اقتصاد24 - معاونت امور دام کشور، متولی تولید محصولات اساسی پروتئینی نظیر گوشت، شیر، مرغ و تخم مرغ و ابریشم را در کشور است و تقریبا کسی نیست طی روز حداقل یکی از این محصولات را استفاده نکرده باشد، بنابراین دانستن از وضعیت تولید و واردات و چالش‌ها و برنامه‌های این حوزه برای مخاطبان جذاب خواهد بود.
در گفت‌وگو با مرتضی رضایی معاون امور دام وزیر جهاد کشاورزی به موضوعات مهمی نظیر ادعای کاهش 25 تا 50 درصدی شیرخام ورودی به کارخانه‌ها از سوی صنایع لنبی، دلیل وابستگی به وا ردات در کره به رغم خودکفایی در شیر، موانع اصلاح ژنتیکی به ویژه در حوزه‌های مرغ و گوسفند و دام گوشتی و موضوعات دیگرپرداخته شده است.
رضایی دکترای تغذیه دام و طیور از دانشگاه تهران، بیش از 23 سال سابقه کار دارد عضو هیأت علمی تحقیقات کشاورزی و نزدیک 8 ماه است به عنوان معاون وزیر جهاد کشاورزی فعالیت می‌کند.
در این گفتگو با هم میخوانیم:
*آقای دکتر آمار تولید محصولات دامی چگونه است؟
رضایی: به غیر ازگوشت قرمز که هنوز به خودکفایی نرسیده‌ایم در تمام تولیدات دامی نظیر شیر، گوشت قرمز، مرغ، تخم‌مرغ، عسل، ابریشم، بیش از مصرف کشور تولید می‌کنیم و نیاز به واردات نداریم. حدود 10.5 میلیون تن تولید شیر خام حدود 870 هزار تن گوشت قرمز شامل گاو، گوسفند، بز، میش و شتر، نزدیک 2 میلیون و 300 هزار تن گوشت مرغ و حدود 900 هزار تن تخم‌مرغ در کشور تولید می‌شود.
فارس: آقای دکتر مصرف گوشت قرمز در کشور چقدر است و چه میزان با خودکفایی فاصله داریم؟
رضایی: بهتر است این طور بگویم که عرضه و تقاضای این محصول به چه شکلی است چون در کشورهای مختلف میزان متفاوتی گوشت قرمز مصرف می‌کنند و باید سبد غذایی تعریف کنیم و بگوییم آیا گوشت قرمز به اندازه کافی تولید شده است یا نه. بعضی از کشورها مصرف بیشتر و برخی کشورها مصرف بسیار کمتری دارند.
*سرانه مصرف ما نسبت به میانگین جهانی بالا است یا پایین؟
رضایی: پایین‌تر است. سرانه مصرف گوشت در کشور 11 کیلوگرم است، کلاً در کشور، دام را برای تولید پروتئین نگهداری می‌کنند نه به خاطر تولید چربی، نشاسته و یا مواد دیگر. امروز با جمعیت 81 میلیون نفر میانگین 28.5 گرم پروتئین دامی در کشور از منشأ دام تولید می‌شود که عدد بسیار مناسبی است. گفته می‌شود سازمان بهداشت جهانی WHOبرای هر یک نفر جمعیت یک گرم پروتئین برای هر کیلوگرم وزن بدن تعریف کرده است و یک سوم این میزان بهتر است از پروتئین حیوانی تأمین شود.
در نتیجه میزان پروتئین با منشأ حیوانی که برای یک نفر باید تأمین شود حدود 28 گرم است و در مقایسه با این عدد میزان پروتئینی که ما از بخش دام استحصال می‌کنیم رقم مناسبی است. بنابراین ما از نظر بهداشت مصرف در کشور در سطح مطلوب هستیم.
