هشدار برای احتمال وقوع زلزله بزرگ در تهران

بر پایه مطالعات دیرینه لرزه شناسی روی گسل شمال تهران هر ۳۰۰۰ تا ۳۵۰۰ سال در طی ۳۰ هزار سال گذشته یک زلزله با بزرگای حدود ۷ رخ داده است. آخرین اتفاق‌ها از این سری حدود ۷۰۰۰ و ۳۲۰۰ سال قبل در پهنه شمال غرب تهران رخ داده است.

گسل مشا نیز از توان لرزه خیزی بالایی برخوردار است. چنانچه این گسل فعال شود، زلزله‌ای به بزرگای ۵/۷ ریشتر ایجاد خواهد شد.

نسبت به خطر زلزله بزرگ در تهران تردیدی وجود ندارد، اما در محاسبه زمان بازگشت زلزله بزرگ در تهران مقایسه غلطی انجام شده است. بر پایه این محسابه گفته می‌شود در وقوع زلزله تهران ۲۵ سال تاخیر به وجود آمده، در صورتی که این استدلال مخدوش است؛ در حال حاضر امکان پیش‌بینی زلزله در تهران وجود ندارد و دستگاه‌هایی که گفته می‌شود با قابلیت هشدار وقوع زلزله در تهران نصب شده اند، ابزار‌هایی هستند که فقط می‌توانند مورد استفاده برای سنجش‌های علمی-پژوهشی قرار گیرند.

احتمال وقوع زلزله بزرگ و تاخیری از جمله مباحثی است که امروزه در تهران بسیار مطرح شده است؛ این مساله از ۲۹ آذر ۱۳۹۶ با رخداد زلزله ملارد به شدت مورد توجه پایتخت نشینان قرار گرفت. در اینکه تهران شهری زلزله‌خیز است که حتما زلزله در آن رخ خواهد داد هیچ شکی وجود ندارد، کافی است سابقه تاریخی لرزه‌خیزی تهران بررسی شود. اولین زلزله تاریخی در محدوده تهران (ری) در حدود ۳۰۰۰ و ۱۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح رخ داده است.

همچنین در سال‌های ۳۳۰ قبل از میلاد، ۸۵۵، ۱۳۸۴ و ۱۸۳۰ میلادی نیز چند زلزله تاریخی مخرب در محدوده شهر تاریخی ری و تهران اتفاق افتاده است، اما اینکه در وقوع زمین لرزه بزرگ تهران چقدر تاخیر ایجاد شده، موضوعی است که اندکی مخدوش شده و نمی‌توان به راحتی گفت از زمانی که زلزله بزرگ احتمالا باید در تهران رخ می‌داده ۲۵ یا ۲۵۰ سال گذشته، زیرا زلزله‌های مخرب و مهم قبلی در مناطق مختلف در اطراف تهران رخ داده است.

معمولا برای محاسبه دوره بازگشت زمین لرزه‌ها از روش احتمالی استفاده می‌شود. آخرین زلزله مخرب در منطقه تهران در سال ۱۸۳۰ میلادی در منطقه جاجرود (دماوند-شمیرانات) رخ داد. بر اساس برآورد احتمالی با در نظر گرفتن تمام گسل‌های اطراف تهران، بازگشت زمین لرزه‌ای با بزرگای ۷ را حدود ۱۶۰ تا ۱۸۰ سال برآورد می‌کنند. تا این قسمت هیچگونه مشکلی وجود ندارد، اما اگر زلزله ۱۸۳۰ دماوند شمیرانات را به عنوان آخرین رخداد این دوره بازگشت، در نظر گرفته و عنوان شود که مثلا در وقوع زلزله‌ای با بزرگای ۷ مثلا ۲۵ سال تاخیر شده، مقایسه غلطی صورت گرفته است، زیرا زلزله ۱۸۳۰ دماوند شمیرانات در اثر فعال شدن گسل مشا رخ داده، اما بازگشت ۱۶۰ تا ۱۸۰ ساله برای بزرگای ۷ با توجه به لرزه‌خیزی تمام گسل‌های منطقه تهران (مشا، شمال تهران، ایوانکی و...) به دست آمده است.

این نوع استدلال به نظر من مخدوش است، اما در اصل موضوع (لرزه خیزی بالا و خطر زلزله بالا در منطقه تهران) تردیدی وجود ندارد. از سوی دیگر بر پایه مطالعات دیرینه لرزه شناسی روی گسل شمال تهران هر ۳۰۰۰ تا ۳۵۰۰ سال در طی ۳۰ هزار سال گذشته یک زلزله با بزرگای حدود ۷ رخ داده است. آخرین اتفاق‌ها از این سری حدود ۷۰۰۰ و ۳۲۰۰ سال قبل در پهنه شمال غرب تهران رخ داده است.

* استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله