همه اقدامات منطقه آزاد ارس در عصر پساکرونا/ ارس را به هاب تولید و صادرات محصولات دانش بنیان تبدیل می‌کنیم

 

اقتصاد۲۴ - بحران کرونا به ناگهان، همه شئونات زندگی فردی، اجتماعی، اداری و حتی حاکمیتی را دچار شوک کرد. این شوک در واقع یک فرمان ایست کامل به قافله بشری بود در مسیری که عادت کرده بودند با همه پستی و بلندی هایش طی طریق کنند، اما ویروس کرونا بدون برنامه و شاید هوشمندانه دیگر اجازه نمی‌دهد بشر با خیال راحت به همان مسیر قبلی ادامه بدهد و تغییر و تحول در فکر و رفتار بشر ضروری و حتمی است.

در این شرایط همچنین، اقتصاد و نهاد‌های اقتصادی اولین سنگر‌هایی هستند که در دوره پسا کرونا احتمال دارد مورد هجوم پس لرزه‌های بحران کرونا و درخواست‌های ریز و درشت مردم و حاکمیت‌ها قرار بگیرند. اما معلوم نیست اگر طرز تفکر حاکم بر مدیریت آن‌ها برگشت به روال سابق باشد نه تجدید روند‌ها و اصلاح فرآیندها، قادر باشند به درستی از پس انتظارات برآیند.

 

منطقه آزاد ارس به عنوان یکی از مهمترین بخش‌های اقتصادی شمال غرب ایران از جمله مناطقی است که بهرحال از ویروس کرونا آسیب‌های زیادی به خصوص در حوزه گردشگری متقبل شده است. سالانه میلیون‌ها نفر با حضور در منطقه آزاد ارس به تفرج در نقاط دیدنی و طبیعی این منطقه می‌پردازد اما پیدایش کرونا درآمد این منطقه از گردشگری را تحت تاثیر قرار داد. حوزه‌های دیگر اقتصادی این سازمان نیز به تاسی از گردشگری منطقه، تحت تاثیر کرونا قرار گرفته است اما این منطقه برنامه‌های ویژه‌ای را برای عصر پساکرونا در نظر گرفته است.

 

خبرنگار اقتصاد۲۴ برای اطلاع از برنامه‌های سازمان منطقه آزاد ارس در پساکرونا به سراغ مهندس محسن نریمان، مدیرعامل این سازمان رفته و نظرات وی و اقدامات این سازمان را در این زمینه جویا شده است.

 

در ادامه متن کامل گفتگوی اقتصاد۲۴ با مدیرعامل سازمان منطقه آزاد ارس را می‌خوانید.

- همانطور که در سوال هم اشاره کردید منطقه آزاد ارس در ابتدای دوره شیوع کرونا در راستای مسئولیت اجتماعی خودش و جلوگیری از آسیب رسیدن به سرمایه‌های انسانی و اجتماعی منطقه، البته با همدلی و یاری فعالان اقتصادی ارس، اقدامات چند جانبه‌ای را برای مقابله با کرونا انجام داد. ضد عفونی و گندزدایی از اماکن عمومی، تعطیلی بخش خدمات و گردشگری در ایام نوروز، کنترل شدید ورودی‌های منطقه، تجهیز مراکز بهداشتی و درمانی به لوازم ضروری و مهم‌تر از همه این موارد حمایت از تولید مواد ضدعفونی کننده و بهداشتی را به انجام رساند که در نتیجه بحمدالله امروز یکی از امن‌ترین مناطق ایران است و ارس از موج شیوع کرونا با همکاری مردم، فعالان اقتصادی، مراکز بهداشتی و درمانی، نهاد‌های مختلف دولتی، حاکمیتی، قضایی، نظامی و انتظامی، فعالان رسانه‌ای رسمی و غیر رسمی و اهتمام ویژه سازمان منطقه آزاد ارس با کمترین آسیب عبور کرده است.

