مشکل اصلی توافق صلح آذربایجان و ارمنستان چیست؟

اقتصاد۲۴ - فرارو- "مایکل روبین*" محقق و پژوشگر در اندیشکده "آمریکن اینترپرایز" در مقاله‌ای برای "اندیشکده نشنال اینترست"، انعقاد توافق آتش بس میان آذربایجان و ارمنستان را سرآغاز فصل جدیدی از تنش‌ها میان دو کشور در آینده نزدیک توصیف کرده است. وی در این رابطه می‌نویسد:

«"نیکول پاشینیان" نخست وزیر ارمنستان، به تازگی از طریق یک پیام در فیس بوک اعلام کرد که وی توافق صلح و آتش‌بس با آذربایجان که با حمایت روسیه و ترکیه ارائه شده را پذیرفته است. توافقی که به جنگ ۴۵ روزه این کشور با آذربایجان خاتمه می‌دهد. به دنبال انتشار این پیام، سیلی از ارمنی‌های خشمگین به خیابان‌های ایروان ریختند و به این تصمیم، شدیدا اعتراض کردند. برخی از معترضان به زور وارد ساختمان پارلمان ارمنستان شدند و گروهی دیگر، رئیس پارلمان این کشور را در برابر همسر و فرزندانش مورد ضرب و شتم قرار دادند. جمعیت قاتبل توجهی از مردم ارمنستان خواستار برکناری پاشینیان شده اند. فردی که در سال ۲۰۱۸ و از طریق یک انقلاب دموکراتیک سرکار آمد».

خشم عمومی در ارمنستان کاملا قابل درک است. برای ارمنستان، توافق صلح با آذربایجان، یک فاجعه تمام عیار است. بر اساس این توافق، ارمنستان بخش‌های زیادی از جنوب قره باغ و مناطق راهبردی اطراف آن را از دست می‌دهد. این جنگ موجب شد تا موقعیت "الهام علی اف" به عنوان رئیس جمهور آذربایجان، بیش از پیش تقویت و موقعیت وی نزد افکار عمومی نیز تا حد زیادی بهبود یابد. رئیس جمهور آذربایجان حتی گفته است که هیچ ضمانتی نیست که دولت خودمختار قره باغ همچنان به حیات خود ادامه دهد.

توافق صلح جاری میان آذربایجان و ارمنستان که با میانجی گری "ولادیمیر پوتین" رئیس جمهور روسیه و "رجب طیب اردوغان" رئیس جمهور ترکیه منعقد شده، نه تنها خواستار استقرار نظامیان روسی و ترکیه‌ای در مجاورت خطوط کنترل می‌شود بلکه، یک خط حمل و نقل زمینی میان آذربایجان و نخجوان را نیز تضمین می‌کند. بندی که ظاهرا با اصرار الهام عیلف، به توافق آتش بس میان آذربایجان و ارمنستان اضافه شده است.

تمامی این گزاره‌ها در نوع خود چالش برانگیز هستند. اینکه اجازه داده شود که نظامیان ترکیه‌ای در خاک ارمنستان و مناطق ارمنی نشین قره باغ مستقر شوند، در نوع خود بدترین مساله ممکن است، زیرا از لحاظ تاریخی، جمعیت ارامنه، چالش‌های زیادی با ترکیه داشته و دارند و این دولت را به نسل کشی ارامنه متهم می‌کنند. از طرفی، من (نویسنده مقاله: مایکل روبین) بر این باورم که اردوغان و دولت وی، از واژگان و مفاهیم مذهبی جهت تنش آفرینی، به شدت استفاده می‌کنند. زمانیکه نیرو‌های ارتش ترکیه به مناطق شمالی سوریه حمله کردند، رجب طیب اردوغان آن‌ها را "سپاهیان حضرت محمد (ص) " نامید. حتی برخی نزدیکان اردوغان می‌گفتند که "باید کفار این مساله را بفهمند که سپاهیان حضرت محمد (ص) بار دیگر بازگشته اند".

بیشتر بخوانید: ارمنستان منطقه پرواز ممنوع بر فراز ارمنستان و قره‌باغ اعلام کرد

استفاده از واژگانی نظیر آنچه گفته شد، حاکی از جاه طلبی‌های تاریخی ترکیه است که در نوع خود، لزومات با استقبال مردم منطقه مواجه نخواهد شد.

تهاجم آذربایجان به ارمنستان و انعقاد توافق یکجانبه صلح با این کشور، در نوع خود سیلی محکمی به "فرآیند مینسک" است که پس از سقوط اتحاد جماهیر شوروی سعی داشت تا زمینه را برای گفتگوی آذربایجان و ارمنستان و پایان بخشیدن به مناقشه قره باغ فراهم سازد. اینکه روسیه اکنون توانسته آمریکا را در جریان توافق صلح آذربایجان و ارمنستان کنار بگذارد، در نوع خود پیروزی بزرگی برای این کشور محسوب می‌شود. باید پذیرفت که در این مساله، وزارت خارجه آمریکا کم کاری کرده و عملا در تامین منافع ملی این کشور شکست خورده است.

سفارت آمریکا در باکو نیز عملا در بحبوحه تنش‌ها میان آذربایجان و ارمنستان، ظاهرا در خواب بوده است و اجازه داده که دولت علیف هرآنچه می‌خواهد انجام دهد. از این رو، در برهه کنونی، من بر این باورم که آمریکا باید بر شدت فشار‌ها علیه دولت آذربایجان بیفزاید و بار دیگر بر علیه آن، تحریم‌های گسترده‌ای را وضع کند.

در کوتاه مدت، احتمالا آذربایجان غرق در شادی خواهد بود و ارمنستان سعی خواهد کرد تا زخم‌ها و آسیب‌های خود را بهبود بخشد. نباید انعقاد توافق صلح میان آذربایجان و ارمنستان را نمودی از خاتمه یافتن درگیری‌ها و تنش‌ها میان دو کشور دانست. آذربایجان در شرایطی از توافق مینسک خارج شده که سال‌ها با عضویت در آن، مدعی بود که می‌خواهد بحران قره باغ را حل کند. بدون تردید، زخمی که ارمنی‌ها دارند در ماه‌ها یا سال‌های آتی بار دیگر خود را نشان خواهد داد و اگر اردوغان و علیف، صحنه قدرت را ترک کنند، آن‌ها (ارمنی ها) را به التیام دردهایشان تشویق خواهد کرد.

از طرفی، اقدام آذربایجان و ترکیه در تحقیر کردن ملت ارمنستان موجب خواهد شد تا رهبران پوپولیست در این کشور، قدم به میدان بگذارند و سعی کنند در اولین فرصت مناسب، انتقام سختی از آذربایجان و متحدان آن بگیرند. از این رو باید گفت، توافق صلح اخیر میان آذربایجان و ارمنستان جهت پایان دادن به درگیری‌های نظامی میان دو کشور را نباید پایان ماجرا تلقی کرد. این مساله در نوع خود سرآغاز فصل جدیدی است.