پشت پرده تلاش هندی‌ها برای همکاری در توسعه بندر چابهار/ ‌مخالفان و موافقان چه می‌گویند؟

اقتصاد ۲۴ - سفر اخیر هیأت بلندپایه سیاسی و تجاری کشورمان به هند اگرچه اهداف مختلفی را دنبال می‌کرد اما مهمترین هدف سفر، بحث پیرامون نحوه همکاری دو کشور برای توسعه بندر چابهار بود.

البته این بار اولی نیست که هندی ها عزم خود را جزم کرده تا چشمی به چابهار داشته باشند بلکه نزدیک به سه دهه است که هندی ها تلاش دارند تا به توسعه این بندر جنوبی ایران بپردازند که گویا این بار موفق به همکاری با ایران شده اند، اما اینکه چرا هندی ها اصرار به همکاری با ایران دارند یا اینکه حرف و حدیث های زیادی که در رسانه ها و شبکه های اجتماعی مبنی بر فروش یا واگذاری چابهار و عدم اختیار مهندسان ایرانی در این بندر منتشر شده، تا چه حد رنگ و بوی واقعی دارد را در ادامه گزارش بخوانید.

دلیل اهمیت چابهار برای هندی ها

یکی از مهمترین دلایل اهمیت چابهار برای هندی ها که پیشتر در گزارشی به آن اشاره کردیم، این است که آنها به دنبال رقابت با اتحاد استراتژیک چین و پاکستان و یافتن جایگزینی برای بندر «گوادر» هستند؛ بندر گوادر عملا خواهرخوانده پاکستانی چابهار است و در آن سوی مرز٬ در بلوچستان پاکستان قرار دارد. فاصله دو بندر ۱۷۰ کیلومتر است و چین در آن بندر همان نقشی را بازی می‌کند که هند در چابهار. بندر گوادر نیز همانند چابهار به یک بندر آب ‌عمیق تبدیل خواهد شد اما این دو پروژه یک تفاوت بنیادین دارند و آن این است که رابطه چین و پاکستان٬ شباهتی به رابطه هند و ایران ندارد چراکه پاکستان در پی تیره شدن روابطش با واشنگتن به دنبال متحد استراتژیک است و این همکاری می‌تواند تا باز کردن پایگاه نظامی برای چین هم ادامه پیدا کند.

یکی از مهمترین دلایل اهمیت چابهار برای هندی‌ها، رقابت آنها با اتحاد استراتژیک چین و پاکستان و یافتن جایگزینی برای بندر «گوادر» هستند؛ بندر گوادر عملا خواهرخوانده پاکستانی چابهار است و در آن سوی مرز٬ در بلوچستان پاکستان قرار دارد

در مقابل ایران هرگز چنین رابطه‌ای با هند نداشته است و هند سیاست خارجی متفاوتی در خاورمیانه دارد و همزمان روابطش را با همه بازیگران اصلی از جمله عربستان و اسرائیل نیز گسترش داده است. به همین دلیل چشم‌اندازی برای ارتقای موقعیت هند به یک متحد استراتژیک برای ایران وجود ندارد و دو طرف نیز برای چنین ارتباط نزدیکی٬ اصراری ندارند بنابراین همه این عوامل موجب نشده تا هند از چابهار دست بکشد زیرا با بندر چابهار، هند نه فقط به ایران و افغانستان٬ بلکه به آسیای مرکزی و چه بسا روزی به اروپا دسترسی خواهد داشت.

دستاوردهای اخیر سفر ظریف به هند چه بود؟

محمدجواد ظریف چند روز پیش در راس یک هیأت بلندپایه تجاری و سیاسی به هند سفر کرده و در بدو ورود به فرودگاه دهلی، چابهار را یکی از مهمترین ظرفیت های موجود برای همکاری های بیشتر تجاری و اقتصادی ایران و هند خواند.

