مونالیزا کیست؟ / راز‌های جالب شاهکار داوینچی

 

اقتصاد۲۴ - مونالیزا تنها شاهکار لئوناردو داوینچی نیست؛ اما پربیننده‌ترین نقاشی دنیا است. سالانه بیش از پنج میلیون نفر از تمام نقاط جهان، پرتره کوچک زنی که با لبخند محوی به آن‌ها نگاه می‌کند را از پشت شیشه‌های ضدگلوله تماشا می‌کنند. چهره‌ای که لبخندش سال‌هاست جهان هنر را مسحور خود کرده و به باور بسیاری پر از راز‌های کشف نشده است.

شهرت پرتره کوچک داوینچی که سال‌هاست در موزه لوور پاریس در نهایت دقت نگهداری می‌شود، فقط به دنیای هنر محدود نمی‌شود. دیگر کمتر کسی پیدا می‌شود که نام «مونالیز» یا اصطلاح «لبخند ژکوند» را نشنیده باشد.

این نقاشی که بین سال‌های ۱۵۰۳ تا ۱۵۰۵ خلق شده است، احتمالا به یک بانوی فلورانسی به نام «لیزا زامبی دوژکوند» تعلق دارد. او از مقابل زن تنومندی به نظر می‌رسد که نه خیلی جوان است و نه خیلی جاافتاده. لئوناردو در خلق این اثر آنچنان دقتی به خرج داده است که اثر قلمویش اصلا قابل تشخیص نیست. ترکیب چشمان براق، بینی ظریف و لبخندی که تمام معروفیت اثر مرهون آن است، «مونالیزا» را به اثری بی‌رقیب در تاریخ هنر جهان تبدیل کرده است.

البته سرقت تابلویی که معروف به «لبخند ژکوند» است، شهرت این اثر را جهانی کرد. تا پیش از سال ۱۹۱۱ که مرد جوانی موفق به دزدیدن «مونالیزا» شد، این اثر از شهرت چندان زیادی در جهان برخوردار نبود. در روز ۲۱ آگوست سال ۱۹۱۱، مونالیزا از موزه لوور پاریس توسط وینسنزو پروگیا دزدیده شد. اگرچه دو سال بعد هم خودش و هم اثری که دزدیده شده بود توسط پلیس پیدا شدند و در نهایت در سال ۱۹۱۴، «مونالیزا» به خانه خودش در لوور بازگشت و تا امروز تحت حفاظت‌های بسیار شدید قرار گرفته است.

گفته می‌شود که «مونالیزا» جزو نقاشی‌های مورد علاقه داوینچی بوده؛ تا اندازه‌ای که هرجا می‌رفته، این تابلو را نیز به همراه خود می‌برده است. حدس و گمان‌های زیادی درباره اینکه مدل شاهکار داوینچی چه کسی بوده است، وجود دارد. بر اساس اطلاعات تاریخی، اغلب گفته می‌شود که «مونالیزا»، همسر تاجری اهل فلورانس بود. این زن در اصل «لیزا دو ژکوندو» نام داشت. این گروه در ادامه گفته‌هایشان به حالت دست‌های «مونالیزا» و نوع پوشش او اشاره و این‌ها را دلیلی بر باردار بودن این زن فلورانسی عنوان می‌کنند؛ اما هنوز هم پژوهشگران تاریخ هنر مطمئن نیستند که زن شاهکار داوینچی همان مونالیزای فلورانسی باشد.

برخی دیگر از پژوهشگران هنری بر این باورند که داوینچی در این اثر چهره خودش را ترسیم کرده است. در این میان با توجه به برخی از اظهارنظر‌های تاریخی مبنی بر اینکه داوینچی گرایش‌های جنسی مردانه داشته و در عین حال با در نظر گرفتن حالت‌های نه‌چندان زنانه چهره «مونالیزا»، این فرض نیز از طرفداران بسیاری برخوردار شده است.

از سوی دیگر مدارک تاریخی موجود، بعضی از کارشناسان را به سمت این فرضیه سوق داده که داوینچی پرتره محبوبش را با نگاه کردن به چهره مادر خود کشیده است. «کاترینا داوینچی» نام مادر این نقاش بزرگ بوده که برخی باور دارند داوینچی اثرش را شبیه به صورت او ترسیم کرده است.

برخی از این نظریه‌پردازان تا آنجا پیش رفتند که مدعی شده‌اند که «مونالیزا» ترکیبی از دو کلمه لاتین Amon و Elisa است؛ و این بدین معنا است که «مونالیزا» نرماده ـ ترکیبی از دو جنس زن و مرد ـ بوده است. برخی از متخصصان هم معتقدند ممکن است صورت این زن اسرارآمیز، ترکیبی از چند چهره‌ی مختلف باشد.

البته پر رمز و راز بودن اثر «مونالیزا» با در نظر گرفتن اینکه لئوناردو داوینچی نقاش آن بوده است، چندان هم موضوع عجیبی به نظر نمی‌رسد. داوینچی، نابغه‌ای که نه تنها نقاش بزرگی بود بلکه به عنوان مخترع، ریاضیدان و فیلسوف نیز شناخته می‌شد و بسیاری از آثاری که خلق کرد همچنان در حال رمزگشایی هستند. بر همین اساس هم فیلم پرحاشیه «کد داوینچی» ساخته شد تا از برخی از رمز و راز‌های آثار هنری داوینچی که به نوعی با مذهب مسیحیت گره خورده اند، پرده بردارد.

به عنوان مثال، «دن براون» در کتاب پرفروش «کد داوینچی» به این تئوری پرداخته است که وجود مثلثی طلایی در نقاشی برجسته داوینچی، قرینگی کامل این تابلو را به اثبات می‌رساند. با وصل کردن نقاط طلایی این نقاشی، شکلی جام‌مانند ظهور می‌کند که گفته می‌شود همان جام مقدس مسیحیان است.

همچنان هم رمزگشایی‌ها از آثار داوینچی همانند «مونالیزا» توسط کارشناسان و پژوهشگران تاریخ هنر ادامه دارد؛ در نهایت، اما «مونالیزا» همچون ۵۰۰ سال گذشته و با حالت آرامی که دارد، لبخند مرموزش را با سخاوت تمام نثار بازدیدکنندگان بیشمارش می‌کند.

تابلوی مشهور داوینچی در روزگار کرونا بار‌ها از سوی هنرمندان کشور‌های مختلف با تغییراتی در ظاهر مواجه شده است. البته این تابلو در مقاطع دیگر تاریخی هم با استفاده از المان‌های مختلف دستخوش تغییر شده بود. اما استفاده از ماسک برای پوشاندن لبخند مرموز شخصیت داخل نقاشی، نمونه‌ای از این دست کاری هاست که عمق فاجعه ویروس مرموز کرونا را دوچندان نشان می‌دهد.