*شاید دلایلی وجود داشته باشد که ما مصرف پروتئین بالایی داریم. با این حال با خودکفایی در گوشت چقدر فاصله داریم؟
رضایی: با توجه به الگوی مصرفی که از کشور به دست آمده است حدود 900 تا 950 هزار تن گوشت قرمز در کشور نیاز داریم.
*یعنی با این حساب حدود 70 تا 80 هزار تن کسری تولید داریم.
رضایی: امسال حدود 100 هزار تن کسری تولید داریم که باید از طریق واردات تأمین شود و رقم بیشتر از 70 تا 80 هزار تن است.
*آیا امسال کاهش تولید داشتیم؟
رضایی: بله امسال کاهش تولید داشتیم و متأسفانه با توجه به تغییر نرخ ارز قاچاق دام هم زیاد شده است.
* رقمی دارید؟
رضایی: عددی ندارم اما مطمئنم که گوشت به صورت غیرقانونی از کشور خارج می‌شود. الان صادرات دام زنده و دام پرواری که برای تأمین گوشت است چند ماهی ممنوع شده است اما گزارش شده که ما از مرزهای آبی و خاکی قاچاق دام داریم. بنابراین امسال 100 تا 120 هزار تن کسری گوشت داریم که باید از طریق واردات تأمین شود.
*بنابراین می‌شود حدس زد حدود 40 تا 50 هزار تن ما قاچاق دام داریم؟
رضایی: عدد نداریم، اگر می‌دانستند که جلوی آن را می‌گرفتند. به هر حال چیز مشخصی است ما سرانه مصرف 10.5 تا 11 کیلو را اگر به تعداد جمعیت ضرب کنیم این میزان مصرف کشور به دست می‌آید و بقیه آن باید از طریق واردات تأمین شود.
*آقای دکتر حداقل 8 سال است که کسری تولید 100 هزار تن گوشت، در کشور وجود دارد؟ مگر چه مانعی سر راه خودکفایی گوشت قرمز در کشور وجود دارد.
رضایی: کشور ما در ناحیه خشک و نیمه‌خشک دنیا قرار دارد بنابراین آب‌های در دسترس برای زراعت بسیار کم است، بارندگی‌های ما آنقدر نیست که بتواند مراتع غنی برای تولید علوفه داشته باشیم. بنابراین زراعت علوفه و محدودیت مراتع وجود دارد. بنابراین برای دامدار به صرفه نیست که علوفه دستی به دام بدهد که در طول یک سال یک دام مولد برایش تولید کند.
برعکس برخی کشورها مثل برزیل و نیوزیلند که مراتع بسیار غنی دارند برای ما صرف نمی‌کند که گله‌های گوشتی پرورش دهیم بنابراین در طول زمان گله‌های مولد گوشت کم شده و از سالها پیش تولید غیراقتصادی بوده و همچنان ادامه دارد.
گله‌های شیری چون قیمت شیر مناسب است تولید بیشتری نسبت به گله‌های گوشتی دارند. نتیجه این می‌شود که ما در تولید شیر خودکفا می‌شویم و در تولید گوشت قرمز این کسری تولید را داریم بنابراین کشور نمی‌تواند با سازوکاری که از 20 سال پیش بوده در تولید گوشت خودکفا شود.
*آیا تحقیقات نمی‌تواند به کمک بیاید؟
رضایی: دقیقا باید همین مسئله اتفاق بیفتد.
*خب چرا طی سالهای گذشته اتفاق نیفتاده جنابعالی که خودتان مسئولیت تحقیق امور دام را داشتید؟
رضایی: حالا نقد گذشته برای من و شما فایده‌ای ندارد.
*آقای دکتر فائو اعلام کرده که طی 40 سال آینده برای تأمین نیاز غذای دنیا باید متوسل به تحقیقات باشیم.
رضایی: من نمی‌گویم تحقیقات مهم نیست خود من متولی بخش تحقیقات بودم. سازوکارش فراهم نشده تا نژادهایی را برای تولید گوشت فراهم کنیم یا کاری کنیم که تولید گوشت قرمز بالا برود. زحماتی کشیده شده، شکی نیست.