عبدالرحیم کردی مدیرعامل سازمان منطقه آزاد چابهار که پیشتر در گفت‌وگو با اقتصاد 24 به تشریح مشخصات بی‌نظیر اقتصادی چابهار پرداخته بود، یکی از مسئولانی بود که ظریف را در این سفر همراهی کرد. او در این نشست در سخنانی ، چابهار را به عنوان یک بازیگر جدید منطقه ای در خاورمیانه که نقش ویژه ای در دیپلماسی اقتصادی منطقه دارد معرفی کرد و گفت: «توافق‌نامه چابهار بین سه کشور ایران، افغانستان و هند نقطه عطفی در توسعه روابط فی مابین سه کشور است که تاثیرات ویژه ای در روابط کشورهای منطقه خواهد داشت. حضور اپراتورهای بندری هند در بندر شهید بهشتی چابهار باعث افزایش اهمیت چابهار شده است. تغییر در آرایش اقتصادی منطقه و توجیه پذیری فعالیت های صنعتی و لجستیکی در چابهار همزمان با تکمیل زیرساخت های اساسی توسط دولت، فصلی جدید را در نقش منطقه ای وبین المللی چابهار گشوده است.» کردی همچنین افزود: «در دو سال گذشته شاهد رشد چشمگیر درخواست های سرمایه گذاری در این منطقه بوده ایم به طوری که تعداد قراردادهای سرمایه گذاری نهایی شده در این مدت بیشتر از کل قراردادهای سرمایه‌گذاری منعقد شده در ۱۰ سال گذشته است.»

اما دیدگاه برخی کاربران فضای مجازی به خصوص توییتر برخلاف دیدگاه مسئولان است به طوری که در توییت های مختلفی نارضایتی خود از همکاری با هندی ها برای توسعه بندر چابهار را نشان دادند.

کاربران معترض چه می‌گویند؟

یکی از کاربران معتقد است خصوصی سازی از دید دولت به معنی واگذاری چابهار به هندی ها و فروش زمین های مناطق آزاد به خارجی ها است.

فرد دیگری در صفحه توییتر خود نوشت: می دانید چند هزار نفر در بندر چابهار کار می کنند که به جهت واگذاری بندر چابهار به هندی ها بیکار شده اند؟

شهروند دیگری در توییتر اشاره کرده است که واگذاری بندرچابهار قرار است با شرایط زیر اجرا شود : 1- لنگرگاه های چابهار در عرض 14 تا 18 ماه تجهیز شود 2- سرمایه‌گذاری 900 میلیون دلاری خط ریل جداگانه چابهار-زاهدان -سرخس توسط هند انجام شود 3- تعداد 32 جرثقیل عملیاتی جهت انتقال بار به ارزش 85 میلیون دلار مستقر کند.

اعطای خط اعتباری 150 میلیون دلاری توسط EXIM بانک هند برای توسعه بندر چابهار

اما بهروز آقایی، مدیرکل بنادر و دریانوردی استان سیستان و بلوچستان در خصوص اهمیت چابهار برای هندی ها به اقتصاد24 گفت: اهمیت بندر چابهار به عنوان دروازه تجارت به کشورهای عضو IORA، افغانستان، CIS و آسیای میانه و از طرف دیگر نزدیکی این بندر به بنادر حوزه دریای عمان و اقیانوس هند از منظر تجارت دریایی، خشکی و امنیتی، بهترین مسیر ترانزیتی به کشورهای این منطقه محسوب می شود. با این ویژگی ها در سال های قبل هندوستان به دنبال چابهار بود، این در حالی است که وجود معادن با خلوص رقابتی در افغانستان با برآورد بیش از دو میلیارد تن در سال که با انتقال از بندر چابهار به بازارهای هدف رقابت‌پذیر خواهد بود و اینکه قراردادهای دوکشور هند و افغانستان درخصوص بهره برداری از این معادن به صورت عملیاتی صورت پذیرفت که توجیه این مدل سرمایه گذاری و تفاهم نامه های سه جانبه را دوچندان می کند.

