صنعت بیمه نمی‌تواند ریسک بورس را پوشش دهد/ اوراق تبعی راهکار جبران زیان‌ سهامداران بورس؟

اقتصاد۲۴- این روز‌ها که نماد بورس جز در چند روز اخیر اغلب اوقات قرمز بوده است و خیلی‌ها از آوردن دارایی هایشان به این بازار سرخورده شده‌اند، بیشتر زیان‌دیدگان این پرسش را مطرح می‌کنند که آیا می‌شد از همان ابتدا راهی برای جبران این ریزش پیش بینی و یا به حداقل رساندن زیان ناشی از آن جست؟

پرسش‌های دیگری که به دنبال این موضوع ممکن است ذهن را درگیر خود کند اینطورند:
مگر نه اینکه وظیفه ذاتی صنعت بیمه جبران زیان‌های مالی ناشی از حوادث است؟ چه حادثه‌ای بالاتر از ریزش‌های پی در پی اخیر بازار سهام؟ اگر از همان روز سبز شدن نماد بورس امکان بیمه کردن معاملات وجود داشت، جبران خسران امروز تا چه اندازه شدنی بود؟

بیشتر بخوانید: چرا جای صنعت بیمه‌ در نوسان‌گیری بورس خالی بود؟

از نظر تئوری این توقع چندان بی ربط نیست؛ در میان انواع بیمه نامه‌هایی که صدور آن‌ها در صنعت بیمه رواج دارد بیمه‌ای به نام بیمه زیان پولی نیز وجود دارد که کارش جبران خسارتی است که ممکن است از محل ریسک‌های نامشهود منافع بیمه گذاران را تهدید کند. اما از نظر عملی این توقع بعید است که اجابت شدنی باشد چرا که در گزارش‌های رسمی که بیمه مرکزی هیچ رد و نشانی از صدور بیمه نامه‌های زیان به چشم نمی‌خورد؛ تنها ردیفی که شاید بیمه زیان پولی سهمی از آن داشته باشد ردیف بیمه «سایر انواع غیر زندگی» است که در زبان محاوره‌ای همان «سایر موارد» را معنی می‌شود. سهم حق بیمه تولیدی این ردیف در کارنامه سال ۹۸ صنعت بیمه ۰.۲۸ درصد و در کارنامه دو ماهه نخست سال جاری ۰.۲۲ درصد بوده است.

به بیان دیگر اگر در فهرست خدمات شرکت‌های بیمه فعال در ایران جایی هم برای صدور بیمه نامه‌های زیان پولی وجود داشته باشد، این مقدار آنقدر ناچیز است که در آمار‌های کلی نمی‌توان آن را مستقل در نظر گرفت؛ البته این موضوع را هم باید در نظر گرفت که با فرض وجود مشتری، این مدل بیمه نامه بیشتر در چه حوزه‌هایی صادر می‌شود؟

سوای این موضوع به نظر می‌رسد که بیمه زیان پولی نه فقط در اقتصاد جزیره‌ای ایران که در سایر اقتصاد‌های پیشرفته جهان نیز حضور پررنگ و فعالی در بازار سهام ندارد؛ چرا که اگر غیر از این بود باید هربار که شاخص‌ها در بورس‌های مطرح جهانی دچار ریزش می‌شدند، پای شرکت‌های معتبر بیمه‌ای هم برای جبران ضرر و زیان به میدان باز شود؛ اتفاقی که اگر افتاده بود بدون شک در جریان بازخوانی رکود‌های اقتصای چند سال گذشته به آن اشاره می‌شد.

عجز جهانی صنعت بیمه از پوشش نوسانات بازارهای سهام

در این خصوص امیر صفری، از مسئولان بیمه مرکزی به اقتصاد۲۴ می‌گوید: نه فقط در ایران که در هیچ جای دنیا شرکت‌های بیمه نمی‌توانند سرمایه سهامداران را در بورس بیمه کنند؛ بورس یکی از نامشهودترین ریسک‌ها را دارد و حتی اگر کنسرسیومی از شرکت‌های قدر بیمه‌ای هم تشکیل شود بازهم نمی‌توان خسارات‌های احتمالی این بازار را بیمه کرد.

وی ادامه می‌دهد: دامنه، تغییرات نوسانی در بازار بورس قابل پیش بینی نبوده و نیست. فرض کنید شاخصی در یک روز ۴- درصد شود و از این طریق تنها در پایان یک روز بورسی، زیانی ۲۰ تا ۳۰ هزار میلیارد تومانی متوجه سهامداران شود؛ اولا هیچ شرکت بیمه‌ای آنقدر دارایی ندارد که بتواند این یک فقره خسارت را جبران کند در ثانی اگر این اتفاق برای روز‌های بعد هم تکرار شود که زیان انباشته به صورت تصاعدی زیاد می‌شود؛ در این صورت حتی اگر کل دارایی‌های متعلق صنعت بیمه را هم به آن اختصاص دهیم بازهم برای جبران خسارت پول کم خواهیم آورد.