در اصلاح نژاد گوسفندان هم عقب ماندگی‌بوده و از نظر ژنتیکی گوسفندان ما دوقلوزا و چندقلو‌زا نیستند. اینها 0.7 بره در طول سال تولید می‌کنند و این غیراقتصادی است.
*دلیل این عقب‌ماندگی‌ها چه بوده است؟ در دنیا کارهای خوبی روی اصلاح نژاد دام انجام شده است.
رضایی: تا سالها پیش تولید پاسخگوی جمعیت بود و تحقیقات جدی روی افزایش تولید گوشت در کشور انجام نشد شد، اکنون با افزایش جمعیت نگهداری این گونه دام‌ها غیراقتصادی شده و صنعت پرورش دام از تأمین نیاز کشور عقب افتاده است.
اگر چه دامهای بومی کشور ارزشمند هستند اما برای شرایط فعلی تأمین نیاز اقتصادی و نیاز فعلی مردم نمی‌تواند جوابگو باشد. طرحی از 4 سال پیش شروع شده که گوسفندان دوقلوزا از کشورهایی که مهد اصلاح نژاد بودند وارد کشور کردند و به صورت پرورش خالص یا هیبرید پرورش دادند و پرورش اینها اقتصادی است به خاطر اینکه چندقلو‌زا هستند.
*یعنی تحقیقات از تولید جا ماند؟
رضایی: همیشه فاصله‌ای بین تولید و تحقیقات بوده است، بخش تحقیقات نتوانسته کارهای تحقیقی خود را به تولید کنندگان تجویز کند.
*تحقیقات چه نژادی را اعلام کرده که مثلاً دامداران آن را پرورش ندادند؟
رضایی:مثلاً سابقه کار تحقیقی روی بز شیری «سانن» به حدود 20 تا 25 سال گذشته برمی‌گردد. دانشگاه زنجان، روی نژاد افشاری کار کرد و نژاد دوقلوزا تولید کردند اما بین بخش تولید و تحقیقات ما فاصله افتاده یعنی تولیدکنندگان و دامداران کارهای تحقیقاتی را اجرا نمی‌کنند.
*ما سازمان ترویج داریم پس طی این مدت مروجان بخش کشاورزی چه می‌کردند؟
رضایی: من که نمی‌توانم همه را زیر سؤال ببرم اما این تحقیقات به دست دامدار نرسیده است و ما از این نظر عقب هستیم.
*بیماری آنفلوآنزا که امسال در مرغداری‌ها شیوع داشت چه میزان تولید را کاهش داد؟
رضایی: متأسفانه آنفولانزا به زبان ساده دخل صنعت را در آورد و یک سوم گله‌های مرغ تخمگذار را از بین برد و حدود 25 میلیون قطعه از بین رفتند. یعنی از 55 تا 60 میلیون قطعه مرغ تخمگذار 25 میلیون قطعه آن معدوم شدند و شکافی در تولید ایجاد کرد.
اگر این بیماری نبود تولید تخم‌مرغ امسال به یک میلیون تن می‌رسید اما با تمهیداتی که انجام شد بیماری آنفلوآنزا تحت کنترل است و در کنار آن تغییراتی هم در نسبت جوجه‌ریزی مرغ تخمگذار ایجاد شد و سن گله‌های تمخگذار را بالا بردیم، که تا حدود زیادی این کاهش تولید را ترمیم کرد؛میزان تأمین تخم‌مرغ به 870 هزار تن رسید اما نیاز ما 970 هزار تن است و با واردات این میزان باید تأمین شود.
*از چه کشورهایی وارد می‌کنید؟
رضایی: اکثراً واردات از ترکیه است. از روسیه هم قرار است وارد شود.
*آماری از واردات دارید؟
رضایی: پیش‌بینی ما این است 7 تا 8هزار تن باید وارد شود تا بازار متعادل شود، حداکثر تا 10 هزار تن وارد شود.