اما ممکن است شیوع کرونا تا مدت نامشخصی ادامه داشته باشد و ما نباید و نمی‌توانیم منتظر پایان کار ویروس کرونا باشیم و ارس به عنوان یک مرکز اقتصادی پویا در نظر دارد این تهدید پر دامنه را به یک فرصت خوب برای تمرین تغییر و تحول در سبک مدیریت، اصلاح سیاست ها، فرآیند‌های اداری و روند‌های اقتصادی تبدیل کند. به خاطر این که انتظار نداریم اوضاع به روال سابق برگردد، چون دیگر روال سابق وجود ندارد و این یک قانون تاریخی خوبی است که بحران‌ها با وقوع خودشان انسان‌ها را به مسیر جدید و نوینی هدایت می‌کنند.

- چنانکه که در دوره شیوع کرونا و طرح فاصله گذاری اجتماعی هم تا حدی مشاهده کردیم بحمدلله کشور از نظر زیرساختی به مرحله‌ای رسیده است که بتواند از طریق روش‌های مختلفی مثل پنجره واحد، دور کاری و الکترونیکی کردن بسیاری از فرآیند‌ها از حجم مراجعه مردم و صاحبان مشاغل به بخش‌های اداری و حاکمیتی بکاهد. در عین حال، با اجرای این سیاست سلامت اداری و سرعت انجام امورات را نیز ارتقا دهد. منطقه آزاد ارس نیز در راستای تسهیل و اصلاح فرآیند‌های سازمانی با تمرکز بر الکترونیکی کردن این فرآیند‌ها در تلاش است ضمن کاهش بروکراسی زاید اداری و افزایش بهره وری، سلامت اداری خود را هم در پسا کرونا بهبود دهد و در این راستا در نظر داریم سامانه‌های زیرساخت‌های اطلاعات مکانی و سیستم پنجره واحد را به جدیت در ارس فعال کنیم و شیوه نامه‌ها و آیین نامه‌های اداری سازمان را هم مورد بازنگری قرار دهیم. البته به خاطر اینکه یکی از مهمترین ماموریت‌های ذاتی ارس بسترسازی برای تسهیل صادرات است در این زمینه هم قصد داریم فرآیند صدور گواهی مبدا متحد الشکل حوزه اوراسیا را در زون نوردوز با همکاری نهاد‌های ذیربط اجرا کنیم. همچنین از دیگر اقدامات ما در این حوزه بهینه سازی سامانه جامع گمرکی، حذف عوارض و هزینه‌های کامیون‌های حامل کالا‌های صادراتی از مرز نوردوز و تسهیل روند واردات کالا‌های واسطه ای، ماشین آلات و تجیهیزات، مواد اولیه بدون ثبت سفارش با هدف افزایش صادرات مجدد است.

---

بیشتر بخوانید: تصویر مناطق آزاد در دوران پساخروج

---

سازمان منطقه آزاد ارس در دوره پسا کرونا برای سهل کردن بستر‌های نهادی و قانونی برای فعالیت اقتصادی می‌خواهد مجدّانه برای پیاده سازی مدیریت یکپارچه ذیل ماده ۶۵ قانون احکام دائمی برنامه ششم توسعه و اجرای بند ۱۱ راهبرد اقتصاد مقاومتی مبنی بر توسعه حوزه عمل مناطق آزاد متمرکز شود. در این راستا تلاش می‌کنیم موضوع فعالیت گمرک ایران در داخل محدوده منطقه آزاد ارس بر اساس قوانین منطقه آزاد را با مسئولان مرتبط مذاکره کنیم و همچنین اختیارات مربوط به اداره قرنطینه به مدیریت کشاورزی سازمان تفویض شود. همه این اقدامات در راستای حمایت از تولید و صادرات انجام می‌گیرد و حتی ما می‌خواهیم به زودی فرآیند‌های مربوط به خرید مواد اولیه از بورس و تسهیلات رونق تولید برای بنگاه‌های صنعتی و تولیدی ارس را از طریق سامانه سیفام در ارس اجرا کنیم.

