اقتصاد ۲۴- خوش‌بین‌ترین کارشناسان و حتی اقشار مختلف جامعه هم این‌روز‌ها نسبت به آینده آب در ایران بدبین‌اند و تحلیل‌های کارشناسی هم می‌گوید که فرصت چندانی برای مقابله با یک بحران خانمان‌سوز برای آینده ایران باقی نمانده است؛ شرایط خوزستان در تابستان امسال دست‌کم یک مزیت برای آینده ایران داشت و آن‌هم هشدار بلند و جدی به تمام دغدغه‌مندان آینده این جغرافیا و جامعه درباره شرایط آب بود.
هرچه پیش از این درباره مدیریت آب گذشت تا حد زیادی برگشت‌ناپذیر است و حالا نوبت به ساز دولت سیزدهم برای نواختن نوایی تازه درباره آب است و در همین گام اول هم هیئت دولت به خوزستان سفر کرده و وزیر نیرو از لایحه در دست تنظیم آب می‌گوید.
این تأکید و توجه آن‌هم در روز‌های ابتدایی کار دولت سیزدهم خبر امیدوارکننده‌ای است، اما دست‌کم در سخنان مطرح‌شده در روز‌های گذشته و همچنین برنامه‌های منتشرشده، امیدی به تحول اساسی دیده نمی‌شود یا دست‌کم کم‌رنگ است؛ به نظر می‌آید نگاه در این دولت به چاه‌های ژرف شرق ایران از یک طرف و به سد‌ها در سمت دیگر است. پیش از قضاوت، بیایید سخنان چند روز گذشته وزیر نیرو و جزئیات مطرح‌شده از لایحه آب را بررسی کنیم.
شاخصه‌های دیدگاه دولت جدید
اولین جمعه ریاست‌جمهوری ابراهیم رئیسی با کابینه تأییدشده‌اش در مجلس در خوزستان گذشت؛ همان استانی که در روز‌های پس از انتخابات ریاست‌جمهوری با بحران آب بر سر زبان‌ها افتاد و کار به اعتراضات چند‌روز مردمی هم کشیده شد. در آن‌روز‌ها رئیس‌جمهوری منتخب گفته بود که برای خوزستان استانداری ویژه تشکیل می‌دهد و مشکلات این منطقه را در اولین فرصت حل‌وفصل خواهد کرد.
مسئله آب، اما به نظر در این روز‌ها فراتر از اصلاح روش مدیریتی راهکار اساسی می‌خواهد و حالا در دومین گام و در روز‌های پس از این سفر وزیر مسئول در این زمینه از تنظیم لایحه‌ای در این زمینه سخن می‌گوید. «علی‌اکبر محرابیان» در اولین سخنان رسانه‌ای پس از رسیدن به کرسی وزارت نیرو از این لایحه سخن گفت و همین موضوع اهمیت مسئله آب و مشکلات کنونی خوزستان را هم نشان می‌دهد. اما این لایحه چه مشخصاتی دارد و نگاه دولت جدید به مسئله آب چگونه خواهد بود؟
در‌این‌باره محرابیان با اشاره به دستورات رئیس‌جمهوری درخصوص مسائل آب استان خوزستان و تشریح نتایج آبی سفر یک‌روزه هیئت دولت به این استان از تداوم مشکلات مردم در خوزستان گفت: «با وجود منابع و مخازن عظیم آب در این استان، با توجه به اینکه زنجیره به‌طور کامل کار نشده مردم استان خوزستان از بابت تأمین آب شرب و کشاورزی، همچنین موضوع فاضلاب گلایه‌هایی دارند.
طی سال‌های گذشته در استان خوزستان سرمایه‌گذاری عظیمی صورت گرفته است و همین الان ارتفاع آبهای تحت‌الارضی در این استان بالا بوده و امکان جذب فاضلاب در زمین وجود ندارد، در این شرایط ایجاد شبکه فاضلاب امری بسیار ضروری و مهمی است». مهمترین سخنان تازه وزیر نیرو، اما به لایحه در دست تنظیم این وزارتخانه برمی‌گردد که تا اندازه‌ای سیاست‌های این وزارتخانه و دولت سیزدهم درباره آب را آشکار خواهد کرد.
محرابیان درباره این لایحه به تازگی گفته است: «در‌حال‌حاضر لایحه‌ای در دولت مطرح است که با دیدگاه دولت جدید درحال بررسی بوده که با عنوان لایحه آب به مجلس شورای اسلامی ارائه خواهد شد. اختیار تخصیص آب با وزارت نیرو است، اما شاهد هستیم که شفافیت و عدالت در آن نیست؛ چراکه شاخص‌های عدالت درست تعریف نشده است».