*مهمترین سیاستی که برای افزایش تولید محصولات دامی در کشور دارید، چیست؟
رضایی: مهمترین برنامه ما پایداری تأمین غذای مردم و افزایش بهره‌وری تولید در کشور است.
در زمینه بهره‌وری در برخی حوزه‌ها خوب جلو رفتیم مثلاً در زمینه پرورش گاوهای شیری، تولید شیرشان با تولید کشورهای اروپایی برابری می‌کند میانگین تولید شیر برخی گله‌های کشور 40 تا 44 کیلو است و دقیقاً مثل گله‌های آمریکا و اروپا شیر تولید می‌کنند.
اما در برخی حوزه‌ها عقب هستیم، مثلاً در بهره‌وری گوشت مرغ عقب مانده‌ایم، ضریب تبدیل دان در مرغداری‌های پایین است. در کشورهای پیشرفته این ضریب 1.6 است اما در کشور ما حدود 3 است که نحوه پرورش، تلفات و سن کشتار و بازاررسانی از مهمترین دلایل آنهاست، در دیگر کشورها مردم وزن 1.4 تا 1.5 را می‌پسندند اما در ایران 2.5 تا 3 کیلو را می‌خرند بنابراین طول دوره پرورش در کشور بالاتر می‌رود.
طبق برآورد سالانه حدود 800 هزار تن پِرتی خوراک از نظر بالا بودن ضریب تبدیل دان در کشور داریم و حتماً باید به این مسأله ورود کنیم و بسیار مهم است که مردم هم الگوی مصرفشان را تغییر دهند. یعنی یاد بگیریم مثل تمام دنیا مرغ نیمچه استفاده کنیم. در زمینه گوسفند هم مشکل ما این است که باید دوقلوزایی اتفاق بیفتد.
*آقای دکتر ما قبل از شما با هر کسی از مسئولان امور دام صحبت کردیم اینها را مطرح کردند و اعلام کردند که می‌خواهیم اصلاح کنیم اما هیچ وقت نشد؟ گیر کار کجاست؟
رضایی: مشکل این است که ما نمی‌توانیم ارتباط خوبی با دامدار و مرغدار برقرار کنیم. ما اینجا سیاست‌گذار هستیم و ما اگر بتوانیم الگوهای موفقی را به دامدار نشان دهیم و بتوانیم اینها را به دامدار منتقل کنیم موفق خواهیم شد.
*آیا این 150 هزار مهندس کشاورز بیکار نمی‌توانند به عنوان بازوی کمکی شما محسوب شوند.
رضایی: دولت الان بزرگ است و جایی برای استخدام آنها نیست.
منظور من این است که می‌توان از اینها حمایت کرد، تسهیلاتی به اینها داد تا آنها به عنوان بازوهای پرتوان تولید در کشور باشند همین الگوهای تولید و ترویجی که می‌فرمایید هم از طریق همین مهندسان کشاورزی قابل اجراست.
*چرا طی 40 سال گذشته با وجود داشتن ذخایر عظیم ژنتیکی کار اصلاح در حوزه گاوهای گوشتی انجام ندادیم؟
رضایی: این نظر شماست که ما انجام ندادیم.
*اگر کار تحقیقی انجام دادید بفرمایید؟
رضایی: نژاد هلشتاین در دنیا بی‌همتاست و نژاد تولید شیر در دنیاست، گله‌هایی در دنیا پرورش داده می‌شوند که 70 کیلو در روز شیر تولید می‌کنند. نژادهایی که در بومی ایران هستند در این حد و اندازه‌ها نیستند. ما اتفاقاً در صنعت دام بسیار پیشرو هستیم در تولید شیر عقب‌ماندگی نداریم. متوسط تولید هلشتاین ما 30 کیلوگرم است و بسیار عالی است.