صفری در ادامه می‌گوید: سهام برعکس خودرو یا سایر دارایی‌های مشهود ارزش ثابت و مشخص ندارد که بتوان ریسک‌های آن را با صدور بیمه نامه کنترل کرد؛ ارزش یک سهم ممکن است صد چندان زیاد یا کم بشود. حتی اگر بابت معاملات لحظه به لحظه هم وجه اضافه‌ای بابت حق بیمه زیان پولی گرفته شود بازهم مجموع حق بیمه‌های تولیدی آنقدر نیست که پاسخگوی زیان احتمالی سهامداران باشد؛ برای همین نه در ایران و نه در بقیه کشور‌ها چنین بیمه‌ای رایج نیست و اصولا شرکت‌های بیمه به سمت آن نخواهند رفت.

این کارشناس صنعت بیمه می‌گوید: حتی اگر دولت بخواهد به صورت دستوری صنعت بیمه را ملزم به ورود به چنین بازاری کند بازهم نتیجه‌ای جز زیان عاید کسی نخواهد شد؛ اقتصاد که دستوری نیست. اوایل دهه ۹۰ که مثل حالا با نوسانات ارزی مواجه بودیم شورای عالی بیمه به دستور و اصرار وزیر وقت اقتصاد ناگزیر شد آیین نامه‌ای را برای بیمه کردن زیان کنندگان این نوسان تصویب کند؛ بخشنامه‌ای غیر منطقی که نویسندگانش در نوشتن آن نهایت تلاش خود را برای گرفتن جانب منطق و احتیاط را به خرج دادند و ۵- درصد را به عنوان سقف تعهدات بیمه‌ای تعیین کردند، اما در نهایت هیچ شرکت بیمه‌ای حاضر نشد که چنین خدمتی را در لیست محصولات خود قرار دهد، زیرا واضح بود توان مالی کافی برای جبران زیان‌های احتمالی را ندارد.

بیمه معاملات بورسی با استفاده از ابزارهای بورسی 

مدیر کل نظارت بر بیمه‌های زندگی بیمه مرکزی می‌افزاید: درست است که ریسک بالای بازار سهام اجازه فعالیت را به صنعت بیمه نمی‌دهد، اما در همین بازار ابزار‌هایی هم هست که می‌توان با استفاده از آن جلوی زیان‌های احتمالی را تا حدود زیادی گرفت. نیازی نیست و نمی‌توان همه توقعات و انتظارات را متوجه صنعت بیمه کرد؛ در مناسبات داد و ستد بازار سرمایه، اوراقی به نام اوراق مشتقه وجود دارد که می‌تواند راهکار مناسبی برای مقابله با وضعیت این روز‌های بازار سهام باشد، البته به شرطی که دامنه نوسان بازار تحت تاثیر رفتار‌های هیجانی و غیرحرفه‌ای زیاد نشده باشد وگرنه بازهم بعید است که این اوراق هم بتوانند گره‌ای از مشکلات باز کنند.

صفری در توضیح اوراق مشتقه و کارکردشان می‌گوید: در این سازوکار، روی اوراق اصلی و پایه مثل اوراق شرکت ایران خودرو، اوراقی تبعی و مشتق از اوراق اصلی صادر می‌شود که قابل خرید و فروش در بازار است. دارنده اوراق اصلی، از طریق خرید اوراق مشتقه مرتبط (نظیر اوراق اختیار فروش سهام اصلی و پایه شرکت ایران خودرو) می‌تواند ریسک نوسانات قیمتی اوراق اصلی را کاهش دهد. این اوراق مشتقه، به طور کلی ابزار هدجینگ یا به عبارتی ابزار پوشش ریسک یا ابزار تامین ریسک خوانده می‌شوند و روشی موثر برای کاهش ریسک اوراق اصلی هستند. به عنوان مثال اوراق اختیار معامله (شامل اوراق اختیار فروش و اوراق اختیار خرید که به ترتیب برای کاهش ریسک افت قیمت و کاهش ریسک ترقی قیمت به کار می‌روند) می‌توانند از نوع اروپایی یا از نوع آمریکایی باشند به این معنی که دارنده ورقه، اختیار دارد اوراق اصلی را به قیمت روز تا تاریخی معین یا به قیمت روز در تاریخی معین به طرف مقابل بفروشد یا از وی بخرد؛ لذا این ابزار که نوعی ورقه صادره روی تعداد معینی از اوراق اصلی است، ریسک تغییرات قیمت اوراق اصلی را کاهش می‌دهد.

وی در پایان می‌گوید: البته در شکل گیری آنچه که در ماه‌های گذشته به عنوان رشد برق آسای بورس مطرح شد، اتفاقاتی مثل تغییر دامنه نوسان و رفتار‌های توده‌ای و هیجانات گروهی بورس‌بازان آماتور و غیر حرفه‌ای هم تاثیر به سزایی داشت؛ اصولا قواعد فعالیت در بازار سهام به نحوی تغییر کرد که هر شهروند ایرانی دارای کد بورسی می‌توانست وارد این بازار شود؛ فرقی نداشت که دارنده کد بورسی نوزاد ۱۰ روزه بود یا بیمار در بستر خوابیده؛ بیشتر مردم هم این باور را داشتند که خودشان از دانش کافی برای خرید و فروش برخوردارند و نیازی نیست تا مسئله سبدگردانی را به کارگزاری محول کنند؛ مجموع این اتفاقات باعث شد تا ریسک حضور در این بازار به صورت چشمگیری افزایش یابد و خب هرجا که ریسک‌ها زیاد شود، احتیاط و پرهیز از حضور صنعت بیمه طبیعی خواهد بود.