اقتصاد۲۴- میرا قربانی فر - سال ۱۴۰۰ در حالی تمام شد که اولین روزهای، آخرین ماه این سال آبستن حوادث بسیار برای جهان و ایران بود. حمله روسیه به اوکراین و آغاز جنگی که تاثیر مستقیم بر قیمت نفت و گاز و انرژی داشت تقریبا اقتصاد جهانی را تحت تاثیر قرار داد، اما برای ایران حتی متفاوت‌تر نیز بود. در حالی که ایران برای ماه‌ها بود که درگیر مذاکرات احیای برجام در وین بود و روسیه یکی از بازیگران مهم در این مذاکرات محسوب می‌شد و به شکلی عجیب طرف ایرانی سکان هدایت را به دست نماینده روسیه داده بود با آغاز شدیدترین تحریم‌های جهانی بر علیه روسیه، مسیر متفاوتی پیدا کرد. در حالی که به نظر می‌رسید نتایج تهاجم نظامی روسیه به اوکراین که به زعم مسولان روسی از جمله ولایمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه قرار بود فوری و کوتاه مدت باشد، اما روندی را در پیش گرفت که به این مسیر طولانی‌تر از پیش بینی روس هاخواهد بود.
همین مساله و موضوع تحریم‌ها علیه روسیه باعث درخواست عجیب این کشور در روز‌هایی که امید به رسیدن به توافق در مذاکرات وین رشد کرده بود شد. درخواست تضمین روسیه از آمریکا برای خود در حالی روی میز مذاکرات ایران و ۶ کشور جهان قرار گرفت که اقتصاد ایران یکی از سخت‌ترین دوران هایش را می‌گذراند.
حال با این شرایط پیش بینی این که در سال ۱۴۰۱ دقیقا چه چیزی در انتظار اقتصاد ایران است شاید از همیشه سخت‌تر است.
بحران اقتصادی در سال ۱۴۰۱
«مهدی پازوکی» اقتصاددان و استاد اقتصاد دانشگاه علامه، اما درباره شرایط اقتصادی ایران در سال ۱۴۰۱ و آن چه در انتظار کشور است به «اقتصاد ۲۴» می‌گوید که: «یکی از اولین اقدامات برای مهار بحران‌های اقتصادی در سال آتی این باید باشد که سیاست خارجی در خدمت توسعه و پیشرفت کشور قرار بگیرد. در واقع سیاست اصلی کشور اگر می‌خواهد موفق باشد باید سیاست تعامل با جامعه جهانی به جای سیاست تقابل باشد و حکومت سعی کند به دنبال منافع ملی ایران باشد. اگر ما اقتصاد قوی‌ای داشته باشیم قطعا در مقابل زورگویی‌های دشمنان خارجی بهتر می‌توانیم مقاومت کنیم و موفق باشیم؛ بنابراین من به شدت موافق سیاست تعامل هستم و حل شدن مذاکرات وین که به پذیریش برجام ختم شود را به نفع سیاست، اقتصاد، تجارت، و مبادلات اقتصادی می‌دانم.
