بازهم مازوت سوزی هوای تهران را آلوده کرد؟

اقتصاد ۲۴- سیده آمنه موسوی، اگرچه دیروز آلاینده اصلی هوای تهران ذرات معلق با قطر کوچک‌تر از ۵/ ۲ میکرون (۵/ ۲ PM) بود؛ اما از آنجا که ردپای گاز نامرئی دی‌اکسید گوگرد در تهران مرئی شد، به نظر می‌رسد آنچه زمینه افزایش توامان غلظت ذرات معلق و گاز دی‌اکسید گوگرد را ایجاد کرده، احتمالا مازوت‌سوزی در صنایع و نیروگاه‌های مستقر در اطراف تهران بوده است. بررسی تغییرات شاخص کیفیت هوا در طول ۱۰ روز نخست آبان ماه حکایت از جهش غلظت گاز دی‌اکسید گوگرد در آسمان تهران نسبت به سال گذشته و حتی نسبت به ماه گذشته دارد.

علاوه بر ازن، ذرات معلق کوچکتر از ۵/ ۲ میکرون، ذرات معلق کوچکتر از ۱۰ میکرون، دی‌اکسید نیتروژن و مونوکسید کربن، گاز SO۲ یا دی‌اکسید گوگرد نیز یکی از شش آلاینده هوای شهر تهران است که اگر شاخص کیفیت هوا از نظر این آلاینده به مقادیر بالاتر از ۱۰۰ واحد برسد، هوا تحت تاثیر این نوع از آلودگی برای گروه‌های حساس جامعه ناسالم می‌شود. اما مقدار این شاخص اگرچه از مرز آلودگی هنوز فراتر نرفته است، اما جهش قابل توجهی پیدا کرده که سوال‌برانگیز است. شاخص کیفیت هوا به لحاظ غلظت دی‌اکسید گوگرد در جو در مهرماه زیر ۳۰ و در شهریور ۲۶ واحد بود. این در حالی است که در آبان شاخص کیفیت هوا به لحاظ غلظت این آلاینده گازی یک‌باره افزایش یافت. در ابتدای آبان ماه شاخص کیفیت هوا از نظر دی‌اکسید گوگرد ۸۴ واحد بود و پس از آن در روز‌های هفتم، هشتم و دهم نیز به تریتب مقادیر ۷۹، ۷۱ و ۷۴ واحد برای این شاخص ثبت شد که نه تنها نسبت به ماه‌های اخیر بلکه نسبت به مدت مشابه پارسال نیز افزایش چشم‌گیری داشته است. میانگین شاخص کیفیت هوا به لحاظ غلظت دی‌اکسید گوگرد در ۱۰ روز نخست آبان ماه ۵۳ واحد بود که این مقدار ۸/ ۱ برابر شاخص در مهرماه است.

اما سال گذشته نیز ردپای گوگرد در آلودگی هوای تهران طی پاییز و زمستان رصد شد و اکسید‌های گوگرد به‌عنوان رقیب آلاینده اصلی هوا یعنی ذرات معلق کوچک‌تر از ۵/ ۲ میکرون - که منبع اصلی انتشار آن اگزوز خودرو‌ها است - ظاهر شدند. البته در سال گذشته افزایش شاخص دی‌اکسید گوگرد در آذر ماه افزایشی شد؛ اما نه به اندازه روز‌های اخیر. در آذر ۱۳۹۹ شاخص دی‌اکسید گوگرد زیر ۵۰ واحد بود و در بدترین حالت، در ۱۰ دی ماه به ۶۵ واحد افزایش یافت. این در حالی است که امسال گویا منابع تولید این نوع آلاینده زودتر از موعد دست به‌کار شده و به آسمان تهران حمله ناگهانی کرده‌اند. منبع اصلی انتشار اکسید‌های گوگرد در هوا استفاده از سوخت مازوت در نیروگاه‌ها و صنایع مستقر در اطراف تهران و نیز گازوئیل با استاندارد کمتر از یورو چهار است که اگر توسط خودرو‌های سنگین استفاده شود، نتیجه آن انتشار این آلاینده گازی در جو است. با وجوداین با توجه به اینکه تغییر محسوسی در نوع سوخت مصرفی و الگوی حرکت خودرو‌های سنگین رخ نداده است، به‌نظر می‌رسد عامل اصلی افزایش یک‌باره مقادیر گاز دی‌اکسید گوگرد در آسمان تهران مازوت‌سوزی در نیروگاه‌ها و احتمالا برخی صنایع ریخته‌گری فعال در اطراف پایتخت باشد.

