هشدار‌ها درباره وقوع یک جنگ اتمی چقدر جدی است؟

اقتصاد۲۴ - با گذشت بیش از هفت دهه از استفاده از سلاح هسته‌ای از سوی ایالات متحده امریکا و فاجعه‌ای که جهان آن را به تماشا نشست، بحث ایجاد یک جنگ هسته‌ای دیگر هنوز هم مطرح است و کارشناسان هر از گاهی یاداوری می‌کنند که تقسیم بندی‌های فعلی جهان تا چه اندازه می‌تواند ما را به سمت یک رقابت هسته‌ای جدی ببرد. ایالات متحده و روسیه دهه هاست که وارد چنین رقابتی شده اند. پیش از آنکه شوروی از هم بپاشد این رقابت‌های هولناک بین دو کشور دهه‌ها ادامه داشت. اما حالا در قرن بیست و یکم و در حالیکه به نظر می‌رسید عقلانیت قرار است در فضای بین الملل حاکم باشد، نگرانی از جنگ اتمی هنوز وجود دارد.

غیبت قدرت‌ها در پیمان ممنوعیت هسته‌ای

پیمان ممنوعیت جنگ‌افزار‌های هسته‌ای یک توافق بین‌المللی است تا از استفاده از سلاح‌های هسته‌ای جلوگیری کند. مذاکرات تصویب پیمان از مارس ۲۰۱۷ در سازمان ملل آغاز شد و و در ۷ ژوئیه ۲۰۱۷ پایان یافت. با این حال این پیمان از سوی اصلی‌ترین دارندگان سلاح‌های هسته‌ای بایکوت شد.

این پیمان نخستین پیمان خلع جنگ‌افزار اتمی چندجانبه است که پس از ۲۰سال به نتیجه برسد. مطابق این پیمان کشور‌های امضاکننده تحت هیچ شرایطی جنگ‌افزار‌های اتمی یا مواد انفجاری اتمی یا تهدید کاربرد چنین جنگ‌افزار‌هایی را نه توسعه می‌دهند نه تست می‌کنند نه تولید کرده و نه می‌سازند نه تهیه می‌کنند نه مالکیتش را کسب می‌کنند و نه آن را ذخیره می‌کنند.

بیشتر بخوانید: بایدن، وارث خاورمیانه آشفته

اما در غیاب کشورهایی، چون روسیه و امریکا و رژیم صهیونیستی بسیاری معتقدند که پیمان ممنوعیت هسته‌ای نمی‌تواند کارگشا باشد. روز سوم بهمن ماه روس‌ها عملا علت عدم شرکت خود را در این پیمان بیان کردند. «میخاییل اولیانوف» نماینده روسیه در سازمان‌های بین المللی در وین تاکید کرد که کشورش پیمان ممنوعیت جنگ افزار‌های هسته‌ای را اجرا نخواهد کرد. اولیانوف روز چهارشنبه در توئیتی نوشت: روز ۲۲ ماه ژانویه (۳ بهمن) پیمان ممنوعیت جنگ افزار‌های هسته‌ای اعتبار اجرایی می‌یابد. او با بیان اینکه نام این پیمان نباید باعث تصور نادرست شود، ادامه داد: پیمان ممنوعیت جنگ افزار‌های هسته ای، سلاح‌های هسته‌ای در سطح جهانی را منع نمی‌کند. اعتبار این پیمان فقط شامل کشور‌های شرکت کننده در آن می‌شود. نماینده روسیه در سازمان‌های بین المللی در وین خاطرنشان کرد که قدرت‌های هسته‌ای به این پیمان نپیوسته اند. ماریا زاخارووا سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه سال گذشته اعلام کرده بود که کشورش پیمان ممنوعیت جنگ‌افزار‌های هسته‌ای را هرگز اجرا نخواهد کرد.

هشدار‌های فرمانده

فرمانده واحد فرماندهی استراتژیک ارتش آمریکا طی یک بررسی جدید مهم از توازن جهانی قوای هسته‌ای هشدار داد، آمریکا باید برای یک جنگ هسته‌ای با چین یا روسیه آماده و به دنبال راه‌های جدید برای بازداشتن هر دو کشور از استفاده از سلاح‌های استراتژیک جدید باشد. او در تحلیلی در شماره جدید نشریه Proceedings متعلق به انستیتوی نیروی دریایی آمریکا نوشت که دورانی که یک جنگ هسته‌ای اتفاقی ناممکن به نظر می‌رسید تمام شده است. او تاکید کرد: این امکان واقعی وجود دارد که یک بحران منطقه‌ای با روسیه یا چین سریعا تا حد یک جنگ با تسلیحات هسته‌ای در صورتی که آن‌ها تهدید حکومت یا دولتشان را در نتیجه شکست متعارف نتیجه بگیرند، تشدید شود.

