کرونا کِی تمام می‌شود؟

اقتصاد۲۴ - دکتر حمید سوری عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در گفت‌وگوی تفصیلی با ایسنا، با تاکید بر اینکه نمی‌توان تاریخ دقیقی برای اتمام پاندمی کرونا پیش بینی کرد، گفت: احتمال این وجود دارد که ویروس کرونا تا ابد همراه بشر باقی بماند.

وی با بیان اینکه توزیع شاخص‌های اپیدمیولوژی کووید ۱۹ در سراسر جهان یکسان نبوده و جوامع و گروه‌های جمعیتی مختلف پاسخ‌های متفاوتی در مقابل آن بروز می‌دهند، اظهار کرد: ماهیت بیماری و ویژگی‌های خاص آن از مهمترین علل پاسخ‌های متفاوت نسبت به آن است. به‌عنوان نمونه ماهیت ویروس به‌گونه‌ای است که باعث آسیب یا مرگ‌ومیر کمتر در کودکان شده، ولی سالمندان و افراد دارای بیماری‌های زمینه‌ای بیشتر آسیب می‌بینند.

تأثیر سیاست‌گذاری‌های کلان و رفتار افراد جامعه در کنترل اپیدمی

وی با تأکید بر تأثیر سیاست‌گذاری‌های کلان و رفتار افراد جامعه در پاسخ به اپیدمی، گفت:‌ تجربه نشان می‌دهد جوامعی که هوشمندانه‌تر، خردمندانه‌تر و علمی‌تر عمل کرده‌اند، موفق‌تر بوده‌اند.

سوری با تاکید بر اینکه تفاوتی در ماهیت عامل بیماری‌زای ویروس کرونا در مناطق مختلف وجود ندارد، ‌عنوان کرد:‌ دلیل تفاوت در موفقیت و ناکامی اپیدمی در کشورهای مختلف، اعمال سیاست‌ها و رفتار متفاوت افراد در جوامع مختلف است.

این اپیدمیولوژیست با اشاره به دلایل اصلی وقوع موج دوم کرونا و افزایش آمار ابتلا و فوتی‌ها، ‌ اظهار کرد: سرعت گسترش و بیماری‌زایی ویروس کووید ۱۹ از برنامه‌ریزهای اجرایی ما بیشتر است. دومین نکته، شدت عمل و نظارت بر حسن اجرای پروتکل‌ها و برنامه‌هایی است که برای کنترل اپیدمی اعمال می‌شود.

کشورهای موفق در کنترل پاندمی، چه کردند؟

سوری با بیان اینکه کشورهای موفق جهان برای اجرای سیاست‌ها و پروتکل‌ها از نیروهای قهریه استفاده کرده و جرائم سنگینی مقرر کردند، عنوان کرد:‌ با همین ابزار توانستند اپیدمی را در یک محدوده جغرافیایی کوچک کنترل کنند، ‌ولی متأسفانه در کشور ما این نوع غفلت‌ها سبب شد که هم‌اکنون هیچ نقطه سفیدی در کشور نداشته باشیم. از طرفی ما باید از ظرفیت‌های موجود مثل مراکز علمی تحقیقاتی، پژوهشکده‌ها، دانشگاه‌های علوم پزشکی، مراکز بهداشتی و امثال این‌ها برای مقابله با اپیدمی به‌خوبی استفاده شود البته نمی‌توان اقدامات مثبت صورت گرفته را انکار کرد ولی در مجموع باید دانش روز جهانی در رابطه با کنترل پاندمی را در یک ساختار سازمان‌دهی شده و مدون بومی‌سازی و استفاده کرد.

بیشتر بخوانید: راهکار طب ایرانی برای کنترل کرونا

وی با تأکید بر اینکه انتشار مقالات علمی علیرغم ارزش خاص و محدود خود، باید در راستای حل مسائل جامعه باشد، ‌ گفت: حتی اگر روز ی یک‌میلیون مقاله از کووید ۱۹ منتشر کنیم؛ زمانی که قادر به کاهش آمار ابتلا و مرگ‌ومیر ناشی از آن و کنترل اپیدمی نباشیم، ارزشی برای جامعه ندارد. در مجموع کنترل اپیدمی به یک وفاق ملی نیاز دارد و تعریف خودی و غیرخودی در سیاست‌گذاری‌ها کاملاً غلط و نادرست است.

این عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با انتقاد از رویکرد صرفاً درمانی در سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌های مرتبط با پاندمی و حضور کم تعدادتر افراد دارای تخصص پیشگیری در بافت تصمیم‌گیرندگان کمیته‌های علمی اپیدمی، تاکید کرد: مساله کووید ۱۹ به یک تیم پیشگیری قوی متشکل از رشته‌های مختلف اپیدمیولوژی، بهداشت محیط، بهداشت حرفه‌ای، آموزش بهداشت، اقتصاد بهداشت و امثال این‌ها نیاز دارد.

وی با بیان اینکه نقد مکرر و مرتب شرایط در اپیدمی‌ها امری کاملاً طبیعی است، در عین حال ضمن تقدیر از همه تلاش‌ها و اقدامات صورت گرفته در مقابله با کرونا، این را هم گفت که منظور از این گفته‌ها مقابله با یک حرکت و گروه یا ناکارآمد جلوه دادن نظام سلامت نیست؛ اتفاقا نظام سلامت نظام بسیار کارآمدی است که تنها باید به مؤلفه‌های پیشنهادی توجه جدی‌تری داشته باشد.

ماهیت دینامیک اپیدمی‌ کووید ۱۹

عضو ستاد مقابله با کرونا در تهران با تأکید بر اهمیت زمان‌بندی مناسب برای اعمال سیاست‌ها و اتخاذ تصمیمات در کنترل و مدیریت اپیدمی، عنوان کرد: اپیدمی‌ کووید ۱۹ برخلاف مسمومیت غذایی که یک اپیدمی تک پیکی یا تک قله‌ای و ایستا است، ماهیت پویا و دینامیکی دارد یعنی تا زمانی که حتی یک فرد بیمار در جامعه باشد، ادامه خواهد داشت؛ بنابراین به‌روزرسانی سیاست‌ها و برنامه‌ریزی مدون و متناسب با تحرکات اپیدمی و تغییرات ویروس ضروری است.

این اپیدمیولوژیست معتقد است که اگر از ویروس عقب بمانیم هرروز شاهد افزایش موارد مرگ و ابتلا خواهیم بود؛ بنابراین باید هرچه سریع‌تر درس آموخته‌ها را تحلیل و بر اساس آن برنامه‌ریزی و اجرا کنیم.

ضرورت اعمال مراقبت‌های سازماندهی‌شده از گروه‌های آسیب‌پذیر

وی برنامه‌ریزی برای اعمال مراقبت‌های سازماندهی‌شده از گروه‌های آسیب‌پذیر همچون سالمندان و افراد دارای بیماری‌ زمینه‌ای را از اولویت‌ها دانست و گفت: به عنوان نمونه در راستای برنامه ریزی‌های به موقع، مراقبت‌های سازماندهی‌شده از افراد آسیب‌پذیر، مواجهه این افراد با ویروس را کاهش داده و در نهایت میزان ابتلا و مرگ‌ومیر نیز کمتر می‌شود. به‌عنوان نمونه می‌توان با تأمین نیازمندی‌های معمول، میزان ترددهای غیرضروری این افراد را کاهش داد.

دو مؤلفه مهم در مدیریت پاندمی

این اپیدمیولوژیست کنترل آمار مرگ و بستری را به‌عنوان دو مؤلفه مهم در مدیریت اپیدمی عنوان کرد و گفت:‌ کنترل آمار مرگ‌ومیر هم باعث ارتقای رتبه کشور در عرصه جهانی و هم عاملی برای بازگشت آرامش روانی در سطح جامعه می‌شود. همچنین با کاهش موارد بستری از خستگی و فرسودگی شغلی کادر درمان کاسته و به حفظ سرمایه‌های عظیم کشور یعنی پزشکان، پرستاران و دیگر اعضای کادر درمان کمک می‌کنیم.

ضرورت مدلینگ و سناریوسازی اپیدمیولوژیک در پاندمی‌ها

سوری با اشاره به‌ضرورت مدلینگ و سناریوسازی اپیدمیولوژیک در موضوعاتی همچون ظرفیت ورودی بیمارستان‌ها و روند بیماری، تصریح کرد:‌ هیچ‌کس نمی‌تواند در رابطه با آینده پاندمی کووید ۱۹ قضاوت قطعی داشته باشد، با این‌حال تحقیقات حوزه اپیدمیولوژی می‌تواند در این رابطه برآوردهایی داشته باشد که طبیعتاً ارزش آن از اظهارات خام شخصی بالاتر است؛ البته رصد و به‌روزرسانی این برآوردها ضروری است.