آقایی: قرارداد با طرف هندی شامل سرمایه گذاری در تجهیزات، اپراتوری و تعمیر و نگهداری محدوده ترمینال برای انجام خدمات بندری است که بر اساس شرایط قرارداد، مستاجر(طرف هندی) توافق کرد که حداقل 85 میلیون دلار تجهیزات مورد توافق سرمایه گذاری را تامین کند

وی در مورد نحوه قرارداد با هندی ها نیز گفت: قراردادی با طرف هندی ها شامل سرمایه گذاری در تجهیزات، اپراتوری و تعمیر و نگهداری محدوده ترمینال برای انجام خدمات بندری منعقد شد که بر اساس شرایط قرارداد، مستاجر(طرف هندی) توافق کرد که حداقل 85 میلیون دلار تجهیزات مورد توافق سرمایه گذاری را تامین و اعطای خط اعتباری در حدود 150 میلیون دلار توسط EXIM بانک هند برای توسعه بندر چابهار را تعهد کرده است که در این مدل قرارداد، علاوه بر تامین تجهیزات خدمات اپراتوری، خدمات انجام تخلیه و بارگیری کالا و کانتینر از کشتی و برنامه ریزی در محوطه تحت اجاره(بخشی از فاز اول طرح توسعه بندر شهید بهشتی) جزء تعهدات طرف هندی خواهد بود.

آقایی بیان کرد: بعد از تصویب و ابلاغ قرارداد در سال 94 طرفین متعهد شدند مشخصات فنی تجهیزات موردنیاز جهت انجام خدمات ترمینال کانتینری و جنرال کارگو را احصاء و فرآیند مقدمات تامین تجهیزات از طریق برگزاری مناقصه توسط کارگروه مشترک ایران و هند را به انجام رساند تا بعد از ایجاد زیرساخت های طرح توسعه بندر شهید بهشتی، هندی ها تجهیزات مدرن تخلیه و بارگیری را براساس برنامه زمان بندی در ترمینال، نصب و مورد بهره برداری قرار دهند که در این قرارداد درآمدهای حاصله مطابق تعرفه های سازمان بنادر و دریانوردی در 10 سال با لحاظ کردن توسعه ترانزیت و ترانشیپ انتقال کالاهای کشور هند و افغانستان به بازارهای هدف از طریق بندر شهید بهشتی و چابهار به صورت شفاف در بخش های اصلی سهم کشور غالب بوده است.

هرگز نمی توان واگذاری بندر چابهار به هندی‌ها را حتی تصور کرد

پیشتر نیز محمدعلی حسن‌زاده، معاون امور بندری و اقتصادی سازمان بنادر و دریانوردی در مورد واگذاری چابهار به هندی ها یادآور شده بود که هرگز نمی توان چنین واگذاری را حتی تصور کرد؛ چرا که حاکمیت و مالکیت بنادر، قابل واگذاری نیست. یعنی اینکه بگوییم یک بندر در ایران داریم که صفر تا صد آن دست یک کشور دیگر است، در ایران و سایر کشورها محال است. در همه کشورها، حاکمیت بنادر از سوی دولت ها است.

حسن‌زاده: حاکمیت و مالکیت بنادر، قابل واگذاری نیست. یعنی اینکه بگوییم یک بندر در ایران داریم که صفر تا صد آن دست یک کشور دیگر است، در ایران و سایر کشورها محال است. در همه کشورها، حاکمیت بنادر از سوی دولت ها است

او در مورد اعطای راهبری این بندر به هندی ها گفت: در بخش مذاکره ای با یک اپراتور بین المللی قرارداد منعقد می شود و عملیات بندر و ترمینال به یک اپراتور واگذار می شود. در برخی اوقات هم اکران بین المللی صورت می گیرد. مانند بندر گوادر پاکستان که در اکران بین المللی، یک شرکت سنگاپوری برنده شد ولی بعدها که دولت پاکستان و چین قرارداد امضا کردند، سنگاپور کنار گذاشته شد و راهبری بندر گوادر به چینی ها واگذار شد.

