۱۷ دی، سالروز کشف حجاب در ایران + تصاویر

اقتصاد۲۴ - بی‌تردید جرقه اصلی مخالفت مردم با کشف حجاب به واقعه مسجد گوهرشاد مشهد برمی‌گردد؛ زمانی که رضاشاه متاثر از سفر به ترکیه تصمیم گرفت مسیر متحدالشکل کردن لباس‌های ایرانیان را با تغییر کلاه مردان که از حساسیت کمتری برخوردار بود، شروع کند تا با عامل بسیار قوی و بانفوذی به نام دین کمتر مواجه شود، ولی این رویکرد منجر به اتفاقی دردناک در مشهد شد.

قیام مسجد گوهرشاد

در تیرماه سال ۱۳۱۴ هجری خورشیدی، خیزش مردم در جریان این واقعه، در اعتراض به اجباری شدن بر سرنهادن کلاه شاپو توسط حکومت مرکزی، رخ داد و نیروهای نظامی حکومت وقت هم اطراف صحن و حرم علی بن موسی الرضا و مسجد گوهرشاد را که محل اعتراضی مردم بود را محاصره و به تیراندازی به تحصن‌کنندگان پرداخت که در نتیجه‌اش، عده زیادی از زائران و تحصن‌کنندگان کشته شدند.

در ادامه این تصمیمات دامنه‌دار، رضاشاه قانونی را در ۱۷ دی ۱۳۱۴ تصویب کرد که به موجب آن، زنان و دختران ایرانی از استفاده از چادر، روبنده و روسری منع شدند. برخی معتقدند باید این واقعه را «منع حجاب» نامید، چراکه کشف حجاب به معنی برداشتن اختیاری حجاب توسط زنان است که کم و بیش اما پیش‌تر اتفاق افتاده بود.

البته نخستین نشانه‌های کشف حجاب را می‌توان در سخنرانی بدون روبنده طاهره قره‌العین در سال ۱۲۶۴ قمری و همچنین در دربار ناصرالدین شاه قاجار و در محافل روشنفکری یافت. همچنین فعالان جنبش زنان ایران در دوره مشروطه و ابتدای حکومت رضاشاه بحث‌هایی در نقد حجاب گشودند؛ ولی رسمیت پیدا کردن و اجباری شدن چند ساله آن به دوره حکومت رضاشاه بازمی‌گردد.

طاهره قره‌العین

از اواسط دهه ۱۳۰۰ انتقاد به حجاب دست‌کم در تهران آسان‌تر شده بود. گروه‌های فعال جنبش زنان ایران از حجاب انتقاد می‌کردند، برای مثال نشریه عالم نسوان در سال ۱۳۱۰ بحثی درباره حجاب باز کرد و فراخوانی برای این بحث چاپ نمود. پاسخ‌های موافق و مخالف داده می‌شد. در مجموع، زنان از بی‌حجابی بسیار دفاع کردند و انحطاط اخلاقی جامعه را از سرکوب زنان توسط مردان می‌دانستند. انجمنی مخفی با عنوان «مجمع کشف حجاب» از سوی میرزا ابوالقاسم آزاد و طوبی آزاد رشدیه نیز در دهه ۱۳۰۰ تشکیل شده بود. در دوره رضاشاه به‌تدریج لباس‌های اروپایی زنان با کنسرت‌های بی‌حجاب قمرالملوک وزیری در باشگاه ایران به بنیان‌گذاری تیمورتاش وزیر دربار بانفوذ و نوگرای رضاشاه، به میان مردم آمد.

نخستین شایعات پیرامون قانون کشف حجاب، پس از آن پخش شد که ملکه افغانستان ثریا طرزی بدون حجاب به همراه شاه افغانستان در سال ۱۳۰۸ در زمان رضاشاه به ایران آمد. رضاشاه پس از تنها سفر خارجی‌اش به ترکیه در ۱۲ خرداد ۱۳۱۳، تحت تاثیر اقدامات رادیکال آتاتورک قرار گرفت. در این دوره نیز ممنوعیت حجاب در مدرسه‌های دخترانه پخش و قانونی در این راستا تصویب شد. بخشنامه کشف حجاب جهت تصویب رضاشاه در تاریخ ۲۷ آذر ۱۳۱۴ از طرف رییس‌الوزرا به دربار فرستاده شد تا در آغاز دی‌ماه فرمان اجرای رسمی قانون کشف حجاب به تمام ولایات ایران ارسال گردد. رضاشاه در ۱۷ دی سال ۱۳۱۴ طی جشن فارغ‌التحصیلی دختران بی‌حجاب در دانشسرای مقدماتی رسماً بر کشف حجاب تاکید کرد.

