استیصال ترامپ در پنج سالگی برجام

 

اقتصاد۲۴- دونالد ترامپ رییس جمور آمریکا بعد از راهیابی به کاخ سفید کارزار گسترده‌ای با هدف نابودی برجام، بدترین و شرم آورترین توافق از دید وی، به ره انداخت. در ماه‌های اول ریاست جمهوری افرادی که در کنار وی حضور داشتند حاضر نشدند مسوولیت خروج از برجام را بر عهده بگیرند. تا اینکه بعد از چند ماه ترکیب سیاسی مطلوب ترامپ و لابی ضد ایرانی آمریکا کامل شد و در ادامه ترامپ روز ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۷ رسما از برجام خارج شد. هر چند ترامپ قبل از خروج از برجام هم در مقاطعی که باید گزارش اجرای برجام را به کنگره ارائه می‌کرد، تحریم‌هایی علیه ایران اعمال می‌کرد. اما بعد از خروج از برجام بود که در دو مرحله تمتم تحریم‌هایی که طبق برجام لغو شده بود را مجددا اعاده کرد. ترامپ حتی پا را از این فراتر گذاشت و با تهدید و ارعاب کشور‌ها و بنگاه‌های اقتصادی سایر کشورها، ایران را تحت شدیدترین و بی سابقه‌ترین تحریم‌های ضد بشری قرار داد. به موازات این اقدامات ضد بشری و ناقض حقوق اولیه بشری، آمریکا در عرصه رسانه‌ای خط گفتگو و مذاکره را در پیش گرفت تا به زعم خود چهره‌ای منطقی از خود به افکار عمومی نشان دهد. اینکه لابی‌های ضد ایرانی چه اهدافی از پیاده سازی سیاست فشار حداکثری با نقش آفرینی ترامپ داشتند، را می‌توان از اقدامات تیم بی استخراج کرد. لابی‌های ضد ایرانی ترامپ را وارد کانالی کرده بودند که انتهای آن درگیری نظامی با تهران بود، ولی قاطعیت تهران در ساقط کردن پهپاد جاسوسی امریکایی و حمله موشکی به عین الاسد ترامپ را به صرافت انداخت که هرگونه ماجراجویی علیه ایران هزینه‌های غیر قابل پیش بینی برای آمریکا خواهد داشت. گذشته از اهداف لابی‌های ضد ایرانی، هدف اعلامی ترامپ خلاص شدن از شر برجام اوباما و انعقاد توافقی بهتر با ایران بود. هدفی که از همان ابتدا با رویه‌ای که ترامپ در پیش گرفته بود، غیر قابل دستیابی بود.

عده‌ای از ناظران و کارشناسان مسائل بین الملل معتقدند با خروج ایالات متحده آمریکا از توافق هسته ای، برجام دیگر ارزش و اعتبار و حیات سیاسی و دیپلماتیک ندارد و باید آن را یک سند مرده دانست. به زعم این کارشناسان تلاشی که کشور‌های عضو برجام خصوصا ایران برای نجات آن انجام می‌دهند تلاشی بیهوده است و پس از آن که دونالد ترامپ رییس جمهور آمریکا از این توافق خارج شد این توافق نیز از بین رفت.

---

بیشتر بخوانید: بیانیه ایران به مناسبت پنجمین سالگرد برجام

---

هر چند این توافق در سال‌های اخیر آسیب‌های زیادی دیده است ااما این منتقدان فراموش کرده اند که برجام یک توافق دوجانبه بین ایران و آمریکا نیست، بلکه سندی بین المللی و مورد پشتیبانی شورای امنیت سازمان ملل است. این سند بین المللی تعهد آور بودن و ماهیت خود را با اظهار نظر‌های مخالف از دست نمی‌دهد. نشست اخیر شورای امنیت سازمان نشان داد که برجام بعنوان یک سند معنبر بین المللی هنوز زنده است و جامعه جهانی برای آن ارزش قائل است.

