اقتصاد۲۴- حمله قابل پیش‌بینی روسیه به اوکراین، بازار‌های جهانی را دچار نوسان و تحول اساسی کرد؛ قیمت نفت به‌سرعت در حال بالارفتن است، قرارداد‌های بزرگ گازی به حالت اغما یا تعلیق درآمده و بازار‌های بورس هم یا با سقوط و ریزش اساسی روبه‌رو شده یا اینکه تعطیل شده‌اند. در این شرایط بعضی کارشناسان از فرصت ایجاد‌شده برای صادرات بیش از پیش گاز ایران می‌گویند؛ هرچند تحقق آن را نیازمند دیپلماسی متفاوت و قوی می‌خوانند. اما این جنگ دقیقا با بازار‌های انرژی و مالی چه کرد؟
جهش ۳ درصدی قیمت نفت با موج حملات روسیه
همچنان که قابل پیش‌بینی بود، قیمت نفت در معاملات روز جمعه تحت تأثیر حمله نظامی روسیه به اوکراین که نگرانی‌ها درباره وضعیت عرضه جهانی را برانگیخت، حدود سه درصد جهش پیدا کرد. بر اساس گزارش رویترز، بهای معاملات نفت برنت دو دلار و ۷۲ سنت معادل ۲.۷۵ درصد افزایش یافت و به ۱۰۱ دلار و ۸۰ سنت در هر بشکه رسید. بهای معاملات وست تگزاس اینترمدیت آمریکا نیز با دو دلار و ۷۰ سنت معادل ۲.۹ درصد افزایش، به ۹۵ دلار و ۵۱ سنت در هر بشکه رسید. حمله نظامی روسیه به اوکراین باعث شد قیمت‌های نفت روز پنجشنبه هفته پیش برای نخستین بار از سال ۲۰۱۴ به بیش از صد دلار در هر بشکه صعود کنند و نفت برنت تا ۱۰۵ دلار صعود کرد، اما تا پایان معاملات بخشی از این رشد را از دست داد. حمله نظامی گسترده زمینی، دریایی و هوایی روسیه به اوکراین، بزرگ‌ترین حمله به یک کشور اروپایی از زمان جنگ جهانی دوم بود و باعث شد ده‌ها هزار نفر از خانه‌های‌شان فرار کنند.
جفری هالی، تحلیلگر ارشد شرکت OANDA گفت: خریداران آسیایی در آستانه تعطیلات آخر هفته نگران هستند و تقاضای آن‌ها برای نفت به همراه گزارش‌هایی از وقوع انفجار‌هایی در کی‌یف، باعث شده است قیمت‌ها بار دیگر بالا برود. وضعیت اوکراین و تهدید مختل‌شدن عرضه در فضایی که تقاضا قوی و عرضه جهانی محدود است، قیمت‌ها را بالا نگه می‌دارد. بر این باورم که نفت برنت در چند هفته آینده بین ۹۰ تا ۱۱۰ دلار در هر بشکه معامله خواهد شد. جو بایدن، رئیس‌جمهوری آمریکا، در واکنش به حمله نظامی روسیه، روز پنجشنبه موجی از تحریم‌ها را علیه مسکو اعلام کرد که مانع تجارت این کشور با استفاده از ارز‌های مهم می‌شود. همچنین بانک‌ها و شرکت‌های دولتی روسیه هدف تحریم قرار گرفتند. انگلیس، ژاپن، کانادا، استرالیا و اتحادیه اروپا نیز تحریم‌های بیشتری را علیه مسکو رونمایی کردند که شامل اقدام آلمان برای متوقف‌کردن خط لوله گازی ۱۱ میلیارد دلاری نورد‌استریم۲ بود. یک مقام آمریکایی اعلام کرد تحریم‌ها جریان نفت و گاز روسیه را هدف نمی‌گیرند، اما قیمت‌های نفت بالا مانده‌اند.
بر اساس ترجمه ایسنا از این گزارش، ویوک دهار، تحلیلگر بانک کامن‌ولث، در یادداشتی نوشت: بازار‌های نفت در برابر شوک‌های عرضه با توجه به اینکه ذخایر جهانی نفت در پایین‌ترین سطح هفت سال اخیر قرار دارند، آسیب‌پذیر مانده‌اند. ظرفیت مازاد عرضه به دلیل رشد ناامیدکننده عرضه اوپک، مورد پرسش قرار گرفته است. تولید اعضای اوپک در ژانویه پایین‌تر از سقف تصویب‌شده برای این گروه تحت توافق اوپک‌پلاس بود. اگرچه دولت بایدن اعلام کرده ممکن است به دنبال آزادسازی نفت از ذخایر استراتژیک برای کنترل قیمت‌های بالا باشد، اما تاریخ نشان می‌دهد هر‌گونه برداشت از ذخایر استراتژیک، تنها تأثیر موقتی روی قیمت‌های بالا خواهد داشت.