- می‌دانید که منطقه آزاد ارس در حوزه تامین زیرساخت‌های کلان سرمایه گذاری اعم از انرژی، آب، گاز، ارتباطات و راه‌های دسترسی در شبکه درون کشوری، تقریبا به حد آمادگی نسبی و قابل قبولی رسیده است، اما ما در دوره پسا کرونا حدس می‌زنیم به دلایل مختلف از جمله موضوعی که شما اشاره کردید فعالان اقتصادی برای ایجاد بنگاه‌های کوچک و متوسط تولیدی به مناطق آزاد بیشتر از قبل توجه و اقبال نشان دهند تا مسیر صادرات کالا و تامین سود و سرمایه را برای خودشان آسانتر کنند.

در این راستا منطقه آزاد ارس بر مبنای منطق ایجاد زیست بوم اقتصاد دانش بنیان در تلاش است ارس را به هاب تولید و صادرات محصولات دانش بنیان تبدیل کند و به همین خاطر ضمن تقویت منابع مالی صندوق پژوهش و فناوری به عنوان اولین صندوق حمایت از شرکت‌های دانش بنیان در میان مناطق آزاد ایران، جذب شتابدهنده‌های تخصصی، توسعه تحقیقات و نوآوری و مباحث کارافرینی دانش پایه را در اولویت قرار داده و بخش‌های مربوطه در سازمان ماموریت یافته اند برای حمایت از واحد‌های صنعتی نوپا و دانش بنیان سوله‌ها و پاساژ‌های صنعتی را با تمام امکانات برای واگذاری استیجاری به بنگاه‌های دانش بنیان آماده کنند.

در سایر بخش‌های اقتصاد صنعتی-کشاورزی ارس هم ما برنامه داریم تا به سرعت سایت دامپروری، سایت پروتئین و سایت گلخانه‌ای ۲۰۰ هکتاری را ایجاد کنیم و در سایت‌های صنعتی فاز ۲، مشکل کمبود آب را، که به دلیل رشد واحد‌های صنعتی در طول دو سال گذشته به وجود آمده، به صورت اساسی حل کنیم. همچنین بهسازی معابر سایر سایت‌های صنعتی در زون‌های چهارگانه ارس و احداث سازه بزرگ نمایشگاهی برای واحد‌های تولید ارس از دیگر اقدامات ما خواهد بود. البته این اقدامات ما در شرایطی صورت می‌گیرد که بسیاری از منابع درآمدی ما محدود شده و سازمان برای تامین هزینه‌های زیرساختی و عمرانی مجبور است در هزینه‌های جاری از جمله حقوق و مزایای پرسنل سازمان صرفه جویی کند.

- سوال بسیار خوبی است. الان این مشکل اصلی کشور برای مدیریت معیشت مردم و مدیریت تبعات بحران کرونا بر اقتصاد کلان ملی است و پیشنهادات مختلفی از سوی جریان‌ها، کارشناسان، مسئولان مرتبط و رسانه‌های مختلف می‌شود که عموما بر دو رهیافت تمرکز دارند: الف) تحریک تقاضا یعنی حمایت از جامعه مصرف کننده و مردم ب) حمایت از طرف تولید یا عرضه. برای هر دو این امور یک محدودیت غیر قابل انکار وجود دارد و آن هم کمبود منابع مالی در دست دولت است. موسسات مالی هم توان پوشش این حجم از کار و حمایت را بدون حمایت اساسی دولت ندارند. در این شرایط پیچیده، برخی راهکاری‌هایی مانند استقراض خارجی، برداشت از صندوق توسعه ملی و جلب حمایت نهاد‌های خارج از دایره دولت را مطرح می‌کنند که حالا ما به دلیل این که خارج از سیستم بودجه‌ای دولت هستیم کاری نداریم.

