عواقب کاهش قیمت نفت در خاورمیانه

 

اقتصاد۲۴- به نقل از ایس پی، وجود این عوامل منجر به فشرده سازی بی سابقه ارزش نفت از اوایل دهه ۱۹۹۰ است به طوریکه برنت در چندین مورد به ۲۰ دلار در هر بشکه سقوط کرد و وسترن تگزاس اینترمدیت که در پایان ماه آوریل به منفی ۳۴ دلار در هر بشکه رسیده بود، بعد از این نیز تا ارزشی بالاتر از ۲۰ دلار تثبیت شود.

کاهش شدید قیمت نفت خام حاصل تحولات مهمی است که در دو دهه اخیر در بازار انرژی اتفاق افتاده است. عامل دیگری که حتی پیش از بحران کروناویروس نیز وجود داشت، توقف تقاضای جهانی ناشی از استفاده از منابع جدید انرژی متفاوت از نفت و برخی از تحولات مهم در چارچوب ژئوپلیتیک بین المللی است.

از این میان، رقابت رو به رشد چین و امریکا و جنگ تجاری بین آن‌ها نیز عامل دیگری بر کاهش قابل توجه قیمت نفت است.

عواقب سیاسی انقباض قیمت در کوتاه مدت و میان مدت یک بحران در صنعت نفت با این ابعاد تاثیرات جدی بر ثبات سیاسی برخی از کشور‌های صادرکننده به ویژه کشور‌هایی که اقتصاد متنوع ندارند، خواهد گذاشت.

علاوه بر این تاثیرات مستقیم، تاثیرات غیر مستقیمی نیز وجود دارد که باعث انقباض صنعت نیز حتی بر کشور‌هایی که ارتباط مستقیم با این صنعت ندارند داشته باشد.

با توجه به تاثیرات مستقیم، اکثریت تولیدکنندکان کاهش رشد درآمد‌های دولت خود را تجربه خواهند کرد. بازتاب این کاهش به ویژه برای دولت‌هایی که قبل از شیوع بحران کروناویروس، دوره‌های سخت اقتصادی را تجربه کرده اند، بسیار چشمگیر است. تولیدکنندگانی همچون الجزایر، عمان، بحرین، ونزوئلا، نیجریه و یا ترکمنستان هر گز از نتیجه کاهش قیمت نفت در سال ۲۰۱۵، بهبود نیافته اند. بسیاری از آن‌ها در سال‌های اخیر ذخایر خود را تمام کرده اند؛ بنابراین برای این کشورها، کاهش شدید قیمت‌ها خطرات تشدید کننده‌ای را برای ثبات اجتماعی، اقتصادی و سیاسی به همراه خواهد داشت.

 

---

بیشتر بخوانید: غیزانیه؛ سیراب نفت، تشنه آب!

---

از طرف دیگر تولیدکنندگان دیگری مانند عربستان سعودی، امارات متحده عربی و روسیه در سال‌های گذشته ذخایر مالی عظیمی انباشته کرده اند و به بازار‌های اعتباری دسترسی خوبی دارند. حداقل برای مدت زمانی این ذخایر، آن‌ها را از عواقب جدی‌تر افت قیمت فعلی محافظت می‌کند. در مورد برخی کشور‌ها مانند عربستان و روسیه این مساله می‌تواند برای مقابله با اثرات مشترک بحران کرونا، کافی نباشد به خصوص اگر انقباض قیمت‌ها در سال‌های آینده ادامه یابد. حتی اگر این مساله بالافاصله هم نباشد، مسکو و ریاض نمی‌توانند مجبور شوند در ماه‌های آینده به اقدامات شدید مالی ریاضتی متوسل شوند و پیامد‌های بالقوه جدی برای ثبات سیاسی رژیح‌های قدرت داشته باشد.

از نظر تاثیرات غیرمستقیم، آن‌ها قرار است حداقل با دو مکانیسم توسعه پیدا کنند: برخی از کشور‌ها مانند کشور‌های حاشیه خلیج فارس، مدت هاست که از درآمد عظیم نفتی خود برای پروژه نفوذ بین المللی و حمایت از سایر رژیم‌ها استفاده می‌کنند. مانند مصر که رهبر فعلی آن در سال ۲۰۱۳ به لطف پشتیبانی سیاسی و مالی عربستان به قدرت رسید. سیستم سیاسی کشور به حمایت اقتصادی کشور‌های متفق مانند امریکا و عربستان بستگی دارد؛ بنابراین کاهش توانایی‌های پیش بینی اقتصادی حاکمیت‌های این کشور، نیز می‌تواند تاثیر منفی بر ثبات این رژیم‌ها نیز بگذارد.

عامل دوم به اخراج کارگران مهاجر در کشور‌های تولیدکننده نفت مرتبط است. در واقع تقریبا مهم‌ترین صادرکنندگام نفت خام جهان مقصد‌های مهاجرت بسیاری افراد از کشور‌های فقیر هستند. حدود ۲۰ میلیون مهاجر از کشور‌های غرب و جنوب شرقی آسیا در کشور‌های حاشیه خلیج فارس زندگی می‌کنند. برای کشور‌هایی مانند لبنان، اردن و مصر درصد تولید ناخالص داخلی حاصل از اخراج این کارگران از ده درصد فراتر می‌رود.

بخش قابل توجهی از این کارگران امروز با دوره‌ای طولانی بیکاری و بازگشت اجباری مواجه هستند و این مساله بر ثبات اقتصادی و سیاسی کشور‌های مبدا آن‌ها تاثیر می‌گذارد.

طی دهه‌های گذشته، درآمد نفتی یکی از عناصر اصلی اکوسیستم‌های اقتصادی کل مناطق خاورمیانه بود؛ بنابراین کاهش شدید آن‌ها باعث انجام تحولات عظیمی در این مناطق و به چالش کشیدن تعادل اجتماعی، اقتصادی و سیاسی هستند؛ بنابراین اگر بحران فعلی ادامه پیدا کند، مناسب است که تحولات اقتصادی و سیاسی را کنترل کنیم به ویژه در کشور‌هایی که مستقیم یا غیر مستقیم وابسته به درآمد‌های نفتی هستند.

علاوه بر این باید به این نکته توجه داشت که اگر این بحران واقعا عاملی بود که بتواند کاهش نفت را بعنوان منبع انرژی تسریع کند، به احتمال زیاد در سال‌های آینده کاهش تدریجی ظرفیت‌های طرح ریزی اقتصادی و سیاسی خواهیم بود؛ بنابراین کاهش منابع در دسترس ممکن است با کاهش نفوذ سیاسی خارجی آن‌ها همراه باشد و به طور بالقوه با گذشت زمان می‌تواند ثبات سیاسی داخلی آن‌ها را به خطر بیاندازد.

در نهایت قطعا انقباض قیمت نفت می‌تواند تاثیر مثبتی بر اقتصاد کشور‌های مصرف کننده داشته باشد. در این زمینه موسسات باید سطح بیشتری از سرمایه گذاری شرکت‌های ملی را در منابع جدید انرژی که قطعا جایگزین نفت در سال‌های آینده هستند، یاری و تسهیل کنند.