اگرچه اخباری از سوی اداره کل محیط زیست استان تهران مبنی بر ممنوعیت مازوت‌سوزی در این استان در بازه زمانی چهار ماهه از ابتدای آبان ۱۴۰۰ تا پایان بهمن‌ماه منتشر شد؛ اما این جهش شاخص کیفیت هوا به لحاظ دی‌اکسید گوگرد نشان می‌دهد مصرف مازوت زودتر از موعد توانسته آسمان تهران را کدر و مسوولان را غافلگیر کند. به دنبال کاهش محسوس دمای هوا از اواخر مهرماه تاکنون، نگرانی درباره تکرار اتفاقات سال گذشته و افزایش آلودگی از ناحیه اکسید‌های گوگرد تشدید شده است. در نیمه دوم پارسال به دو دلیل بر میزان مصرف مازوت در نیروگاه‌ها افزوده شد که نتیجه آن به افزایش غلظت ذرات معلق و دی‌اکسید گوگرد در هوا انجامید و شرایط خطرناکی را برای عموم افراد جامعه رقم زد. یک علت افزایش مصرف گاز در نیمه سرد سال بود که سوخت‌رسانی به نیروگاه‌ها را برای شرکت گاز دشوار کرد و آن‌ها ناگزیر به استفاده از سوخت مایع شدند. علت دوم نیز پر شدن انبار‌های مازوت بود که، چون به‌دلیل شرایط تحریم فروش آن‌ها به کشور‌های دیگر با مشکلاتی همراه بود، برخی نیروگاه‌ها به مصرف آن روی آوردند. امسال، اما به نظر می‌رسد برخی صنایع نیز با وجود ممنوعیت چهار ماهه اعلامی به مصرف این نوع سوخت روی آورده‌اند که زمینه‌ساز جهش زودهنگام غلظت دی‌اکسید گوگرد در تهران شده است.

بیشتر بخوانید: زخم مازوت بر ریه شهر/ تهران در تابستان ۱۴۰۰ حتی یک روز هوای پاک نداشته است

امسال در حالی شاهد شبیخون آلاینده گوگرددار به آسمان تهران هستیم که در روز‌های اخیر وزیر نفت وعده مازوت‌سوزی حداقلی در سال جاری را مطرح کرد. اخیرا با منتشرشدن عبارتی در متن یک خبر از سومین نشست هماهنگی و برنامه ریزی تامین سوخت زمستانی مبنی بر «استفاده حداکثری از مازوت در نیروگاه‌ها» این تلقی به‌وجود آمد که وزارت نفت بنا را روی گازوئیل و مازوت سوزی در نیروگاه‌ها گذاشته است و تنها ممکن است قطعی برق یا گاز خانگی کمتری در زمستان پیش رو شاهد باشیم؛ اما کماکان معضل آلودگی هوا در کلان‌شهر‌ها به دلیل استفاده از سوخت آلاینده به قوت خود پابرجا بماند. اما برخی مسوولان وزارت نفت در واکنش به این خبر تاکید کردند که برای نوع سوخت مصرفی نیروگاه‌ها اولویت‌بندی صورت گرفته است؛ به‌نحوی‌که قرار است به ترتیب گاز، گازوئیل و سپس نفت‌کوره (مازوت) در صورت لزوم استفاده شود.

وزیر نفت نیز اخیرا در بازدید از شرکت ملی گاز گفت: باید گازرسانی به نیروگاه‌ها و صنایع به‌صورت حداکثری انجام شود تا به استفاده از سوخت مایع شامل گازوئیل و مازوت روی نیاورند. با این حال، او خاطرنشان کرد با وجود آمادگی کاملی که در بخش تولید گاز وجود دارد، درصورت کمبود گاز، ذخیره‌سازی سوخت مایع نیز به میزان کافی انجام شده است.