حتی نقض معاهده دوجانبه نیز لزوما به پایان آن منتهی نمی‌شود، چه رسد به اینکه معاهدات و توافق‌های چندجانبه بین المللی. نقض یک معاهده چندجانبه به سایر طرفین امکان می‌دهد تا در روابط بین خود و کشور متخلف، تجدیدنظر کنند و به کشوری که از نقض یک طرف متاثر شده است نیز اختیار می‌دهد تا تعهدات خود را صرفا در روابط بین خود و کشور متخلف به حالت تعلیق در آورد.

دنبال کردن خط مرگ برجام و سخن گفتن از آن، همان چیزی است که دونالد ترامپ به دنبال آن است تا بتواند ایران را تحت فشار‌های بین المللی قرار دهد. این نکته‌ای است که بار‌ها توسط مقامات آمریکا تکرار شده است. «برایان هوک»، نماینده دولت آمریکا در امور ایران اسفند ماه سال گذشته در سخنانی با اشاره به کاهش تعهدات ایران گفت: چیز زیادی از برجام برای حفظ کردن باقی نمانده است. این توافق از اکتبر، شروع به منقضی شدن می‌کند.

برایان هوک که با جدیت این خط را دنبال می‌کند بار دیگر در گفتگویی مفصل در دو سالگی خروج آمریکا از برجام، با شبکه خبری سی ان بی سی با کنایه به جو بایدن نامزد دموکرات‌ها در انتخابات ریاست جمهوری گفت: «بعضی از نامزد‌های انتخاباتی وعده می‌دهند به توافق هسته‌ای ایران بازخواهند گشت. چیزی زیادی از این توافق باقی نخواهد ماند که به آن محلق شود.».

اما نشانه‌های روشنی وجود دارد مبنی بر اینکه برجام قراردادی معتبر است و حتی آمریکا این روز‌ها به آن نیازمند است. دولت ترامپ در ماه‌های اخیر به دنبال تمدید تحریم تسلیحاتی ایران است و تا کنون راه‌های بسیاری را برای دستیابی به این هدف طی کرده است. اما هنوز نتوانسته به خواسته خود برسد. در اردیبهشت ماه امسال روزنامه نیویورک تایمز در گزارشی نوشت: در صورت مخالفت احتمالی اعضای دائم شورای امنیت با تجدید تحریم تسلیحاتی ایران، آمریکا درصدد برخواهد آمد با بازگشت به برجام از حق خود به عنوان عضو اصلی استفاده کند و طیف گسترده‌ای از تحریم‌های سازمان ملل را دوباره احیا کند.

یکی از راه‌هایی که تیم ترامپ در ماه‌های پایانی حضور خود در کاخ سفید، پس از آزمودن راه‌های متعدد برای به سازش یا شکست واداشتن ایران دنبال می‌کند آن است که در آخرین فرصت، به برجام وارد شود تا شاید بتواند از طریق مکانیسم ماشه این توافقنامه بین المللی را از بین ببرد، اما از نظر حقوقی چنین توانایی ندارد.

این به معنای آن است که حتی ایالات متحده برای رسیدن به خواسته‌های خود ناچار است به برجام بازگردد. این نشان دهنده پایه حقوقی محکم برجام است. به منظور تحکیم پایه‌های عملی و ضمانت اجرایی این توافق، شورای امنیت سازمان ملل متحد طی جلسه ۷۴۸۸ خود، قطعنامه ۲۲۳۱ را در تاریخ ۲۹ تیرماه ۱۳۹۴ به تصویب رساند و از کشور‌های امضا کننده برجام خواست تا در اجرای تعهدات خود، کوشا باشند و کلیه قطعنامه‌های قبلی تحریمی علیه ایران لغو گردید و آمریکا از نظر حقوقی قادر نیست خدشه‌ای به برجام وارد کند.