نمایشگاه کتاب مجازی؛ کودتا، استقبال و پیشنهاد

 

اقتصاد۲۴- درحالی که بنا بر اعلام شورای سیاست‌گذاری سی‌وسومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران قرار بود این رویداد فرهنگی در بیست‌وششم فروردین‌ماه سال جاری آغاز به کار کند، شیوع ویروس کرونا برگزاری آن را به تعلیق کشاند تا کتاب‌های آماده برای رسیدن به نمایشگاه در انبار ناشران خاک بخورند.

پس از این‌که در کشورهای دیگر هم که برگزاری رویدادهای بزرگ فرهنگی به حالت تعلیق درآمده بود از برگزاری برخی از آن‌ها از جمله نمایشگاه کتاب به طور مجازی خبرهایی شنیده شد، حالا چند روزی است که زمزمه‌هایی درباره برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران به صورت مجازی شنیده می‌شود؛ از جمله نیکنام حسینی‌پور، مدیرعامل خانه کتاب این موضوع را مطرح کرده است.

برخی از ناشران هنوز در این‌باره چیزی نشنیده‌اند، برخی دیگر که هم چیزهایی در این‌باره شنیده‌اند خواستار شفاف‌سازی و اطلاع‌رسانی بیشتر در این‌ زمینه هستند. از طرفی عده‌ای دیگر هم این حضور مجازی را فرصتی برای جبران زیانی که در مدت اخیر به ناشران وارد شده می‌دانند.

 

محمد عزیزی، مدیر نشر روزگار درباره برگزاری سی‌وسومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران به صورت مجازی اظهار می‌کند: ما اطلاع دقیقی از نمایشگاه کتاب مجازی نداریم. در واقع تصوری نداریم که می‌خواهند چه کار کنند. باید در این مورد اطلاع‌رسانی دقیقی به مردم و ناشران بشود تا بتوان درباره آن اظهارنظر کرد. الان ما نمی‌دانیم منظورشان از نمایشگاه کتاب مجازی چیست، می‌خواهند کتاب‌ها را به صورت پستی بفرستند یا کار دیگری قرار است انجام شود؟

او با بیان این‌ خواسته که به ناشران و مردم توضیح بدهند نمایشگاه کتاب مجازی به چه شکل قرار است برگزار شود، گفت: در یک فضای تاریک و در یک وضعیت نامشخص نمی‌توان اظهارنظر کرد. با توجه به این‌که نمی‌دانیم منظور از نمایشگاه مجازی چیست، نمی‌توان گفت که فضا در آن به چه شکل خواهد بود. باید اطلاع‌رسانی شود نه این‌که یک‌دفعه بدون اطلاع‌رسانی بگویند دو هفته دیگر قرار است نمایشگاه کتاب مجازی برگزار شود. به نظر من، بدون اطلاع‌رسانی، این‌ کار یک جور کودتا علیه همایش فرهنگی عظیمی است که هر سال انجام می‌گرفت.

این ناشر همچنین اظهار کرد: در فضای غیرمجازی که متاسفانه همیشه نشر روزگار نسبت به تعداد کتاب‌های زیادی که داشت، فضای کمی در اختیار داشت و فضای بیشتر در اختیار کسانی قرار می‌گرفت که بعضا حتی ناشر نبودند یا شبه ناشر یا ناشر دولتی بودند. امیدوارم در فضای مجازی هم این‌طور نباشد.

 

مهدی سجودی، مدیر نشر مهراندیش نیز درباره ابعاد مختلف برگزاری نمایشگاه کتاب مجازی گفت: اتفاقا به نظرم می‌رسد به خاطر این‌که نمایشگاه کتاب به دلیل وضعیت فعلی برگزار نمی‌شود، خوب است که حرکتی مشابه صورت بگیرد. فکر می‌کنم اگر تمهیداتی را درنظر بگیرند تا فضای نمایشگاهی در فضای دیجیتال ایجاد شود، می‌تواند جبران شود.

او افزود: می‌توانند امکان تخفیف‌های ویژه را هم ایجاد کنند یا این‌که خود وزارت ارشاد مساعدت کند تا مشابه کاری که در سایت فیدیبو انجام شد تا مردم بتوانند کتاب‌ها را با تخفیف‌هایی بیش از حد معمول خریداری کنند، انجام شود. در مجموع باید تمهیداتی را که به ترتیبی فضای نمایشگاهی را این‌بار در فضای دیجیتال به وجود بیاورد پیش‌بینی کرد. به نظرم این کار خیلی خوب است و به بازار کتاب هم رونق می‌دهد و می‌تواند توقع ناشران و مخاطبان کتاب را هم تا حدی برطرف کند.

سجودی که معتقد است برای برگزاری نمایشگاه کتاب مجازی به یک حرکت جمعی‌تر نیاز است بیان کرد: خود موسسه نمایشگاه‌های فرهنگی می‌تواند یک نمایشگاه مجازی ایجاد کند و ناشران با همان شرایط و ضوابطی که برای پذیرش کتاب‌ها داشتند، کتاب‌های‌شان را در فضای مجازی عرضه کنند، به این ترتیب هر ناشر باز هم بخش و فضای خود را دارد. حتی می‌توان آن تالارهای گفت‌وگو را هم برگزار کرد و بن‌هایی که مردم هرساله داشتند هم برقرار باشد و به هر حال می‌شود به آن نمایشگاهی که هرساله در مصلی برگزار می‌شد خیلی نزدیک شد.