*آیا طی 40 سال گذشته نمی‌توانستیم کارهای بهتری روی اصلاح اینها انجام داد
رضایی: ما در تولید گاوهای شیری پیشرفت خوبی داشتیم اما در حوزه گاو گوشتی و گوسفند عقب‌افتادگی داریم.
*در مورد مرغ هم همین‌طور است؟
رضایی: بله یک نژاد آرین مربوط به ایران داریم که سهم بسیار اندکی دارد.
*سهم «آرین» در بازار ایران چقدر است؟
رضایی: بسیار اندک است می‌توانستیم روی آرین کار کنیم و می‌توانست الان قابل رقابت باشد و الان بازار، آرین را نمی‌شناسد و یکی از کارهایی که تاکنون انجام نشده همین است و معاونت امور دام حتماً به احیای این نژاد آرین ورود می‌کند تا با برترین نژادهای دنیا قابل رقابت شود.
*نگرانی ما هم همین است وقتی از نظر ژنتیک کاملاَ وابسته هستیم آیا می‌توانیم بگوییم که در تولید مرغ خودکفا هستیم.
رضایی: بله این درست است اما به هر حال این برای کشور عار نیست ما الان صنعت مرغداری داریم که 27 هزار مرغدار وجود دارد.
*آقای دکتر سرانه مصرف شیر در کشور چقدر است؟
رضایی: حدود 115 کیلوگرم.
*این آمار شما مربوط به چه سالی است؟خوشبینانه نیست؟
رضایی: مربوط به سال 97 است.
*آقای دکتر با فرض آمار شما نمی‌توانیم بگوییم که کشور در تولید شیر خودکفا است. چون میانگین سرانه مصرف در جهان بالاتر از این رقم است. آمار بنده سرانه مصرف شیر جهان را 160 کیلوگرم و سرانه مصرف ایران را نصف این رقم می‌گوید.
رضایی: این حرف‌های شما را قبول ندارم این القای گرسنگی به کشور است. ما نیاز به گرم پروتئین داریم و باید مجموع آنها تأمین شود و در ایران مطابق استاندارد هستیم.
* آقای دکتر شیر که تنها پروتئین نیست و نمی‌توانیم بگوییم چون پروتئین ما از منابع دیگر تأمین می‌شود نیازی به مصرف شیر بالا وجود ندارد.
رضایی: بله، شیر غذای فراسودمند است و فقط پروتئین نیست، کلسیم، ریبوفلاوین و سایر مواد موجود در آن بسیار ارزشمند است. منظور من این است که ما در شرایط بحرانی و بی‌برنامگی نیستیم و حتماً برنامه‌ریزی کردیم که به میانگین جهانی برسیم. من اصلاً نمی‌خواهم با اعداد بازی کنیم اصلا هر رقمی که شما می‌گویید را فرض کنیم این مفهوم آن این نیست که گرسنگی در کشور وجود دارد.
*حرف من این است که شما که می‌گویید در شیر خودکفا هستیم، این خودکفایی بنا بر آمار خود شما با 115 کیلو سرانه مصرف است نه با 160 کیلوگرم میانگین مصرف جهانی.
رضایی: پارسال آنقدر میزان تولید نسبت به تقاضا بیشتر بود که دولت مجبور شد مشوق صادراتی بدهد تا شیر صادر شود و دامدار ضرر نکند و از این جهت می‌گویم که توازن عرضه و تقاضا برقرار است و این معلوم است که مصرف مطلوب 160 کیلوگرم است و من هم همان را می‌گویم اما به این معنی نیست که ما کمبود شیر در کشور داریم باید الگوی ما تغییر کند و مصرف بهینه شود. به طور کلی مشکلی از نظر تأمین پروتئین در کشور نداریم.
