تبدیل نیمی از دشت‌های کشور به کویر بر اثر فرونشست زمین

اقتصاد۲۴- عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی اظهار کرد: به‌طور دقیق از ۶۰۹ دشت کشورمان نیمی از آن‌ها به دلیل فرونشست و افت آب‌های زیرزمینی، کویری شدند و نیم دیگر هم حالت مطلوب ندارند و در آستانه بحران و خطر قرار گرفته‌اند. در حال حاضر دشت ورامین، مهیار، اشتهارد و شهریار در مرز بحران هستند و هرچه زودتر باید جلوی کویری‌شدن آن‌ها را بگیریم. علی بیت‌اللهی درباره موضوع فرونشست در کشور به‌ویژه استان تهران اظهار کرد: اخیرا مؤسسه بین‌المللی اینتل‌لب تحقیقاتی در این زمینه انجام داده و کشورمان را از نظر موضوع فرونشست به بمب ساعتی بی‌صدا تشبیه کرده است. وی با اشاره به عدم توجه مستمر مسئولان و رسانه‌ها به بحث فرونشست و تهدیدات و مخاطرات آن گفت: نکته بسیار مهم در این پدیده‌ها، عادت دیرینه مواجهه با مخاطرات است که در کشورمان معمولا در یک دوره‌ای مخاطرات طبیعی در کانون توجه قرار می‌گیرد و در دوره‌ای هم این مخاطرات فراموش می‌شوند. این در حالی است که این رفتار نوسانی مردم و مسئولان مهم‌ترین نقطه ضعف برای پیگیری و رفع این مشکلات محسوب می‌شود؛ چراکه سرمایه‌گذاری مستمر برای حل یک مسئله انجام نخواهد شد، اما در عین حال آن عارضه یا مخاطره طبیعی ادامه پیدا می‌کند و شکل بحران و حالت برگشت‌ناپذیری می‌گیرد.

عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با تأکید بر اینکه درباره فرونشست زمین در مقایسه با مخاطراتی مانند زلزله، شانسی که داریم این است که می‌توان این مخاطره را شناسایی، کنترل و متوقف کنیم، بیان کرد: ناحیه‌ای در ژاپن شبیه به مناطقی در تهران با فرونشست سالانه ۱۱ سانتی‌متری مواجه بود که با انجام اقدامات و تمهیداتی توانست این میزان فرونشست را به صفر برساند. بیت‌اللهی با بیان اینکه در حال حاضر متأسفانه میزان فرونشست سالانه در جنوب غرب تهران ۲۴ تا ۲۵ سانتی‌متر است، گفت: برای متوقف‌سازی این مخاطره و فرونشست در تهران، نیاز به یک مدیریت سیستماتیک داریم؛ چراکه این پدیده قابل کنترل است و برعکس زلزله که ناگهانی رخ می‌دهد و نمی‌توان جلوی آن را گرفت، می‌توان جلوی وقوع فرونشست را گرفت و آن را مهار کرد. وی تأکید کرد: در کنار فرونشست‌های تدریجی در طول سال با پدیده فروریزش یا حفره‌هایی در سطح زمین مواجه هستیم که اگر این پدیده‌ها همراه با هم رخ بدهند، خسارات قابل توجهی متوجه مردم و محیط زیست و زیرساخت‌های کشور می‌شود. در حال حاضر این حفره‌ها در خیابان مولوی، شهران و خیابان پیامبر در تهران دیده می‌شود و پدیده هم‌زمان فرونشست و فروریزش در دشت ورامین، اشتهارد و شهریار باعث ایجاد شکاف‌های خطرناک شده است. عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی یادآور شد: در تهران خطوط ریلی، لوله گاز، آب و... خطوط فاضلاب متعددی وجود دارد که اگر اتفاقات دشت ورامین در تهران رخ دهد، خسارات بسیار وسیع خواهد بود.

بیشتر بخوانید: مرگ پدر و فرزند به دلیل گرما در جازموریان

بیت‌اللهی با تأکید بر اینکه تمام مشکلات ناشی از فرونشست قابل کنترل است، خاطرنشان کرد: ما این شانس را داریم که خسارات و آثار فرونشست که هزاران مرتبه بیشتر از زلزله است، کنترل کنیم. وی با اشاره به آثار برگشت‌ناپذیر فرونشست گفت: فرونشست تدریجی و چیزی شبیه به تجمع چربی در رگ‌های خونی است و ممکن است به مرحله‌ای برسد که امکان برگشت‌پذیری و ترمیم وجود نداشته باشد. عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی تأکید کرد: عمل فرونشست منجر به تحکیم خاک می‌شود و در این شرایط آب دیگر داخل زمین نفوذ نمی‌کند و تمام منافذ زمین بسته می‌شود و در این صورت دشت‌های حاصلخیز و پهناور کشور را دیگر نمی‌توانیم بازتولید کنیم؛ چراکه خاک آن از بین رفته و خُللی که زیرزمین وجود دارد مسدود شده و آب قابل نفوذ به آن نیست.