این استاد دانشگاه علامه درباره روند مذاکرات وین و سیاست خارجی کشور به «اقتصاد ۲۴» می‌گوید که: «باید سیاست خارجی در خدمت توسعه و پیشرفت قرار بگیرد، اما نکته دوم که مهم‌ترین نکته است، این که نظام تصمیم گیری ما باید خط قرمزش منافع ملی ملت ایران باشد، چه درسیاست خارجی چه در سیاست داخلی. نظام تصمیم گیری ما در مدیریت داخلی دچار اشکالات جدی است و بیش از هشتاد درصد مشکلات اقتصاد ایران به نظام تصمیم گیری باز می‌گردد. یعنی مدیریت داخلی مجموعه حکومت دچار انشقاق است. منظورم از حکومت نیز قوه قضاییه، قوه مقننه و قوه مجریه است که دولت باشد. حکومت نیز باید سعی کند از بهترین نخبگان ایرانی، بهترین کارشناسان ایرانی که در کشور وجود دارند، استفاده کند. هم چنین تغییرات اساسی در دولت سیزدهم باید سال آینده صورت بگیرد چرا که مدیرانی که تاکنون در دولت منصوب شده اند، کسانی نیستند که تحول و نوآوری ایجاد کنند و تجربه موفق مدیریتی نداشتند و قطعا درشرایطی که اقتصاد ایران در آن قرار گرفته است، ما نیاز داریم به تدبیر امور، و به نظام حکمرانی خوب که این حکمرانی خوب منوط به نظام تدبیر خوب است که سعی کند مشکلات اقتصادی را با برخورد‌های کارشناسی و علمی حل کند و جلوی ریخت و پاش‌های غیر ضروری را بگیرد و مخارج غیرضروری دولت را کاهش دهد. به عبارتی ایران بیش از هرچیز نیازمند انضباط اقتصادی است که شامل انضباط پولی در نظام بانکی، انضباط مالی در سند بودجه و انضباط اداری در سیستم اداری کشور است.»
بازگشت مدیران احمدی نژادی به دولت
این استاد دانشگاه درباره بحران مدیریت در کشور و استفاده از اعضای دولت احمدی نژاد که پیش از این نیز در کابینه بوده اند نیز می‌گوید: «متاسفانه یکی از ایراداتی که وجود دارد، این است که آقای رییسی تقریبا همه احمدی نژادی‌هایی که یک بار امتحان پس داده اند، و یک بار به دلیل عدم آگاهی و دانش اقتصاد ایران را به عقب بردند، را در دولت منصوب کرده است.»
پازوکی در ادامه نیز می‌گوید: «اکنون به جز آقایان رحیم مشایی و بقایی، تقریباً همه مدیران آقای احمدی نژاد به دولت برگشته اند. این‌ها آدم‌هایی هستند که توان علمی ندارند و سعی می‌کنند پوپولیستی با قضایا برخورد کنند. در دوره آقای احمدی نژاد ما بالغ بر ۵۹۵ میلیون دلار نفت فروختیم، ولی وقتی دولت را تحویل دادند، نرخ تورم حدود ۴۰ درصد و رشد اقتصاد منهای ۸/۶ (شش و هشت دهم درصد) بود. این نشان داد که با رفتار و تصمیمات پوپولیستی نمی‌شود با مشکلات اقتصادی برخورد کرد. از طرفی هرکجا که دولت فرد قوی گذاشته باید از او حمایت کند. توجه کنید این سوال است که چرا دولت از کسانی مانند آقای دکتر دانش جعفری، یا آقای رهبر که در دولت احمدی نژاد موفق بودند و زیر تفکر پوپولیستی احمدی نژاد نرفتند و اتفاقا همگام و همسو با دولت اصولگرا هستند، استفاده نمی‌کند؟ این‌ها آدم‌های مستقلی هستند و زیر بلیت کسی نمی‌روند.»
استاد اقتصاد دانشگاه علامه با اشاره به سیستم اداری ناکارامد و مساله سازمان اداری نیز به «اقتصاد ۲۴» گفت: «یکی از مشکلات ما، سیستم اداری ناکارآمدی است که وجود دارد. اکنون هفت ماه از آغاز به کار دولت گذشته، ولی کوچک‌ترین تحولی در سیستم اداری به وجود نیامده و سیستم اداری فوق العاده ناکارآمد است الان مدیران سازمان امور اداری، حقوق‌های معاون وزیر می‌گیرند. یعنی مخارج دولت را بالا برده اند. یعنی کسی که در اداره اداری استخدامی مدیر کل است، برابر معاون وزیر حقوق می‌گیرد و این اتفاق از دوره احمدی نژاد آغاز شده است. این سیستم باید اصلاح شود. اکنون هیچ تحولی در سازمان اداری ایجاد نشده است. سازمان برنامه نیز در مهرماه دو معاونتش در هم ادغام شد و در یک شب ناگهان تصمیم می‌گیرند دو معاونت را ادغام کنند و بعد از یک مدیری یا شخصی خوششان نمی‌آید باز سعی می‌کنند ادغام کنند. اینطور که نباید تشکیلات و سازمان چیده شود.»