بیشتر بخوانید: نقش حمله روسیه به اوکراین در انتظارات تورمی در ایران چیست؟
وزیر نفت نیجریه هم اعلام کرد نیازی نیست اوپک‌پلاس تولید خود را بیش از میزان تصویب‌شده افزایش دهد؛ زیرا توافق احتمال میان ایران و قدرت‌های جهانی، عرضه را افزایش خواهد داد. در این بین، برخی تحلیلگران از آثار احتمالی توافق ایران و غرب بر این بازار هم می‌گویند و معتقدند احتمال افزایش عرضه وجود دارد. بر اساس گزارش رویترز، ایران و غرب سرگرم مذاکرات هسته‌ای غیرمستقیم در وین هستند و به نتیجه رسیدن مذاکرات برای احیای توافق هسته‌ای، به رفع تحریم‌ها علیه فروش نفت ایران و افزایش عرضه جهانی منتهی خواهد شد.
فروش نفت ایران افزایش می‌یابد؟
آثار بحران و جنگ روسیه با اوکراین بر بازار نفت و گاز، در دنیا به شیوه‌های مختلف خبرساز است و در هر کشوری از دید مختلفی به آن نگاه می‌شود؛ در ایران تحلیلگران از احتمال افزایش فروش نفت ایران می‌گویند. همین دیروز نماینده سابق ایران در اوپک گفت: درصورتی‌که تحریم‌های ایران نیز لغو نشود، باز هم ممکن است کشور‌های آسیایی با ایران قرارداد‌هایی را درخصوص خرید نفت منعقد کنند. درحال‌حاضر بالای یک میلیون بشکه نفت صادر می‌شود و بعید نیست که این میزان افزایش یابد و تعداد خریداران نفت ایران بیش از حال حاضر شوند.
محمد خطیبی با بیان اینکه وضعیت بازار به گونه‌ای است که تقاضا به‌سرعت به حالت قبل از کرونا بازمی‌گردد و در حال رشد بوده، اما عرضه نمی‌تواند به همان تناسب افزایش یابد به همین دلیل بازار با یک افزایش قیمت مواجه است، اظهار کرد: علی‌رغم اینکه مصرف‌کنندگان بزرگ از ذخایر خود برداشت می‌کنند، شرایط بازار متعادل نیست. نماینده سابق ایران در اوپک که با ایسنا سخن می‌گفت، با بیان اینکه حتی ممکن است این کشور‌ها با آمریکا نیز مذاکره‌ای نداشته باشند و با توجه به نیاز خودشان تمایل به خرید نفت از ایران داشته باشند، اظهار کرد: با توجه به رشد تقاضا و ناتوانی عرضه در تأمین تقاضا بعید نیست که دچار یک کمبود در بازار شویم. خطیبی افزود: به مرور زمان این کمبود در بازار بیشتر نمایان می‌شود؛ چراکه با رشد سالانه تقاضا نیز مواجه هستیم. البته با ورود به فصل تابستان و فصل پاییز و زمستان سال آینده شاهد رشد تقاضا خواهیم بود. در این شرایط این کشور‌ها تمایل دارند امنیت عرضه نفت و نیاز مصرفی خود را از هم‌اکنون تأمین کنند. در چند جا به کاهش قیمت‌ها در فصل بهار اشاره شده که بهتر است به جای کاهش قیمت‌ها از تعدیل قیمت‌ها استفاده شود.
ایران یک منبع مطمئن در بازار نفت است. نماینده سابق ایران در اوپک با بیان اینکه شرایط بازار و نیاز کشور‌ها به گونه‌ای است که تحریم‌ها دیگر معنایی ندارد، گفت: بحث تحریم روسیه که مطرح شد، آمریکایی‌ها بیانیه دادند و اعلام کردند که تحریم‌های روسیه منهای انرژی است؛ یعنی به هیچ عنوان تحریم جدیدی در حوزه انرژی اعمال نخواهد شد، درحالی که تنش‌ها با اوکراین و روسیه بسیار جدی است. خطیبی با بیان اینکه علی‌رغم اینکه آمریکا اعلام کرد که تحریم‌های سنگینی علیه روسیه اعمال می‌کند، اما انرژی شامل آن نشد چراکه می‌دانند اگر انرژی تحریم شود بحران بزرگ ایجاد خواهد شد که قیمت‌ها دیگر قابل پیش‌بینی نیست، گفت: وضعیت فعلی نشان می‌دهد بازار بسیار حساس شده است و تحریم‌ها دیگر پاسخ‌گو نیست.