ناظران معتقدند روسیه و چین در دهه‌های اخیر پا به پای ایالات متحده در تقویت سلاح‌های هسته‌ای و توانمندی‌های خود در این حوزه افزوده اند. برای هر دو این کشور‌ها ایالات متحده یک دشمن واقعی است که باید خود را از خطر آن حفظ کنند. در مقابل همانطور که فرمانده ارشد پنتاگون نوشته است، امریکایی‌ها هم باید حواس خود را جمع کنند و در خلا قدرتی که بتواند قدرت‌های هسته‌ای را وادار به تمکین کند، تنها راه محافظت از خود برای این کشور‌ها تنها تقویت بیشتر خود است.

ابهام در پیمان هسته‌ای بین مسکو و واشنگتن

باراک اوباما و همتای روسی او مدودف ۸ آوریل ۲۰۱۰ در پراگ پایتخت چک با هم دیدار کرده و یک پیمان برای کاهش زرادخانه‌های هسته‌ای خود امضا کردند. پیمان نیواستارت مانع از استقرار بیش از ۱۵۵۰ کلاهک هسته‌ای توسط امریکا و روسیه می‌شود. این پایین‌ترین رقم کلاهک هسته‌ای مستقر شده توسط دو کشور در دهه‌های اخیر به شمار می‌رود.

این پیمان تا ۵ فوریه ۲۰۲۱ اعتبار داشته است. حالا بایدن و پوتین می‌گویند که مایلند این پیمان را تمدید کنند. بلینکن وزیرخارجه دولت امریکا که این خبر را داده است، در مورد اینکه این تمدید تا چه زمانی رخ می‌دهد حرفی نزده، اما انتظار می‌رود که تا سال ۲۰۲۶ باشد. از سوی دیگر روز هشتم بهمن ماه دومای دولتی روسیه به اتفاق آرا به تمدید پیمان نیو استارت به مدت پنج سال دیگر رأی داد.

اما در تابستان گذشته یعنی روز ۲۲ و ۲۳ ژوئن (دوم و سوم تیرماه)، مارشال بیلینگزلیا، نماینده آمریکا در امور کنترل تسلیحاتی این کشور، در راس هیئتی در اتریش با سرگئی ریابکوف، معاون وزیر امور خارجه روسیه به بحث و مذاکره نشستند. موضوع محوری این گفت‌وگوها، آینده کنترل تسلیحاتی و پیمان نیواستارت بود. ک آمریکا از چین هم خواسته بود، نماینده‌ای به این مذاکرات بفرستد. دولت چین این درخواست را، اما رد کرد.

این تجربه نشان داد که برای امریکایی‌ها هم پیشرفت چینی‌ها در زمینه سلاح‌های هسته‌ای اشکار شده است. هر چند چین جزو قدرت‌های هسته‌ای نیست، اما همراهی پکن با روسیه در سیاست‌های خود و اختلافات شدید با واشنگتن، ایالات متحده را نگران می‌کند. این شک به پکن در دوران ترامپ تا انجایی پیش می‌رفت که به نظر می‌رسید اگر او پیروز انتخابات باشد، پیمان نیواستارت را تمدید نکند. دولت پیشین ایالات متحده در این زمینه معتقد بود که تا زرادخانه هسته‌ای چین در نظر گرفته نشود و در محاسبه نیاید، تمدید پیمان نیواستارت با واقعیت موجود، همخوانی ندارد.

تابستان گذشته و همزمان با جلسه اتریش، در گزارشی که دویچه وله از اتاق فکر "فدراسیون دانشمندان آمریکایی"، منتشر کرد امده بود که آمریکا در حال حاضر بیش از ۵۸۰۰ کلاهک هسته‌ای در اختیار دارد، در حالی که روسیه ۶۳۷۰ و چین به طور تخمینی، ۳۲۰ کلاهک هسته‌ای دارند.

به نظر می‌رسد که نه پیمان نیواستارت و نه دیگر پیمان‌های مرتبط با سلاح‌های هسته‌ای تا کنون نتوانسته اند مانعی برای تهدید اتمی باشند. با پیشرفت چین و نزدیکی این کشور به مسکو و در حالی که امریکایی‌ها دیگر خطر اصلی را در اسیای شرقی می‌بینند، انتظار می‌رود که در سال‌های پیش رو رقابت‌ها با پکن و مسکو به سوی خصمانه شدن برود و همین موضوع امنیت جهانی را یکبار دیگر در خطر قرار داده است.