بیت‌اللهی ادامه داد: وقتی به دلیل فرونشست، خاک تحکیم شود، آب‌های ناشی از بارش‌ها در سطح زمین جاری می‌شوند و خاک مغذی را که در نیم‌متری و یک‌متری سطح زمین قرار دارند، می‌شویند و در شرایطی که خاک مواد مغذی ندارد، دشت‌ها به کویر تبدیل می‌شوند. وی با اشاره به دشت‌هایی که به دلیل فرونشست و شرایط بحرانی دارند، بیان کرد: به‌طور دقیق از ۶۰۹ دشت کشورمان نیمی از آن‌ها به دلیل فرونشست و افت آب‌های زیرزمینی، کویری شدند و نیم دیگر هم حالت مطلوب ندارند و در آستانه بحران و خطر قرار گرفته‌اند. در حال حاضر دشت ورامین، مهیار، اشتهارد و شهریار در مرز بحران هستند و هرچه زودتر باید جلوی کویری‌شدن آن‌ها را بگیریم. عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی همچنین با اشاره به میزان فرونشست تهران گفت: برآورد‌هایی که مؤسسات تحقیقاتی مختلف داخلی و خارجی اعم از یک مؤسسه بین‌المللی آلمانی، دانشگاه تهران، سازمان نقشه‌برداری، مرکز تحقیقات راه و شهرسازی و... انجام داده‌اند، نشان می‌دهد در مناطق جنوبی غربی تهران یعنی مناطق ۱۸ و ۱۹ نرخ فرونشست حدود ۲۴ سانتی‌متر در سال است در حالی که استاندارد‌های بین‌المللی فرونشست چهار‌میلی‌متری در سال را مرز بحرانی تعریف کرده است. بیت‌اللهی افزود: حال اینکه در جنوب غرب تهران زیرساخت‌هایی مانند مخازن نفت در ری، پالایشگاه نفت و مجتمع‌های مختلف صنعتی مستقر شده‌اند و خطوط لوله‌های نفت و گاز متراکم در این ناحیه وجود دارند.

وی ادامه داد: در این منطقه با احتساب مناطق اسلامشهر و چرمشهر، نزدیک به ۲.۵ میلیون نفر در ناحیه فرونشست تهران ساکن هستند. عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با اشاره به مخاطراتی که مردم این منطقه را تهدید می‌کند، اظهار کرد: متأسفانه شاهد آن هستیم که برخی از ساختمان‌های موجود در این مناطق دچار ترک و شکاف شده‌اند و اگر پی ساختمان دچار ترک‌خوردگی باشد یک زلزله کوچک هم باعث تخریب آن ساختمان می‌شود. وی با اشاره به اقدامات غیرقانونی مانند حفر چاه‌های غیرمجاز در مناطق دارای فرونشست گفت: در شرایطی که این مناطق با فرونشست خطرناک مواجه هستند، عده‌ای افراد بانفوذ در همین مناطق چاه‌های آب غیرمجاز و بدون پروانه حفر کرده‌اند و استخر‌های آبی طویل در این مناطق ساخته شده که آب از چاه‌ها کشیده و به این استخر‌ها منتقل می‌شوند.

عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی افزود: همین اقدامات باعث کم‌آب‌شدن مناطق شده به طوری که در چند سال گذشته وقتی ۴۰ متر چاه حفر می‌شد به آب می‌رسیدیم، اما امروز با حفر ۱۲۰ متر به آب نمی‌رسیم. بیت‌اللهی افزود: در استان تهران ۵۰ هزار حلقه آب دارای مجوز وجود دارد که همچنین ۳۰ هزار حلقه چاه هم فاقد مجوز هستند و چاه‌های غیرمجاز بی‌رحمانه از زمین آب می‌کشند و این وظیفه وزارت نیرو است که جلوی حفر چاه‌های غیرمجاز را بگیرد. وی ادامه داد: در همین چاه‌های دارای مجوز هم استفاده‌های غیرقانونی انجام می‌شود به طوری که اگر مصرف مجاز ۱۰ لیتر در ثانیه است، آن را به ۲۰ لیتر در ثانیه افزایش داده‌اند. حال اینکه با نصب کنتر‌های هوشمند روی پمپ‌های چاه‌ها می‌توان جلوی آن را گرفت و وزارت نیرو باید به این موضوع ورود کند.