ایران با توجه به اقلیم متنوعی که دارد تالابهای زیادی را در خود جای داده، حدود ۲۵۰ تالاب در کشور ثبت شده است بر این اساس حفاظت از آنها جزو برنامه های اساسی و اولویت دارد سازمان حفاظت محیط زیست است. خشک شدن تالاب ها آنها را به کانون های گرد و غبار تبدیل می کند که در این صورت زندگی برای جوامع محلی و حتی کیلومترها دورتر از آن تالاب دشوار خواهد شد و مهاجرت را به همراه خواهد داشت.
روند کاهشی تراز آب دریای خزر تا پایان قرن، خشکی تالاب انزلی را سرعت خواهد بخشید و طبق نظر کارشناسان محیط زیستی تا ۳۵ سال دیگر این تالاب کاملا خشک خواهد شد. امروز شریانهای حیاتی این تالاب ۲۰ هزار هکتاری که از زیباترین و بزرگترین زیستگاههای طبیعی جانوری بوده با ورود انواع فاضلاب و پسابهای خانگی و صنعتی، گیاه مهاجم سنبل آبی و آزولا، انباشت رسوبات، عدم اجرای طرحهای مدیریت جامع حوزه آبخیز، عدم تحویل حقابه و کاهش تراز آب دریای خزر قطع شده است/به گفته استاندار گیلان یکی از مشکلات مهم تالاب بینالمللی انزلی ورود روزانه حدود ۳۸۰ هزار مترمکعب فاضلاب به این تالاب است، که اثرات زیست محیطی بسیاری بر پیکره تالاب انزلی وارد کرده است/تالاب زیبای انزلی با این حال هنوز یکی از مقاصد مهم گردشگری گیلان و دریای خزر است که سالانه پذیرای مسافران بسیاری از اقصی نقاط کشور است.
تالاب انزلی یا مُرداب انزلی با مساحتی حدود ۲۰ هزار هکتار در شمال ایران، واقع در استان گیلان و در نزدیکی بندر انزلی است/ پهنه ابی تالاب در شهرستان انزلی قرار گرفته است/ این تالاب، از مهمترین و بزرگترین زیستگاههای طبیعی جانوران ایران است.
یکی از فعالان محیطزیست گیلان میگوید: «اگر تحریم نمیشدیم، پروژه راهاندازی سیستم تصفیهخانه رشت و انزلی شاید تا به امروز تکمیل میشد. قرار بود با وام کلانی که از بانک جهانی اخذ میشود، بحران فاضلاب هم مهار شود ولی این پروژه که به دلیل تحریمها و مشکلات مالی نیمهتمام ماند، تنها در ابتدای مسیر پیشرفت اندکی داشت و تا به امروز نتوانسته پاسخگوی نیاز این مناطق باشد.»
استاد پژوهشگاه بینالمللی زلزلهشناسی میگوید: «دریای کاسپین طی سی سال، از سال ۱۳۷۴ تاکنون، ۱.۶ متر از آب خود را از دست داده است، با پیشبینی کاهش ۴ تا ۶ متری تا بیست و پنج سال بعدی به دلیل تغییرات اقلیمی و کاهش جریان رودخانهها مواجه است.
این منطقه با وسعت ۳۴۷ هکتار در بخش شرقی تالاب بین المللی انزلی قرار دارد و محل زمستان گذرانی پرندگان آبزی و کنار آبزی و هزاران قطعه پرندگان مهاجر میباشد.
۱۵ هزار متر مکعب از فاضلاب شهرک صنعتی رشت وارد تالاب میشود. علاوه بر این بخش اصلی پساب رشت، انزلی، صومعهسرا، خمام، ماسال، فومن و ۷۰۰ روستا هم بهسمت تالاب میرود.
محیط زیست گیلان در وضعیت هشدارآمیز قرار دارد. حالا رسوبات ۵۰ ساله فاضلاب شهری، کشاورزی و صنعتی نفس تالاب انزلی را به شماره انداخته و عمق این تالاب از ۱۰ متر در سالهای پیش از انقلاب به کمتر از ۵۰ سانتیمتر رسیده است.
آنها که سالها درباره وضعیت تالابها هشدار میدهند، میگویند که سازمانهای مربوطه اطلاعات دقیقی از وضعیت تالابها نمیدهند؛ اطلاعاتی که ظاهراً محرمانه است. اما سوال اینجاست که چرا باید اطلاعات مربوط به تالابها محرمانه باشد؟
کاهش سطح آب دریای خزر، که بهویژه در سالهای اخیر شاهد تراز پایینتری بوده، وضعیت تالاب انزلی را بدتر کرده است. این کاهش سطح آب به همراه افزایش گرمایش جهانی، به بحرانهای جدیدی برای تالابها و محیط زیست منطقه دامن زده است.
روزانه ۳۸۰ هزار مترمکعب شیرابه حاصل از زباله، داخل رودخانه زرجوب و گوهررود ریخته میشود و سپس به طور مستقیم وارد تالاب انزلی میشود، میانگین عمق تالاب انزلی ۵۰ سال گذشته ۱۰ متر و ۳۰ سال پیش ۵ متر بوده است که اکنون به ۵ سانتیمتر رسیده است.
استاندار گیلان درباره علت خشک شدن تالاب انزلی گفت: دریاچه ارومیه و تالاب انزلی با هم متفاوت هستند؛ دریاچه ارومیه به دلیل نرسیدن آب خشک شد. به تالاب انزلی آب وارد میشود، اما به دلیل وجود رسوب در تالاب آب به سمت دریا میرود. ماندگاری آب در تالاب انزلی ناچیز است.
در این سالها رشد بیش ازحد این گیاه در سطح این تالاب بینالمللی علاوه بر نابودی گیاهان بومی تالاب انزلی با پوشش کامل سطح آب مانع نفوذ نور و رشد گیاهان اکسیژن ساز شد و با گسترش و رشد باکتریهای متعفن غیرهوازی مهمترین زایشگاه جنوبی ماهیان دریای خزر را به مخاطره انداخت
تالاب انزلی روزگاری زیستگاه پرندگان، خزندگان، منبع اقتصاد جوامع بومی بود و در حوزه گردشگری نیز رونق ویژهای داشت، اما اکنون به مامنی برای شیرابهها و فاضلابهای صنعتی، خانگی، بیمارستانی، ضایعات کشتارگاهی، سموم کشاورزی تبدیل شده است. به گفته استاندار گیلان، برای احیای تالاب برنامه ۷ ساله هم در نظر گرفته شد، اما با گذشت ۵ سال از این طرح راه حلها افاقهای برای بهبود وضعیت تالاب نکرد
تالاب انزلی با ۲۰ هزار هکتار وسعت، از مهمترین تالابهای کشور است و به دلیل پناه دادن به بیش از ۲۲۳ گونه جانوری، زیستگاه مهمی تلقی میشود. هر چند که در سالهای اخیر آلودگیهای متعددی گریبان این تالاب را گرفته، اما همچنان میزبان خوبی برای مهاجران است و بیشترین تعداد پرندگان مهاجر را در دو فصل تابستان و زمستان خود جای میدهد. از جمله پرندگان مهاجری که تالاب انزلی را به عنوان مقصد شان انتخاب مِیکنند خوتکای پر سفید، انواع مرغابیها، پلیکانهای خاکستری و سفید، چنگر، انواع قو، اردک ارهای، عقاب دریایی دم سفید، اکراس سیاه، کاکایی سر سیاه، کاکایی خزری، انوع آبچلیکها، سلیم طوقی هستند.