درباره جزئیات این لایحه هنوز اطلاعاتی در دست نیست، اما براساس توضیحات و برنامه‌های ارائه‌شده از سوی وزیر به مجلس، به نظر موضوع «تنوع‌بخشیدن در سبد تأمین آب» یک از شاخصه‌های آن خواهد بود. در این باره البته محرابیان به تازگی هم توضیحاتی ارائه کرده است: «تنوع‌بخشیدن در سبد تأمین آب می‌تواند راهکار مناسبی باشد. بیش از ۹۹ درصد آب‌هایی که اکنون مدیریت می‌کنیم، آبهای بارشی بوده و کمتر از یک‌چهارم بارش را به آب‌هایی تبدیل می‌کنیم که روی آن‌ها مدیریت می‌کنیم».
بیشتر بخوانید: ۴ نکته درباره تظاهرات خوزستان
از تأکید بر آب دز در خوزستان تا آب ژرف در شرق
آنچه این‌روز‌ها از زبان نزدیکان به دولت سیزدهم شنیده می‌شود متنوع‌کردن روش‌های تأمین آب است که البته پیش‌تر و در دولت دوازدهم هم این بحث مطرح بود و حتی ماجرای آبهای ژرف سیستان‌و‌بلوچستان هم در این دولت مطرح شد؛ این ماجرا که ابتدا با همکاری وزارت نیرو و معاون علمی ریاست‌جمهوری پیش گرفته شد البته بعدتر با اختلافاتی همراه شد و وزارت نیرو نه تنها پای خود را از این ماجرا بیرون کشید که حتی رسما به مخالفت با آن هم پرداخت.
هرچه هست به نظر می‌آید این موضوع حالا و در دولت سیزدهم جدی‌تر پیش گرفته خواهد شد. محرابیان در اولین توضیحات خود در کسوت وزیر نیرو در این باره هم گفته است: «باید منابع تأمین آب را متنوع کنیم و علاوه بر تأمین آب از دریا که باید در دستور کار قرار داشته باشد، می‌توانیم از منابع آب ژرف استفاده کنیم که در شرق ایران در عمق دو تا سه هزار متری زمین می‌توان از آن استفاده کرد».
او با بیان اینکه تاکنون دو چاه ژرف در کشور به آب رسیده است، عنوان کرد: «ای‌سی آب حدود ۱۲ هزار است که با تصفیه ساده می‌توان از آب استفاده کرد و نرخ تمام‌شده آب نسبت به خطوط انتقال در برخی موارد، بسیار کمتر است». یک سیاست دیگر دولت سیزدهم درباره آب خوزستان احتمالا تغییر رویکرد از منبع سد کرخه به سد دز باشد که محرابیان در این باره هم در روز‌های گذشته توضیحاتی ارائه کرده است: «در طرح آبرسانی غدیر از ۲۶ شهر به ۱۸ شهر خوزستان آبرسانی انجام شده است. ابتدا در مطالعات پیش‌بینی شده بود که این طرح از محل سد کرخه تأمین آب شود که در سال‌های گذشته با توجه به کیفیت آب این سد، مطالعاتی مجددا در سال‌های ۸۸ و ۸۹ انجام و باعث شد تا منبع آب به جای استفاده از سد کرخه به سد دز منتقل شود».
سخنانی که البته این تغییر را تأیید می‌کند به ادامه توضیحات وزیر نیرو برمی‌گردد: «پیشرفت فاز دوم طرح غدیر در سال‌های اخیر بسیار کند شده بود که رئیس‌جمهور دستور دادند با روش‌های کارشناسی، آب سد دز هرچه سریع‌تر به شبکه آبرسانی غدیر تزریق شده و به مردم خوزستان برسد. در این زمینه روشی را به دولت پیشنهاد دادیم تا آرزوی قدیمی مردم خوزستان برای دسترسی به آب شرب باکیفیت محقق شود که در صورت تصویب این روش در دولت، اطلاع‌رسانی خواهیم کرد».