رئیس مرکز تحقیقات ارتقاء ایمنی و پیشگیری از مصدومیت‌ها در بخش دیگر گفت‌وگو با تاکید بر اینکه برای برآورد دقیق و قابل‌اعتنا، به اطلاعات معتبر، کامل و به‌روز نیاز داریم، گفت: متأسفانه این نوع داده‌ها در کشور ما خیلی قابل‌توجه و در دسترس نیست. به‌عنوان نمونه اطلاعاتی مانند آمارها، تردد افراد مبتلا، تماس‌ با سایرین و سایر اطلاعات موردنیاز برای سناریوسازی و مدلینگ، اگرچه وجود دارد، ولی در دسترس محققان و اپیدمیولوژیست‌ها نیست و گاه آمار و اطلاعات به‌صورت انحصاری در اختیار برخی سازمان‌ها قرار دارد. زمانی که برای تهیه یک مدل اپیدمیولوژیک، ورودی اطلاعات ناقص و همراه با خطا باشد، مسلما مدل نیز خطا خواهد داشت و بعضاً ممکن است باعث گمراهی سیاست‌گذار شود. اگرچه یکسری نظام‌های جمع‌آوری اطلاعات وجود دارد ولی ساختار و بستر مناسبی برای تحلیل و پیش‌بینی درست از شرایط وجود ندارد.

وی ادامه داد: به‌عنوان نمونه آمار فوت بر اثر حوادث و سوانح رانندگی با قطعیت بیان نمی‌شود و آمارهای وزارت بهداشت، پزشکی قانونی و ارگان‌های مرتبط با سوانح و حوادث با یکدیگر متفاوت است. تحقیقات صورت گرفته در این رابطه نشان داده که همواره در آمار مرگ ناشی از حوادث و سوانح درصدی کم شماری وجود دارد و در رابطه با مرگ‌ومیر ناشی از کرونا میزان کم‌شماری هنوز مشخص نیست.

این اپیدمیولوژیست با بیان اینکه تحلیل راجع به اپیدمی نباید الزاماً محدود به موارد فوت و بستری‌ شده باشد، ‌گفت: تعداد زیادی از مبتلایان به بخش‌های خصوصی و مطب‌ها مراجعه کرده و یا اصلاً به‌جایی مراجعه نکرده و در خانه استراحت می‌کنند، این افراد نه‌تنها در آمار حساب نمی‌شوند، بلکه خود می‌توانند از کانون‌های انتشار بیماری باشند، این در حالیست که اطلاعاتی از آن‌ها در دسترس نیست.

ضرورت تقویت دیجیتال اپیدمیولوژی در کشور

این عضو هیئت علمی دانشگاه با اشاره به برخی راهکارها برای به‌روزرسانی و اصلاح آمارها، گفت: می‌توان به جای استفاده از روش‌های سنتی برای جمع‌آوری اطلاعات در اپیدمی‌ها، موضوع دیجیتال اپیدمیولوژی را تقویت کرد. بر این اساس می‌توان با استفاده از فناوری‌های نوین و زیرساخت‌های موجود در کشور، از این داده‌ها برای کنترل اپیدمی استفاده کرد.

کنترل اپیدمی باید به اولویت کلی همه سازمان‌ها تبدیل شود

این استاد دانشگاه با بیان اینکه کنترل اپیدمی یک وظیفه صرفاً وزارت بهداشتی نبوده و باید به یک اولویت کلی در همه سازمان‌ها تبدیل شود، گفت: به‌عنوان نمونه وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات یکی از سازمان‌هایی است که می‌تواند در زمینه دیجیتال اپیدمیولوژی بسیار کمک‌کننده باشد، با استفاده از این اطلاعات اپیدمیولوژیست‌ها می‌توانند تحلیل درست‌تر و علمی‌تری از شرایط داشته باشند و در نهایت تصمیمات و سیاست‌های بهتر و موثرتری اتخاذ می‌شود.

