشان‌دهنده جست‌و‌جو برای یافتن یک مسیر مخفی قدیمی یا دفینه‌های دوره قاجار است. با این حال، سکوتِ نسبیِ بخش انتظامی در اعلام انگیزه دقیق متهمان، به این ابهامات دامن زده است.

برخی نیز ماجرا را سیاسی کرده و با اشاره به تونل‌های مورد استفاده حماس، این گمانه را طرح کردند که زیر تهران یک شهر زیرزمینی ایجاد شده باشد!

شکاف نظارتی؛ تهران چقدر در برابر حفره‌ها ایمن است؟

این حادثه فراتر از یک تخلف یا سرقت، نشان‌دهنده یک حفره نظارتی عمیق در مدیریت شهری است. کاربران فضای مجازی با انتقاد شدید از شهرداری می‌پرسند که چگونه جابجایی یک کیسه مصالح ساختمانی در معابر عادی با برخورد شدید ماموران رو‌به‌رو می‌شود، اما یک عملیات حفاری با این عظمت در حساس‌ترین نقطه امنیتی و اقتصادی شهر، هفته‌ها یا شاید ماه‌ها از نگاه ناظران پنهان مانده است؟

در حال حاضر، عملیات پر کردن تونل و ایمن‌سازی معبر آغاز شده و چندین نفر نیز در این رابطه بازداشت شده‌اند. اما پرونده «تونل بازار» همچنان باز است. این اتفاق تلنگری بود به مدیریت شهری که زیر پوستِ پایتخت، ممکن است جریانی از حوادث در حال رقم خوردن باشد که تنها زمانی از آن باخبر می‌شویم که زمین زیر پایمان خالی شود.