حسن زاده درمورد مدت قراردادها نیز توضیح داد و بیان کرد: قرارداد ما با اپراتور شرکت هندی در دو قالب موقت و اصلی است. قرارداد موقت ۱۸ ماهه (یک سال و نیم) است و مربوط به اجاره و بهره برداری بخشی از فاز یک بندر شهید بهشتی چابهار است. موضوع قرارداد اپراتوری ۱۰ هکتار (محوطه کانتینری، کالا، ساختمان اداری، رفاهی، تعمیرگاه و... ) از فاز اول بندر شهید بهشتی، ۳۶۰ متر اسکله کانتینری و چند منظوره و در نهایت استفاده از تجهیزات موجود و اجاره بخشی دیگر است. در قرارداد اصلی که مدت آن ۱۰ سال ۶۴۰ متر اسکله و ۷۰ هکتار محوطه و تامین تجهیزات مدنظر قرار گرفته است.

حسن‌زاده: شرکت هندی باید یک اپراتور ایرانی به عنوان شریک خود داشته باشد. این شراکت برای ایران هم بسیار خوب است چرا که کارگر از سمت ایران است و بندر شهید بهشتی می تواند یکی از بنادر اشتغالزای کشور باشد

معاون امور بندری و اقتصادی سازمان بنادر و دریانوردی علت اینکه چرا قراردادهای 10 ساله از همان ابتدا شروع نشد گفت: اجرایی شدن قرارداد اصلی با شرکت اپراتور هندی حدود یکسال تا یکسال و نیم زمان می برد؛ از آنجا که سازمان بنادر و دریانوردی تجهیزات خریداری کرده و دولت مصمم است که بندر چابهار را در حوزه ترانزیت و به خصوص تجارت با کشورهای CIS فعال کند ما اپراتوری را می خواهیم که اکنون کار راهبری را انجام دهد. اپراتوری که اکنون در بندر شهید کلانتری چابهار فعالیت می کند، به عنوان بخشی از کار خود، راهبری بندر شهید بهشتی را بر عهده دارد، یعنی به عنوان بخشی از کار خودش این مهم را پیگیری می کند، لذا تا زمان شروع قرارداد اصلی اپراتوری می خواهیم که به صورت موقت فعالیت کند. از این‌رو، شرکت هندی برای قرارداد موقت مذاکرات خود را شروع کرد. در حال حاضر نیز راهبری موقت در مرحله ارایه ضمانت نامه است. از سویی شرکت هندی باید یک اپراتور ایرانی به عنوان شریک خود داشته باشد. شرکت هندی (IPGL) اکران عمومی کرده و اکنون شریک داخلی اش شرکت خدمات بندری کاوه است. این شراکت برای ایران هم بسیار خوب است چرا که کارگر از سمت ایران است و بندر شهید بهشتی می تواند یکی از بنادر اشتغالزای کشور باشد و از طرفی تا قبل از قرارداد اصلی، روند جذب کالا و فعال‌سازی این بندر سرعت می گیرد. در این زمان اپراتور هندی برای تامین تجهیزات می تواند اقدام کند.

توییت رییس سازمان بنادر و دریانوردی

با این حال محمد راستاد رییس سازمان بنادر و دریانوردی نیز در این رابطه توییت کرد و نوشت: «به همراه آقای دکتر ظریف در دهلی نو با آقای گادکاری وزیر حمل و نقل و کشتیرانی هندوستان دیدار داشتیم که تاکید ما بر تسریع در تامین تجهیزات بندر چابهار در قالب قرارداد با اپراتور هندی و تخصیص خط اعتباری بود. آقای گادکاری به مقامات مرتبط هندی دستورات صریحی در این زمینه ها داد.»

اما برخی دیگر از کاربران هم نسبت به این همکاری خوش‌بین بودند و همکاری‌های فوق را در شرایط تحریم ها فرصت مناسبی برای چابهار و ایران ارزیابی کردند.

موافقان چه می گویند؟

برای مثال شهروندی در توییتی نقل قولی از نایب رییس کمیسیون عمران مجلس را چنین توئیت کرد: «بنادر قابل واگذاری نیست، حضور هندی ها در چابهار باعث توسعه و رونق آن می شود. اقدامات سازمان بنادر در بندر چابهار قابل تقدیر دانست. راهبری را نباید به معنای مالکیت بنادر دانست.»