مساله تورم و نیاز به اصلاحات
پازوکی هم چنین درباره روند اقتصاد کشور در سال آینده و مشکلات آن با بیان این که، سال آینده تورم خواهیم داشت و اگر یک دولت پویا، توسعه خواه که سیاست خارجی اش در خدمت توسعه اقتصادی است، عملیات اجرایی را در دست نگیرد به مشکلات جدی برخواهیم خورد، گفت: «قطعا این دولت نیاز به اصلاحات دارد و اگر اصلاحات رخ ندهد، ممکن است حتی از دولت احمدی نژاد هم ضعیف‌تر شود چرا که حداقل در دولت هشتم و نهم درآمد نفتی، بخشی از ناکارکردی سیستم احمدی نژاد را پوشش می‌داد.»
او با اشاره به این که لازم است هزینه‌های دولت کم شود نیز به «اقتصاد ۲۴» گفت: «در خیلی از بخش‌ها می‌شود هزینه‌های دولت را کم کرد، اما این روند نیازمند اراده و آگاهی است. این دولت نیاز به برنامه ریزی دارد و درسازمان برنامه این برنامه ریزی دیده نمی‌شود، در بانک مرکزی نیز دیده نمی‌شود. کسانی که وضع موجود را تحلیل کنند و راهکار بدهند را در این دولت نمی‌بینیم. اکنون باید برنامه هفتم ایجاد شود، ولی برنامه هفتم هنوز شروع نشده است آن هم در حالی که آقای رییسی می‌گفت من ۷ هزار صفحه برنامه دارم، اما من چیزی ندیدم. این که به شدت به دولت روحانی انتقاد می‌شود در حالی که برنامه روحانی، سال آخرش ۱۴۰۰ بوده است و از تبصره‌های لایحه‌های تقدیمی دولت به مجلس این است که برنامه ششم یک سال دیگر تمدید شود. اگر دولت روحانی بد است پس چرا برنامه اش تمدید می‌شود؟ خب به جهت این است که برنامه ندارند.»
پازوکی در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به دو موسسه نیاوران و موسسه آینده نگری به «اقتصاد ۲۴» گفت: «به نظر من اولین کاری که آقای میرکاظمی باید انجام دهد، این است که موسسه نیاوران (موسسه عالی پژوهش برنامه توسعه) که قرار بوده اتاق فکر سازمان برنامه باشد، و در دولت آقای احمدی نژاد، چون مخالف یک سری از اعضای هیأت علمی آن موسسه بودند، آن را به نهاد ریاست جمهوری منتقل کردند، احیا شود. در واقع نهاد ریاست جمهوری باید از خودش شروع کند. موسسه نیاوران و موسسه آینده نگری، که بعدتر در دل ریاست جمهوری تاسیس شد، باید یکی شوند و وابسته به سازمان برنامه، چون خود نهاد ریاست جمهوری یک موسسه دارد که رئیسش در دولت آقای روحانی نیز آقای آشنا بود. سازمان برنامه باید از خودش شروع کند و موسسه نیاوران و موسسه آینده نگری ادغام شوند و یکی از ساختمان هایش را نیز بفروشند. کلی ساختمان و کلی اعتبار عمرانی برای کشور باید درست شود. اگر این اراده نباشد، مردم قطعا ناراضی می‌شوند. اشکالات همین همین سیستم اداری را ببینید. خود من یک بازنشسته هستم، ولی ماهی سیصدهزارتومان برای درمان از من کسر می‌شود و از سوی دیگر نیز دفترچه را حذف کردند و همه چیز را باید آزاد پرداخت کنیم. این عدالت است؟ الان سیاست‌ها منتج به افزایش هزینه و در نهایت منتج به افزایش تورم است و قدرت خرید طبقه‌ی متوسط را کاهش می‌دهد.»
