اقتصاد ۲۴- اوراق اختیار فروش تبعی که در ایران به عنوان بیمه کردن سهام از آن یاد می‌شود، در حقیقت، ابزاری است که به وسیله آن نوسانات و زیان سهام بیمه می‌شود. طرح اوراق تبعی در تاریخ ۱۶ مرداد سال ۹۱ به عنوان «عرضه اختیار فروش تبعی برای سهام شرکت‌های پذیرفته شده در بورس تهران» به تصویب شورای عالی بورس رسید و اجرایی شد. کارشناسان معتقدند این ابزار، راه حل مناسبی برای بازارسرمایه در شرایط ریزشی مانند فضای کنونی بورس بوده و کارایی مناسبی برای کاهش ریسک دارد.
فرآیند اوراق تبعی
در ادامه به چیستی اوراق اختیار فروش تبعی می‌پردازیم؛ همانطور که اشاره شد این اوراق به عنوان یکی از ابزار‌های پوشش ریسک، سهام سرمایه‌گذار را در برابر زیان احتمالی بیمه می‌کند و فرآیند استفاده از این ابزار به این شکل است که سهامدار عمده با فروش این اوراق تضمین می‌کند سهام سهامدار (با توجه به شناختی که نسبت به سهم و پتانسیل‌های آن وجود دارد) را در تاریخ مشخص شده در آینده به قیمت مشخص شده خریداری کند، خریدار این اوراق هم از اختیار فروش سهام در سررسید، به قیمت مساوی یا بیشتر از امروز برخوردار است؛ به این معنی که خریدار در تاریخ اعمال، در شرایطی که قیمت سهم پایین‌تر از نرخ توافقی باشد، زیانش جبران می‌شود.
شرط استفاده
از آنجا که استفاده از این اوراق در آینده توسط خریدار اوراق اختیاری است، خریدار می‌تواند در صورتی که در سررسید، قیمت سهام از قیمت تضمین شده بالاتر باشد، از اعمال آن خودداری کند و سهم را با قیمت بالاتر در بازار به فروش برساند. شرط استفاده از اختیار فروش تبعی نگهداری سهام تا سررسید است و در صورت فروش سهام موضوع اوراق اختیار تبعی، اختیار مذکور هم منقضی می‌شود.
مزایا
بازار اختیار فروش تبعی از کم هزینه‌ترین و سریعترین فرآیند‌های انتشار در مقایسه با سایر روش‌های تأمین مالی برخوردار است. این بازار ضمن تضمین حداقل بازدهی برای سرمایه‌گذاران و نیز حمایت از سهام پایه و جلوگیری از فشار فروش منجر به عدم خروج پول از بازار سهام و افزایش نقدشوندگی سهام پذیرفته شده در بورس می‌شود.
بیشتر بخوانید: نیمی از دارایی ایرانی‌ها در بورس از بین رفت
دیگر مزیت‌های اوراق اختیار فروش تبعی (بیمه کردن سهام) شامل: استفاده اهرمی از نقدینگی حمایتی و منتقل کردن نیاز‌های نقدینگی حمایتی به آینده، حفظ سرمایه گذاران بلند مدت و ایجاب سرمایه گذاران به نگهداری سهام در صورت تداوم رشد منفی، ایجاد فرصت برای فعالان بازار و افکار عمومی جهت تکمیل اطلاعات و ارزیابی رخداد‌ها و تصمیم‌گیری منطقی در این خصوص، اطمینان‌بخشی میان مدت نسبت به حفظ سرمایه در مقایسه با حمایت مقطعی از بازار، است.
در مجموع می‌توان انتظار داشت که سهامداران با توجه به حداقل سود مورد انتظاری که در آینده نصیبشان خواهد شد، از نوسانات مقطعی بازار سرمایه، هراسی نداشته و با کاهش قیمت سهامشان از بازار خارج نمی‌شوند.
نخستین تجربه اوراق تبعی
تا پیش از سال ۱۳۹۵، دلیل اصلی عرضه اوراق اختیار فروش تبعی از سوی عرضه‌کنندگان، حمایت از سهام در بازار به منظور جلوگیری از فشار فروش بوده است، اما با تغییر روند بازار و سهولت استفاده از این ابزار در مقایسه با سایر روش‌های تأمین مالی، تأمین مالی کوتاه مدت، دلیل اصلی انتشار اوراق فوق مطرح شد.
نخستین انتشار این اوراق با هدف تامین مالی بر روی سهام شرکت پتروشیمی جم صورت گرفت و به سرعت با استقبال روبرو شد، زیرا در مقایسه با سایر روش‌های تأمین مالی مانند انتشار اوراق بدهی، اخذ وام با سرعت بیشتر و هزینه کمتری قابل اجرا بوده است. ناشر اوراق تبعی از طریق عرضه سهام در بازار نقد، اقدام به تأمین مالی کرده و تضمینی در قالب اوراق اختیار فروش تبعی به سهامدار می‌دهد.
همانطور که اشاره شد، در سال ۹۵ برای اولین بار هلدینگ تاپیکو برای تأمین مالی شرکت پتروشیمی جم اقدام به تأمین مالی ۲۷۰ میلیارد تومانی کرد که به دنبال آن معامله دیگری نیز بر پایه آن بین سهامداران عمده انجام شد؛ به عبارتی انتشار ۲۷۰ میلیارد اوراق منشاء گردش معاملاتی به ارزش حدود ۷۰۰ میلیارد تومان شد. ضمن اینکه در این روش تأمین مالی حدود ۰.۵ درصد درآمد مالیاتی برای دولت دارد و در مقابل هزینه‌های جانبی دیگری مانند هزینه کارشناسی دارایی و دیگر هزینه‌هایی که در تأمین مالی بانکی پرداخت می‌شود، وجود ندارد. ضمن اینکه تأمین مالی به وسیله اوراق تبعی بهترین ابزار تأمین مالی در یک پروسه کوتاه مدت و حتی طی یک هفته است که می‌توان ادعا کرد، زمان لازم برای تأمین مالی در این روش از تأمین مالی بانکی نیز زمان کمتری خواهد برد.
به اعتقاد کارشناسان، ابزار مشتقه در بازارسرمایه پتانسیل نهفته‌ای است که در صورت معرفی مناسب، می‌تواند بخش زیادی از ارزش معاملات بازار را به خود اختصاص دهد؛ بنابراین برای شناخت بیشتر این ابزار باید بر بعد فرهنگسازی و آموزش بیشتر تمرکز کرد.