همچنین منوچهر حسن‌زاده، مدیر نشر مروارید، درباره برگزاری نمایشگاه کتاب مجازی با مطرح کردن این سوال که «این تا چه اندازه جدی‌ است» چنین اظهار نظر کرد: من به مکانیزم نمایشگاه مجازی خیلی وارد نیستم، ولی به هر حال این نوآوری‌ها باید انجام شود و طبیعت زندگی امروز است.

او افزود: این روش در ابتدا یقینا مشکلاتی خواهد داشت تا جا بیفتد. اما به هر حال من موافق هستم.

 

مرتضی زینعلی، مدیر نشر دانشگاهی جامعه‌نگر، نیز در این‌باره گفت: من درباره این‌که زیرساخت‌های نمایشگاه کتاب مجازی تا زمان مقرر آماده شود، تردید دارم.

او در ادامه با اشاره به تفاوت‌هایی که نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران با دیگر نمایشگاه‌های بین‌المللی کتاب دارد بیان کرد: نمایشگاه ما تفاوت‌هایی با نمایشگاه‌های دیگر دارد که باعث می‌شود کمتر قابلیت برگزاری به صورت مجازی را داشته باشد. نمایشگاه ما بیشتر فروشگاه است، یعنی جنبه فروشگاهی آن نسبت به جنبه نمایشگاهی‌اش قوی‌تر است. به هر حال من در این‌که یک پلتفرم فروش بخواهد آماده شود و کتاب‌های ناشران را بفروشد تردید دارم چون هزینه هنگفتی خواهد برد که سال‌های بعد استفاده‌ای نخواهد داشت.

---

بیشتر بخوانید: صنعت نشر در آستانه زمین خوردن

---

این ناشر افزود: اکنون تعداد زیادی از ناشران فروش آنلاین دارند، یعنی فروش آنلاین چیز جدیدی نیست. علاوه‌ بر این، سایت‌های فروش آنلاین کتاب هم زیادند. یعنی اگر قرار است به طور آنلاین فقط جنبه فروش را تامین کنیم هزینه‌ هنگفتی است که مشابهش وجود دارد.

زینعلی با ارائه پیشنهادی گفت: پیشنهاد من این است بودجه‌ای که قرار است برای این صرف شود صرف رایگان کردن پست کتاب در سراسر ایران به مدت شش ماه شود. این‌که پست برای مصرف‌کننده رایگان شود، خیلی بیشتر می‌تواند کار را جلو ببرد. در حال حاضر، تحقیقات میدانی ناشران نشان می‌دهد یکی از چند دلیل قاچاق کتاب، کپی کتاب و تغییر کتاب به فرمت پی‌دی‌اف، هزینه پست است. واقعیت این است که الان پست کتاب به نسبت هزینه کتاب خیلی بالا است. ما با تحقیق میدانی از دانشجوها متوجه شده‌ایم یکی از دلایلی که کتاب نمی‌خرند و ترجیح می‌دهند کپی کنند و یا از پی‌دی‌اف استفاده کنند، هزینه پست است. رایگان کردن هزینه پست می‌تواند یکی از کلیدی‌ترین پیشنهادها باشد که هم به سود ناشر است و هم مخاطب.

او همچنین به لزوم ارائه مدل برای برگزاری نمایشگاه کتاب مجازی اشاره و بیان کرد: اهداف برگزاری نمایشگاه‌های کشورهای دیگر با ما خیلی متفاوت است. در واقع نمایشگاه‌های آن‌ها برای ارتباطات و تعامل بین صنعت نشر خودشان است و برای آن‌ها برگزاری مجازی به نسبت راحت‌تر است.

این ناشر دانشگاهی با اعتقاد به حمایت نشدن از ناشران دانشگاهی در طرح‌های مختلف نیز چنین گفت: در دوران شیوع ویروس کرونا دو طرح حمایتی اعلام شد؛ یکی برای کتاب‌های آنلاین بود که در این بخش ناشران دانشگاهی جایی نداشتند. از طرفی برای وزن‌های زیر دو کیلو هزینه ارسال را کاهش دادند که باز هم کتاب‌های دانشگاهی اغلب بالای دو کیلو هستند و در این طرح هم جای نمی‌گیرند. یعنی باز هم همه جوانب درنظر گرفته نشد و باز هم بخش دانشگاهی خوب حمایت نشد. در طرح‌های بهاره، تابستانه و پاییزه کتاب هم کتاب دانشگاهی که محور تحرک در صنعت نشر کشور است نقشی ندارد و می‌گویند شامل نمی‌شود و این یعنی ندیدن بخش‌های مختلف صنعت نشر. به طور کلی خیلی به موفق شدن نمایشگاه کتاب مجازی خوش‌بین نیستم.