مدیریت بحران زده و اشاعه طلاق‌های صوری
این استاد دانشگاه علامه هم چنین درباره انشقاق در مدیریت کشور نیز گفت: «کمیته امداد امام، بهزیستی، بنیاد شهید و همه‌ی این‌ها باید با هم ادغام شوند. وزارت رفاه در دولت آقای خاتمی درست شد که سازمان‌های موازی را ادغام کنند. اما می‌بینیم که یک مواردی یا جاهایی، هم بنیاد شهید خدمت کرده هم کمیته امداد، چون یک آشفتگی در نوع قوانین و شرح وظایف وجود دارد.»
پازوکی با اشاره به قوانین ناکارآمد در ادارات و صندوق‌های بازنشستگی به مساله طلاق‌های صوری اشاره کرد و به «اقتصاد ۲۴» گفت: «قوانین صندوق‌های بازنشستگی، طلاق را در این مملکت گسترش می‌دهد. بنیاد شهید بودجه اش روزبه روز بیشتر می‌شود. خانواده‌های شهدا به سنی رسیده اند که بیشترشان به رحمت خدا رفته اند، ولی الان بالای ۸ هزار نفر، دختران مربوط به این بخش طلاق گرفته اند که حقوق پدرشان را بگیرند. این داستان‌ها و موارد را در صندوق بازنشسگتی کشور داریم. نباید با این قوانین، مردم را به طلاق تشویق کنیم و مثلا قانون بگذاریم که اگر کسی طلاق گرفت یک سوم حقوق پدرش را می‌تواند بگیرد تا چنین اتفاقاتی رخ ندهد. واقعا سازمان امور اداری چه می‌کند؟ مدیریت صندوق‌های بازنشستگی با سازمان امور اداری چرا نباید برای این موارد فکرکند؟»
«مهدی پازوکی» در بخش دیگری از این گفتگو با اشاره به این که فساد‌های اقتصادی از دوران آقای احمدی نژاد شروع شد و بانک‌های خصوصی بی رویه افزایش پیدا کردند، به «اقتصاد ۲۴» گفت: «این دولت اگر برنامه دارد باید جلوی این بی‌انضباطی‌ها را بگیرد. بی‌انضباطی‌های اداری را از بین ببرد. فارغ التحصیلان دانشگاه‌های تهران، شهید بهشتی، پلی تکنیک و... چرا باید بیکار باشند و یا در پی مهاجرت و در مقابل دانشجویان دانشگاه‌های درجه پنج و شش توسط استخدام شوند. این موارد باعث تبعیض می‌شود و علت اتفاقاتی مثل آبان ۹۸ و دی ۹۶، همین تبعیض و نابرابری در سیستم بوده است.»
تبعیض عامل اصلی بحران‌های کشور
مهدی پازوکی در بخش پایانی این گفتگو نیز به مساله وجود تبعیض در کشور که منجر به بحران‌هایی هم، چون دی ماه سال ۹۶ و آبان سال ۹۸ در کشور شد به «اقتصاد ۲۴» گفت: «وجود تبعیض می‌تواند کشور را دچار بحران کند. این دولت باید تبعیض، بی عدالتی و نابرابری را از بین ببرد. یکی از دلایل بحران‌هایی که کشور را تهدید می‌کند، وجود بی عدالتی و تبعیض در سیستم اداری، مالی و پولی کشور است. مثلا در همین مساله وام‌ها در بانک‌ها ببینید، وام‌هایی که داده اند و در مقابل ضمانت‌هایی که گرفته اند کمتر از آن وام است و این نشان می‌دهد که مسئول آن بانک رشوه گرفته است. ما این‌ها را عینا می‌بینیم. آقای احمدی نژاد می‌گفت من پاک‌ترین دولت هستم و وزیر رفاه ایشان هنوز در زندان هستند. آقای کاظمی رییس هیات مدیره بانک سرمایه بوده و سه میلیارد به حساب همسرش به عنوان حق مشاوره واریز کرده اند. اگه نظام ما با پولشویی مبارزه می‌کرد حساب این خانوم باید بلاک می‌شد، ولی این را زمانی متوجه شدند که کار به دادگاه و اطلاعات کشید.»