سوری با اشاره به عدم صحت مدل‌های اپیدمیولوژیکی که در اوایل شیوع اپیدمی ارائه‌شده بود، گفت: ارتباطات بین سازمانی قوی، داشتن اطلاعات صحیح، تعامل درست و استفاده صحیح از امکانات موجود سبب می‌شود تا بتوانیم یک مدل و سناریو صحیح و بجا طراحی کرد.

سوءاستفاده از آمارهای انحصاری در کشور

این محقق با بیان اینکه متأسفانه به طور سنتی دسترسی به اطلاعات و داده‌ها در کشور با ضعف روبروست، عنوان کرد:‌ این مساله دلایل مختلفی دارد که مقررات دست‌ و پاگیر، مسائل فرهنگی و محرمانه بودن اطلاعات برخی از آن‌هاست؛ در عین حال مقررات مدون و محکمی در این قضیه وجود ندارد و سبب می‌شود تا عده‌ای سودجو از آمار و اطلاعاتی که با استفاده از سرمایه اجتماعی جمع‌آوری‌شده، سوء استفاده کرده و با شروط‌ و بهانه‌های نادرست از ارایه اطلاعات به محققان خودداری کنند. البته این مسئله یک ضعف تاریخی در کشور بوده و مختص اپیدمی کووید ۱۹ نیست، بنابراین متولیان امر باید یک‌بار برای همیشه راهکاری برای حل این معضل بیندیشند.

نقش اپیدمیولوژی در پیش‌بینی تبعات ناشی از اتخاذ سیاست‌های نادرست

سوری در ادامه با اشاره به نقش اپیدمیولوژی در پیش‌بینی تبعات ناشی از اتخاذ سیاست‌های نادرست در مدیریت و کنترل پاندمی، ‌ اذعان داشت: نقش اپیدمیولوژیست اطلاع‌رسانی، هشدارهای به موقع و ارائه چشم‌انداز روشن از شرایطی است که در پی اتخاذ و یا عدم اتخاذ تصمیمات و سیاست‌ها در جامعه رخ می‌دهد. همچنین رصد و تحلیل وضعیت موجود، ارائه راهکارهایی برای کنترل اپیدمی و تهیه مستندات علمی برای اتخاذ تصمیمات درست از دیگر وظایف اپیدمیولوژیست‌هاست؛ حال اینکه سیاست‌گذاران و دولتمردان به این اطلاعات و هشدارها توجه داشته باشند یا خیر، موضوع جداگانه‌ای است.

وی ادامه داد: تحول در روند اپیدمی نیاز به تبحر دارد و بدون تبحر و شجاعت افرادی که درگیر قضیه بوده و درک علمی از مسائل دارند، نمی‌توانیم اپیدمی را کنترل کنیم.

رسانه‌های شناسنامه‌دار باید فعالانه‌تر عمل کنند

رئیس مرکز تحقیقات ارتقاء ایمنی و پیشگیری از مصدومیت‌ها در رابطه با پیش‌بینی آینده پاندمی کرونا، ‌خاطرنشان کرد: پیش‌بینی آینده پاندمی به سیاست‌گذاری‌های مسئولین، رفتار مردم و اعتماد متقابل بین مردم و سیاست‌گذاران بستگی دارد. اگر سیاست‌گذاران و تصمیم‌گیرندگان بهترین سیاست‌ها را اتخاذ و اعمال کنند ولی مردم همراهی نکنند، قطعا این اپیدمی خاموش نخواهد شد؛ در مقابل واسپاری مسائل صرفاً بر دوش مردم و از مردم مسئولیت خواستن؛ با توجه به مشکلات و مسائل موجود در جامعه نادرست بوده و اثرگذار نخواهد بود.

این اپیدمیولوژیست در خاتمه ضمن انتقاد و هشدار نسبت به تبعات ناشی از انتشار اخبار کذب و شایعه‌ها و شبه علم‌ها در فضای مجازی و برخی رسانه‌ها، تأکید کرد:‌ این موضوعات به شکل‌گیری نگرش‌های غلط در جامعه کمک کرده و سلامت افراد را تهدید می‌کند. در این فضا رسانه‌های شناسنامه‌دار باید فعالانه‌تر عمل کنند و تا حد زیادی سوءتعبیرها و دسیسه‌های طراحی‌شده را خنثی کنند.