رضاشاه ترجیح می‌داد که مردم لباس متحدالشکل بپوشند، مردان کلاه پهلوی به سر گذارند و نسبت به تقیدات دینی در زمینه حجاب سستی نشان دهند. رضاشاه که شدیداً تحت تاثیر بی‌حجابی زنان ترکیه قرار گرفته بود، این مسئله را پس از یک سال از گذشت سفر به ترکیه در آذر ۱۳۱۴ به محمود جم، رییس‌الوزرا چنین بازگو کرد: نزدیک دو سال است که این موضوع سخت فکر مرا به خود مشغول داشته ‌است، خصوصاً از وقتی که به ترکیه رفتم و زن‌های آن‌ها را دیدم که «پیچه» و «حجاب» را دور انداخته و دوش به دوش مردهایشان در کارهای مملکت به آن‌ها کمک می‌کنند، دیگر از هر چه زن چادری است بدم آمده ‌است. اصلاً چادر و چاقچور دشمن ترقی و پیشرفت مردم است. درست حکم یک دمل را پیدا کرده که باید با احتیاط به آن نیشتر زد و از بینش برد.

جشن کشف حجاب در قم

از این‌رو بخشنامه کشف حجاب جهت تصویب رضاشاه در تاریخ ۲۷ آذر ۱۳۱۴ از طرف رییس‌الوزرا به دربار فرستاده شد تا در آغاز دی‌ماه فرمان اجرای رسمی قانون کشف حجاب به تمام ولایات ایران ارسال گردد. رضاشاه در ۱۷ دی سال ۱۳۱۴ طی جشن فارغ‌التحصیلی دختران بی‌حجاب در دانشسرای مقدماتی، رسماً بر کشف حجاب تاکید کرد.

در روز ۱۷ دی ۱۳۱۴ تاج‌الملوک آیرُملو، همسر رضاشاه و دخترانشان شمس و اشرف بدون حجاب به دانشسرای تربیت معلم رفتند. این نخستین‌بار بود که خانواده شاه بدون حجاب و روبنده در مجمعی عمومی ظاهر می‌شدند.

خانواده رضاشاه بدون حجاب و روبنده

از نزدیکان رضاشاه نقل شده ‌است که فرمان کشف حجاب برای رضاشاه دردآور بود، اما به ظن خودش برای اعتلای زنان ایرانی این فرمان را ضروری می‌دانست.

نقد جامعه‌شناختی

کشف حجاب در ترکیه اختیاری بود و علاوه بر آن آتاتورک فعالیت‌های برنامه‌ریزی شده و تبلیغات محتاطانه‌ای برای تشویق زنان به برداشتن حجاب اجرا می‌کرد، مثلاً می‌گفت: خودتان را به جهان نشان دهید و رودررو به جهان بنگرید. اما رضاشاه این کار را با زور و اجبار انجام داد و به‌طور ناگهانی حق انتخاب را از زنان گرفت و هیچ روند جامعه‌پسندی برای این کار طی نشد.

پی‌آمد

در سال ۱۳۲۰ که رضاشاه ایران را ترک کرد اجرای قانون کشف حجاب سریعاً فراموش شد. وزارت فرهنگ حکم داد از ورود زنان بی‌حجاب به دانشگاه جلوگیری شود و معلمان زن مدرسه‌ها و استادان زن دانشگاه‌ها مجبور شدند با حجاب به کلاس درس بروند. در تهران و سایر شهرها دختران دانش‌آموز و زنان، حجاب را دوباره بر سر گذاشتند.

منبع: نشان تجارت