شواهد آماری نشان می‌دهد مازوت و گازوئیل با افزایش سهم ۲ تا ۳ برابری در سبد سوخت نیروگاه‌ها، به‌عنوان عامل اصلی آلودگی‌های گوگردی در تهران و کلان‌شهر‌ها در زمستان سال گذشته شناسایی شدند. این در حالی است که قبل از وقوع آلودگی‌ها، سهم مصرف مازوت و گازوئیل در خوراک نیروگاه‌ها ۶ و ۱۴درصد بود که این میزان در دی‌ماه آلوده سال ۹۹ به‌ترتیب به ۱۶ و ۴۱درصد رسید. به همین دلیل اخیرا یکی از مسوولان وزارت نفت در مصاحبه‌ای اعلام کرد: اولویت اول و دوم سوختی برای تولید برق، گاز و گازوئیل بوده و در صورت عدم‌دسترسی به آن‌ها ناچار به استفاده از مازوت خواهیم شد.

در عین حال از مجموع اظهارات مقامات وزارت نفت این‌طور برمی‌آید که بر خلاف برنامه ممنوعیت مطلق مازوت‌سوزی به مدت چهار ماه در استان تهران، احتمال روی آوردن به استفاده از این سوخت پرآلاینده نه تنها در نیروگاه‌ها، بلکه در برخی صنایع نیز وجود دارد؛ چراکه امسال چالش خاموشی به مراتب پررنگ‌تر از سال گذشته بود و این موضوع ممکن است برخی صنایع را به مازوت‌سوزی ترغیب کند.

در همین راستا عبدالرضا شیخان، دبیر انجمن سیمان نیز اخیرا اعلام کرده: اگر کمبود گاز اتفاق بیفتد، با توجه به برنامه‌ریزی دولت برای قطع نشدن گاز خانگی، احتمال اعمال فشار به واحد‌های تولیدی زیاد است. اما خوشبختانه (!) صنعت سیمان دوگانه‌سوز است و اغلب کارخانه‌ها می‌توانند با مازوت هم تولید داشته باشند. به این ترتیب درحالی‌که از اظهارات مسوولان این طور بر می‌آمد که مازوت‌سوزی صرفا برای شرایط بحرانی کمبود گاز، آن هم در روز‌های سرد زمستان مجاز می‌شود؛ اما به نظر می‌رسد بر خلاف وعده‌ها، برخی صنایع از هم‌اکنون به دنبال جایگزینی سوخت مازوت هستند، آن هم در شرایطی که هنوز دمای هوا دو رقمی است و برودت به حدی که مصرف گاز خانگی افزایش چشم‌گیری داشته باشد، نرسیده است. شهر تهران از ابتدای امسال تا دیروز، ۲ روز هوای پاک، ۱۸۲ روز هوای قابل قبول (سالم با شاخص ۵۱ تا ۱۰۰)، ۴۲ روز هوای ناسالم برای گروه‌های حساس جامعه و یک روز هوای ناسالم برای همه افراد داشته است. این در حالی است که در مدت مشابه سال گذشته تهرانی‌ها ۱۵ روز هوای پاک تنفس کردند و ۱۵۴ روز نیز کیفیت هوا قابل قبول، ۵۶ روز هوا ناسالم برای گروه‌های حساس و ۲ روز هوا برای همه افراد جامعه ناسالم بوده است. این نگرانی وجود دارد که شبیخون آلودگی به آسمان تهران به منزله همدست کرونا عمل کند و چاشنی بروز موج ششم این بیماری در هفته‌های پیش رو شود. امسال وضعیت وخیم آلودگی ناشی از مازوت‌سوزی زودتر و شدیدتر از سال گذشته آغاز شده و این در حالی است که به گفته یک مقام سابق سازمان حفاظت محیط زیست، آلودگی هوا می‌تواند تلفات کرونا را تا ۸ درصد افزایش دهد؛ چراکه آلاینده‌ها به‌عنوان ناقل ویروس در هوا عمل می‌کنند و بر میزان پراکنش کرونا بیفزاید. نگرانی از بابت افزایش انتشار آلاینده گازی دی‌اکسید گوگرد همچنین از این جهت که ماندگاری آن در هوا، ۲ تا ۴ روز بوده و از همه آلاینده‌های دیگر بیشتر است، صورت جدی‌تری دارد؛ چراکه ماندگاری بالا قدرت تخریب این گاز در ریه شهروندان را افزایش می‌دهد و نیز در نتیجه عوارض ناشی از آلودگی هوا، «آسیب‌پذیری ریه» در برابر ویروس کرونا افزایش می‌یابد.