نفت بالای ۱۰۰ دلار می‌ماند؟
درباره شرایط قیمت نفت در روز‌های آتی و اینکه آیا این افزایش قیمت باقی خواهد ماند نیز تحلیل‌های مختلفی شنیده می‌شود. نماینده سابق ایران در اوپک با اشاره به وضعیت قیمت‌ها در بازار نفت در صورت شکست توافق و عدم تحقق برجام، گفت: با شروع فصل بهار قیمت‌ها تا حدودی کاهش می‌یابد؛ یعنی سیستم‌های گرمایشی خاموش می‌شود، اما مجدد در اواخر تابستان به‌شدت تقاضا رشد خواهد کرد و بازار نیازمند عرضه جدید است.
خطیبی با بیان اینکه عرضه جدید به دلیل کاهش سرمایه‌گذاری‌ها کاهش یافته و در خیلی بخش‌ها کلا سرمایه‌گذاری صورت نگرفته است، افزود: این در شرایطی است که اگر سرمایه‌گذاری نداشته باشیم عرضه جدیدی نیز نخواهد بود. علت این مسئله تحریم‌ها، کرونا یا وجود ناامنی در بازار نفت است. بازار نیز به این مسئله واکنش نشان داده است و بعید نیست که قیمت‌ها از مرز صد دلار نیز بگذرد و در سطوح بالا باقی بماند. به گفته او، اگر وضعیت اوکراین، روسیه و آمریکا بدتر از حال حاضر شود، ممکن است اوضاع بازار نفت در شرایط بدتری قرار بگیرد. در این بین، کشور‌های آسیایی باید به فکر امنیت انرژی خودشان باشند و ایران یکی از منابع مطمئن است که نشان داده کشور‌ها می‌توانند روی آن حساب باز کنند.
آثار یک جنگ؛ سقوط بازار‌های جهانی
همچنان که قابل پیش‌بینی بود، بازار‌های جهانی به بی‌ثباتی روی خوش نشان ندادند و سقوط و ریزش همچنان ادامه دارد. در پی حمله نظامی روسیه به اوکراین، در حالی که قیمت نفت برای اولین بار از سال ۲۰۱۴ به بعد به بالای صد دلار در هر بشکه رسیده است، بازار‌های سهام با سقوط یکپارچه مواجه شدند و ارزش روبل روسیه نیز با کاهش روبه‌رو شده است. بازار‌های جهانی به این اتفاق واکنشی قابل پیش‌بینی داشته‌اند. بازار‌های سهام در اروپا با نزدیک به چهار درصد کاهش ارزش مواجه شده‌اند و تقاضا برای فروش سهام بالا رفته است؛ این در حالی است که اوراق دولتی، ارزش دلار، فرانک سوئیس، ین ژاپن و طلا با افزایش روبه‌رو شده‌اند و فعالان بازار‌ها به دنبال دارایی‌هایی با امنیت بالاتر هستند.
ولادیمیر پوتین اعلام کرده که مجوز عملیات ویژه نظامی را در خاک اوکراین صادر کرده و این در حالی است که این اقدام با واکنش آمریکا و سایر دولت‌های غربی مواجه شده است. جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا، تأکید کرده که تحریم‌های شدیدی علیه روسیه اعمال خواهد شد. رهبران اروپایی نیز وعده داده‌اند دارایی‌های روسیه را مصادره کرده و فعالیت بانک‌های روسیه در بازار‌های مالی خود را ممنوع می‌کنند. در همین حال، بازار‌های مالی در روسیه و اوکراین با سقوط آزاد روبه‌رو شده‌اند.