---

بیشتر بخوانید: اعتلای سرمایه اجتماعی در منطقه آزاد ارس در روزهای کرونایی

---

اما به نظر می‌رسد مناطق آزاد با داشتن بک مزیّت عمده نسبت به سرزمین اصلی می‌توانند این شرایط را به گونه دیگری مدیریت کنند. قرابت جغرافیایی و ارتباط راحت‌تر با بازار‌های مصرف منطقه‌ای در صورت فعال بودن سیستم حامی صادرات، می‌تواند بنگاه‌های اقتصادی تولیدی را در مناطق آزاد یاری کند. به همین خاطر هم، ما به عنوان سازمان منطقه آزاد ارس در راستای انجام وظایف ذاتی خودمان اولا توصیه و سفارش اکیدی داریم بر بنگاه‌های اقتصادی منطقه برای راه اندازی واحد‌های تحقیق و توسعه در درون خودشان برای پیگیری جدی اصل ارتقای بهره وری در تمام فرآیند‌های مربوط به تولید و حتی بازاریابی و در کنار این امر، سازمان در آینده نزدیک کارگروه عملیاتی تسهیل و رفع موانع تولید و تحقق جهش تولید را فعال می‌کند تا مجموعه اقداماتی نظیر:
• تشکیل شورای عالی بانک‌های منطقه و انجام مذاکره برای تامین تسهیلات کم بهره برای واحد‌های تولید جهت سرمایه در گردش و پوشش هزینه‌های جاری
• حمایت ویژه از واحد‌های تولید دارای برنامه مدون و مشخص عملیاتی در زمینه تحقق دانش بنیان جهش تولید
• حمایت از واحد‌های آسیب دیده از کرونا
• حمایت از تولیدات کشاورزی بزرگ مقیاس و صادرات گرا
• راه اندازی آزمایشگاه کنترل کیفیت و تسریع فرآیند‌های مربوط به این حوزه
• پیگیری تامین ارز دولتی برای وارد کردن مواد اولیه تولید
• تعامل با اتاق بازرگانی برای مدیریت فضای‌های موجود در بازار‌های مصرف منطقه
• تسهیل اجرای قوانین مالیاتی و نهایتا نوسازی ماشین الات و تکنولوژی تولید بنگاه‌های تولید را با همکاری فعالان اقتصادی منطقه به صورت جهادی پیگیری کنند.

- مناطق آزاد یکی از عمده‌ترین هدف‌هایشان جذب سرمایه گذاری خارجی و انتقال تکنولوژی است، اما متاسفانه اطلاعات بسیار اندکی در مورد ظرفیت‌های چند بعدی ارس در میان کشور‌های هدف و همسایه وجود دارد و ما در این راستا در نظر داریم با اقداماتی نظیر ایجاد دفاتر جذب سرمایه گذاری در کشور‌های هدف، جذب شرکت‌های مشاوره سرمایه گذاری، تعریف مشوق‌های جدید سرمایه گذاری به خصوص سرمایه گذاری خارجی، معرفی ظرفیت‌های ارس با استفاده از ابزار‌های اطلاع رسانی بین المللی و نظارت مستمر بر نحوه پیشبرد طرح‌های سرمایه گذاری برای رفع مشکلات آن‌ها در سطوح مختلف، بتوانیم راندمان سرمایه گذاری در ارس را به خصوص در حوزه‌های های‌تک و صادرات محور بهبود بخشیم.

- در قانون مناطق آزاد امکانات خوبی برای ایجاد بانک‌ها و موسسات مالی خارجی وجود دارد که این شرایط در سرزمین اصلی نیست، اما متاسفانه به دلایل زیادی که عموما هم منطقی نبود از این ظرفیت نتوانسته ایم استفاده کنیم. اما ما قصد داریم تا حد توان مباحثی همچون توسعه خدمات و موسسات مالی را از طریق تاسیس آفشور بانک، بهره برداری از ظرفیت بانک و بیمه سیستم بانکی کشور‌های همسایه و به خصوص ارمنستان در منطقه آزاد مغری تحت سیستم تبادلات مالی اتحادیه اوراسیا، جلب همکاری شرکت‌های بین المللی بیمه، ابزار‌های نوین مالی، راه اندازی بورس اوراق بهادار و خدمات عرصه صکوک را پیگیری کنیم تا بدین طریق بتوانیم سیستم بانکی –بین المللی ارس را توسعه دهیم.