اگرچه باید منتظر توضیحات بیشتر در‌این‌باره باشیم، اما به نظر می‌آید بخشی از این تغییر منبع، به کمبود جدی آب پشت سد کرخه برمی‌گردد که در هفته‌های گذشته عملا ذخیره آب این سد به آخرین لایه‌های خود رسیده است؛ این ماجرا البته به شرایط خوزستان و اعتراضات مردمی برمی‌گردد که نهاد‌های سیاسی امنیتی برای کنترل این وضعیت مصوب کردند که دبی خروجی از سد بیش از دو‌برابر افزایش پیدا کند که در کوتاه‌مدت مشکل مردم حل شود و حالا همین تصمیم، خود مسائل جدی تازه‌ای برای کنترل و مدیریت آب در پایان شهریور ایجاد کرده است.
آبرسانی به ۸۰۰۰ روستای کشور در ۴ سال
دولت سیزدهم چه در روز‌های انتخابات و چه پس از آن، اعداد و ارقامی مطرح می‌کند که معمولا عملی‌شدن آن‌ها اگر نگوییم نشدنی که در شرایط کنونی دشوار است. در وزارت نیرو هم این‌روز‌ها از این اعداد و ارقام شنیده می‌شود، اما یکی از عملی‌ترین این برنامه‌ها احتمالا آبرسانی به روستا‌های خوزستان است؛ با توجه به شروع این پروژه‌ها از سال‌ها پیش و در قالب طرح‌هایی مانند غدیر احتمالا این آبرسانی چندان دشوار نباشد؛ هرچند تحقق کامل آن هم نیازمند بودجه مهمی است.
در‌این‌باره هم محرابیان گفته است که می‌خواهد در این چهار سال به هشت هزار روستا آبرسانی انجام دهد: «یکی از مهمترین برنامه‌های محوری ما آبرسانی به روستا‌ها و مناطق محروم است. برنامه‌ریزی کردیم پوشش آب روستایی را از ۷۵ به ۹۰ درصد برسانیم، یعنی حدود هشت هزار روستا را در چهار سال باید آبرسانی کنیم».
اما برای بودجه این طرح‌ها در این شرایط کسری بودجه جدی چه می‌توان کرد؟ محرابیان پیش‌تر در‌این‌باره هم گفته است: «در موضوع توزیع، می‌بایست به فکر تسریع اجرای طرح‌ها باشیم. کسری بودجه وجود دارد، اما در کشور کمبود نقدینگی نداریم و موضوع کشور ما مدیریت نقدینگی است؛ اگر در بودجه‌هایی که تنظیم می‌شود طرح‌ها را به‌گونه‌ای تعریف کنیم تا بتوانیم از نقدینگی موجود کشور در این طرح‌ها و پروژه‌ها استفاده کنیم، مشکل رفع خواهد شد».
ضرورتی به نام آمایش سرزمینی بر مبنای آب
اعداد و ارقام و همچنین تحلیل کارشناسان درباره راهکار‌های کنترل و مدیریت بحران آب که در ماه‌های گذشته بار‌ها در رسانه‌های مختلف هم منتشر و شنیده شده است، به‌خوبی یک ضرورت را نشان می‌دهد و آن‌هم بازنگری در سیاست‌های کشت ایران و مطالعات دقیق در زمینه آمایش سرزمینی بر مبنای آب است.
خلاصه این توضیحات می‌گوید که باید متناسب با وضعیت کنونی کشور، شرایط اقتصادی، نیاز کشور به کالا‌های ضروری و مهم‌تر از همه میزان آب، سیاست‌های کشت و کشاورزی در هر منطقه و استان به‌طور جدی اصلاح شود و نتیجه این پژوهش‌ها هم به‌سرعت عملی شود. به نظر می‌آید در برنامه محرابیان مانند وزرای پیشین توجه جدی به این مسئله چندان دیده نمی‌شود.
او البته در همین سفر به خوزستان گفته بود که تأمین آب کشاورزی استان خوزستان مشروط به رعایت الگوی کشت است، اما این موضوع توجه بسیار جدی‌تر و عزم راسخ‌تر می‌خواهد. محرابیان درباره تأمین آب کشاورزی خوزستان هم گفته است: «با توجه به اینکه شرایط خشک‌سالی را سپری می‌کنیم و حجم منابع آبی خوزستان کم است، قرار شد با یک مدیریت دقیق و کنترل‌شده به شرط رعایت الگوی کشت، آب کشاورزی خوزستان را به‌صورت کامل تأمین کنیم». البته شاید قضاوت در‌این‌باره هنوز کمی زود باشد و باید منتظر لایحه آب دولت و همچنین انتشار دیگر برنامه‌های این وزارتخانه در هفته‌های آتی باشیم.