بر اساس گزارش رویترز، ارزش روبل با سقوط هفت‌درصدی به شاخص برابری بی‌سابقه ۸۷ در برابر هر دلار رسیده است. بازار سهام مسکو نیز با سقوطی ۳۰درصدی مواجه شده و در حالی که پس از تعلیق موقت، کار خود را از سر گرفت، شرایط نزولی را تجربه می‌کند و اوکراین نیز پس از آنکه ارزش پول ملی این کشور به‌شدت سقوط کرد، ناچار به تعلیق مبادلات مالی با پول ملی خود شده است. بر اساس ترجمه خبرگزاری‌های داخلی، هانس پیتر سن، مدیر دارایی‌های شرکت سرمایه‌گذاری اس‌ای‌بی دراین‌باره گفت: هیچ‌کس انتظار این شرایط را نداشت و گمان‌زنی‌ها درباره گام‌های بعدی پوتین موضوع تمرکز همه بازار‌ها در روز‌های آینده خواهد بود. بازار سهام در آسیا کار خود را با سقوط ۲.۶درصدی ارزش سهام آغاز کرد؛ شاخص سهام اروپا نیز با سقوط نزدیک به چهار درصد کار خود را آغاز کرد که این شرایط بازار اروپا را با پایین‌ترین ارزش شاخص در یک سال اخیر مواجه کرده که این رقم بیش از ۱۰ درصد پایین‌تر از رکورد‌های ابتدای سال جاری میلادی است. شاخص بورس آلمان نیز با کاهشی ۴.۷درصدی خود را آماده تبعات این اتفاق مهم کرده است؛ دلیل این موضوع وابستگی بالای شرکت‌های آلمانی به تأمین انرژی از طرف روسیه است. اما در آمریکا ارزش سهام اس‌اندپی ۵۰۰ بیش از دو درصد کاهش یافت و همچنین معاملات آتی شاخص نزدک نیز کاهشی سه‌درصدی را تجربه کرد. جاستین اونوکسبی، مدیر سبد سهام در شرکت ال‌جی‌آی‌ام، دراین‌باره می‌گوید: در گذشته وقتی چنین اتفاقات ژئوپلیتیکی رخ می‌داد، باید منتظر دوران پرالتهابی می‌بودیم و بعد به‌تدریج شرایط عادی می‌شد؛ ولی حالا پیش‌بینی اینکه کی باید منتظر شرایط عادی بود، بسیار سخت است.
واکنش بازار‌های ایران
در ایران البته شروع جنگ با تعطیلات پایان هفته بورس همراه شد و امروز شاهد اولین واکنش بورس خواهیم بود. البته در بازار طلا رشد قیمت به ایران هم رسیده و همین دیروز نایب‌رئیس اتحادیه طلا و جواهر تهران درباره تحولات بازار سکه و طلا گفت: با توجه به تحولات جنگی در روسیه، قیمت انس جهانی طلا تا هزارو ۹۶۹ دلار افزایش داشت و دلیل آن افزایش بهای نفت تا صد دلار بود. «محمد کشتی‌آرای» با بیان اینکه بهای انس جهانی طلا در هفته گذشته به‌طور متوسط ۶۹ دلار افزایش داشت، افزود: قیمت انواع سکه و طلا تا روز چهارشنبه با توجه به کاهش نرخ ارز در داخل کشور نزولی بود، اما روز پنجشنبه با توجه به رشد قابل توجه قیمت انس جهانی طلا صعودی شد.
او اظهار کرد: حباب سکه در هفته گذشته تغییر محسوسی نداشت و ابتدای هفته حدود ۱۲۰ هزار تومان بود و در آخرین روز نیز به ۱۲۰ هزار تومان رسید. نایب‌رئیس اتحادیه طلا و جواهر تهران بیان کرد: روز گذشته با توجه به افزایش قیمت فلز زرد در بازار‌های جهانی با معاملات به‌گرمی انجام می‌شد؛ زیرا در بحران‌هایی مانند جنگ و مسائل دیگر تقاضا برای طلا افزایش می‌یابد؛ بنابراین نه‌تن‌ها شاهد افزایش تقاضا در بازار طلا بودیم بلکه دادوستد‌ها با گرمی خاص همراه بود. کشتی‌آرای گفت: روز گذشته نرخ ارز تغییر محسوسی نداشت و این برخلاف انتظار بود؛ زیرا در بحران‌های پیش‌آمده هم‌زمان قیمت طلا و ارز با نوسان همراه می‌شود. او درباره رشد قیمت طلا در روز‌های آینده با توجه به تحولات جنگی گفت: در حال حاضر بهای نفت افزایش یافته است، به‌طور طبیعی آثار جنگ در روز‌های آینده بیشتر خود را نمایان خواهد کرد و این رشد موجب کاهش ارزش دلار و رشد قیمت طلا می‌شود و در روز‌های آینده شاهد نوسان قیمت جهانی طلا خواهیم بود.