---

- درسته، ببینید موانع موجود در این عرصه دارای سه وجه است؛ یک: ضعف زیرساخت‌ها به خصوص در حوزه شبکه ترانزیت ریلی-جاده‌ای؛ دو: نواقص موجود در هماهنگی‌های لازم و ضروری برای بهره گیری از امکانات موجود کشور و امکانات کشو‌های همجوار؛ سه: ضعف امکانات روبنایی بخش ترانزیت به خصوص خودرو‌های باری با استاندارد بین المللی.

منطقه آزاد ارس برای رفع همه این سه حوزه برنامه‌هایی در دست اقدام دارد که در شرایط حاضر باید هرچه بیشتر تلاش کنیم این برنامه‌ها زودتر به نتیجه برسند. برای همین منظور ما در در نظر داریم طی روز‌های آینده با تشکیل کارگروهی فعال متشکل از نمایندگان مدیریت‌های توسعه تجارت معاونت اقتصادی سازمان منطقه آزاد ارس، مدیریت حقوقی سازمان و گمرک جلفا در وهله اول محدوده پل چوبی جلفا را برای بهره گیری در حوزه ترانزیت و صادرات مجدد تعیین تکلیف کنیم. همچنین در زون نوردوز ما می‌خواهیم هاب لجستیک و ترانزیت زمینی ایران به حوزه اوراسیا را در این منطقه با هماهنگی کامل با منطقه آزاد مغری هم در بخش اداری و هم بخش سخت افزاری ایجاد کنیم. این‌ها بخشی از اقدامات ارس در راستای رفع موانع در حوزه هماهنگی و ایجاد وحدت نظر و رویه در درون کشور و خارج از آن است، اما برای توسعه زیرساخت‌های ترانزیتی ما دو پروژه راه آهن جلفا-نوردوز-اصلاندوز و جلفا-چشمه ثریا را داریم که البته برای اجرای آن‌ها توافق‌های اولیه را با برخی شرکت‌های خارجی انجام داده‌ایم که باید پیگیری کنیم نهایی شود. درباره پروژه فرودگاه ارس نیز امیدوار هستیم بتوانیم از هفت خوان تامین نظر دستگاه‌های مختلف عبور کنیم.

اما ما مشکل دیگری نیز داریم که عموما به آن بی‌توجه هستیم و آن فرسودگی و نداشتن استاندارد بین المللی ناوگان ترانزیت باری است. ما برای رفع این مشکل پیشنهاد می‌کنیم از ظرفیت پلاک‌های بین المللی منطقه آزاد ارس برای واردات و استفاده از کامیون‌های باری استاندارد حداقل در محدوده استان و خارج از کشور با هماهنگی مسئولان مربوط داخلی و نهاد‌های خارجی استفاده کنیم.