بیشتر بخوانید: ایران چگونه می‌تواند از فرصت درخشان نفت ۱۳۰ دلاری استفاده کند؟ / در هم‌تنیدگی حمله روسیه و احیای برجام در معادلات اقتصادی
وی در ادامه نیز افزود: «اخیرا مقاله‌ای دیدم که دکتر آموزگار نوشته به اسم «میراث نامحمود» می‌گوید که احمدی نژاد از یک خانواده ضعیف بود که دلش می‌خواست به فقرا کمک کند، اما بلد نبود، برنامه نداشت و سیستم نداشت. به اعتقاد من این دولت هم سیستم و برنامه ندارد. ما اقتصاد دانان درجه یک داریم که مستقل هستند. اساتید درجه یک در اقتصاد داریم که کنار گذاشته شده اند. استاندار تهران را نگاه کنید، ایشان قبلا فرماندار ورامین بوده است. تحقیق کنید که چرا ایشان را جا به جا کرده اند. رییس هیات مدیره ستاره خلیج فارس را تودیع کرده اند و به جای او آدمی به مراتب ضعیف‌تر معرفی کرده اند.»
«مهدی پازوکی» در آخرین بخش از سخنانش با اشاره به وجود روش‌های غیرعلمی برای حل بحران در کشور نیز گفت: «روش آزمون و خطا، روش نابودکننده کشور است و کشور را به قهقرا می‌برد. ما باید علمی برخورد کنیم. باید مطالعه کنیم و ببینیم راه حل مشکلی چیست نه این که کاری کنیم تا ببینیم آینده چه خواهد شد. هیچ کشور توسعه یافته‌ای در دنیا سراغ ندارم که از روش آزمون و خطا به سمت توسعه و پیشرفت رفته باشد. ما نیاز داریم با مشکلات برخورد علمی داشته باشیم.»
این استاد دانشگاه درباره روند برجام و اتفاقات رخ داده و مسیر بودجه در سال ۱۴۰۱ نیز با اشاره کوتاه به مساله فروش نفت و وابستگی آن به برجام افزود: «سال آینده به صورت مطلق نگاه کنیم، بیشترین بحران را از نظر تورم خواهیم داشت. در دولت آقای روحانی و لایحه ۱۴۰۰ قرار بوده ۱۸۰ هزار میلیارد نفت بفروشیم که مجلس آن را به ۳۴۹ هزار میلیارد تومان افزایش داده است. در لایحه جدید دولت به ۳۸۰ هزار میلیارد تومان این رقم را افزایش داد. مجلس نیز ۱۰۳ هزار میلیارد به ان اضافه کرده است. یعنی رقمی بالغ بر ۵۰۰ هزار میلیارد تومان که ۱۳۷ هزار تومان از صندوق توسعه ملی نیز محاسبه می‌شود اکنون در لایحه برای فروش نفت پیش بینی شده است. در واقع چیزی حدودا بالغ بر ۶۰۰ هزار میلیارد تومان در سال آینده باید نفت بفروشیم و این وقتی امکان پذیر است که ما برجام را پذیرفته باشیم در غیر این صورت درآمد‌های نفتی تحقق پیدا نمی‌کند و تبعات منفی اش این است که مخارج دولت دچار کسری می‌شود و کسری بودجه نیز منتج به رشد نقدینگی و تورم می‌شود.»