*گفته می‌شود که ورودی شیر به کارخانه‌های لبنی 20 تا 25 درصد کاهش یافته است از سوی دیگر جنابعالی می‌گویید که تولید شیر در کشور 10.5 میلیون تن است. واقعیت چیست؟
رضایی: صنایع لبنی می‌گویند که تا خرداد وضعیت تولید شیر کشور خوب بود اما نمی دانیم بعد از خرداد چه اتفاقی افتاده است که ورودی شیر به صنایع لبنی کم شده است، من حرفم این است که این شیر مگر کجا رفت آیا دام‌ها کشتار شدند، آیا حذف شدند، نیت آنها این است که شیر خشک وارد کشور شود و من این اجازه را نخواهم داد.
آنها دلشان به حال مردم نسوخته بلکه به دنبال این هستند که شیر خشک وارد کشور کنند. آنها به فکر جیب خودشان هستند. همین شیر خشک را ما در کشور تولید می‌کنیم چه لزومی دارد که آنها ارز 4200 بگیرند و شیر خشک وارد کشور کنند. آیا مردم یک دفعه‌ای شیرخور شدند. من می‌گویم اتفاقی افتاده است، سالهای گذشته آنها دسترسی به پودر شیر خشک داشتند، در نتیجه برای آنها تأمین ارزان‌تر تمام می‌شد و از این پودر استفاده می‌کردند و شیر دامدار را نمی‌خریدند. اگر دامداران اعتراض نمی‌کردند آنها نمی‌خریدند و حرفشان این بود که عرضه و تقاضا بازار را تنظیم می‌کند.
بنابراین چه چیزی باعث شد که یک دفعه این شیر خام در کشور کم شد. حدس من این است که پارسال برای اینها ارزان‌تر تمام می‌شد و از پودر شیر استفاده می‌کردند و صدایشان در نمی‌آمد، اما امسال با ممنوع شدن واردات پودر شیر به تکاپو افتاده‌اند.
*آیا با گران شدن قیمت گوشت احتمال روانه شدن دام‌ها به کشتارگاه‌ها و کاهش قیمت شیر وجود دارد؟
رضایی: میزان تولید شیر که اعلام می‌کنیم از دامهای موجود کشور است زیرا ما آمار دامهایی که به کشتارگاه‌ها می‌روند را هم داریم.
* آیا تعداد گاوها کم نشده است؟
رضایی: به هر حال ما آمار کشتارگاه‌ها را داریم و همه آنها را محاسبه می‌کنیم.
*قیمت 2 هزار تومان برای شیرخام ابلاغ شد؟
رضایی: نخیر ابلاغ نشده است.
*اگر ابلاغ شود قیمت شیر کارخانه‌ها باید پایین بیاید؟
رضایی: بله، حتماً؛ صنایع لبنی الان می‌گویند شیر دامدار را کیلویی 2500 تومان خریداری می‌کنند بنابراین با آمدن به قیمت کیلویی 2 هزار تومان باید قیمت لبنیات در بازار هم کاهش پیدا کند.
*آقای دکتر من همیشه این سؤال ذهنم را مشغول کرده که اگر شما بیش از 10.5 میلیون تن شیر تولید می‌کنید چرا در تأمین کره کاملاً وابسته هستید؟
رضایی: مملکت ما چربی‌خور هستند بنابراین باعث شده که مصرف چربی حیوانی بالا باشد و ما مجبور می‌شویم که واردات کنیم سالانه حدود 40 هزار تن کره وارد می‌کنیم.
*آیا شیرهای تولید ما کم‌چرب نیستند؟ گاوهای ما تولید شیرشان در محدوده 3 تا 3.5 درصد است اما گاوهای کشورهای پیشرفته شیر 5.5 درصد تولید می‌کنند.
رضایی:گاوهای دنیا شیر 3.5 تا 3.7 درصد چربی تولید می‌کنند و گاوهایی که در ایران به عمل می‌آیند هم همین میزان چربی تولید می‌کنند. تنها اشکال این است که بالاترین سرانه مصرف روغن را در دنیا داریم و تولید ما مصرف بالا را پوشش نمی‌دهد.
منبع: فارس