- درست است؛ امروز تبلیغات و رسانه در دنیا بسیاری از ناواقعیت‌ها را به واقعیت تبدیل می‌کند و از این حربه، دشمنان ما به خوبی استفاده می‌کنند و حتی گاهی موفق می‌شوند نظر مردم نزدیک‌ترین همسایگان ایران را به وضعیت ایران بدبین کنند و ما این موضوع را به کرّات در مواجهه با گروه‌های رسانه ای، دانشگاهی و فعالان اقتصادی که از کشور‌های هدف و همسایه برای بازدید از ارس می‌آمدند مشاهده کردیم. متاسفانه، اما در مقابل این حجم از دشمنی‌ها و جنگ روایت‌ها ما به دلیل نداشتن ابزار و امکانات و مسلط نبودن به آخرین شیوه‌های تبلیغات و رسانه نتوانسته‌ایم به خوبی عمل کنیم و معلوم است که با این غول هفت سر نمی‌توان با این ابزار‌های موجود مقابله درست و موثری کرد؛ اما نباید ناامید شویم و تلاش خودمان را کنیم. برای همین باید در عصر پساکرونا که اتفاقا یکی از برکات کرونا می‌تواند این باشد که کشور‌ها به همسایه‌های خود بیش از قبل توجه کنند ما برنامه داریم برای انعکاس ظرفیت‌های سرمایه گذاری صنعتی، کشاورزی، تجاری، توریستی و دانشگاهی ارس همکاری‌های خودمان را با رسانه‌های کشور‌های هدف و همسایه با هماهنگی سفارتخانه‌های کشورمان در این ممالک تقویت کنیم. دیپلماسی عمومی و رسانه‌ای یکی از اقدامات اساسی ما برای حضور موثر در کشور‌های همسایه و هدف خواهد بود.

- خوشبختانه در طول سال ۹۸ شبکه جامع گردشگری ارس به خوبی روند روبه رشد و توسعه نرم افزاری و سخت افزاری را طی کرده بود و ما با افتتاح چندین هتل و مهمانسرا و مراکز خدماتی استاندارد بستر خوبی را برای پذیرایی از مهمانان و گردشگران نوروزی آماده کرده بودیم که این بحران ناخواسته این برنامه‌ها را بهم ریخت و بخش هتلینگ و خدمات گردشگری ارس از این واقعه حقیقتا متضرر می‌شوند، اما همانطور که گفتم در طول سال ۹۸ اقدامات خوبی هم در زمینه‌های مختلف مدیریت حوزه گردشگری و توسعه وجوه مختلف آن از طرف سازمان منطقه آزاد ارس انجام گرفته بود از جمله، شرکت در نمایشگاه‌های گردشگری فیتور اسپانیا و نمایشگاه بزرگ گردشگری تهران به همراه فعالان حوزه گردشگری ارس، استقبال از ظرفیت استارت آپ‌های گردشگری، پیوستن به شبکه شهر‌های خلاق و توسعه صنایع خلاق، تاسیس اولین شتاب دهنده صادرات صنایع خلاق، راه اندازی شتاب دهنده صادراتی حوزه گردشگری و صنایع دستی.

اما با توجه به این که احتمالا در ماه‌های خرداد و سه ماه تابستان شرایط برای شیوع ویروس مناسب نباشد ما در صدد هستیم اولا با اجرای برنامه‌های هنری-تفریحی متعدد و سایر اقدامات مقتضی با جلب گردشگران داخلی و خارجی بخشی از هزینه‌ها و صدمات بخش گردشگری ارس را جبران کنیم. اما به صورت اصولی برای توسعه و رونق بخش مهم گردشگری ارس ما در نظر داریم اقداماتی از قبیل:

• افزایش بازدید پذیری پتانسیل‌های گردشگری ارس در سطح بین الملل از طریق ارتقای وبسایت‌های چند زبانه، تکنولوژی واقعیت مجازی و حضور و نمایش امکانات گردشگری ارس در نمایشگاه‌های بین المللی مهم
• تهیه بسته‌های تور‌های ترکیبی و مشترک با کشور‌های همسایه با هدف بازار‌های ثالث
• تمرکز بیشتر بر حوزه بوم گردی و ژئوتوریسم
• استفاده بیشتر از توان بخش خصوصی در ارتقای امکانات اماکن تاریخی و طبیعی
• تعریف بن سفر با همکاری دبیرخانه شورایعالی مناطق آزاد و وزارت گردشگری و میراث فرهنگی
• توجه به استاندارد‌های بین المللی رایج در بخش توریسم در مراکز خدماتی
• حمایت از صنایع دستی و صنایع خلاق برای جذابیت بخش و بهینه سازی بخش گردشگری را با جدیت دنبال کنیم.