اقتصاد۲۴- رقابت قیمتی خوراکی‌های پرمصرف در نیم‌دهه گذشته چگونه بوده است؟ آیا تناسبی میان رشد خوراکی‌ها و افزایش قیمت دلار در این مدت بوده است؟ کدام خوراکی‌ها بیشترین و کمترین افزایش قیمت را در این مدت ثبت کرده است؟
در یک گزارش آماری با بررسی گزارش مرکز آمار ایران، وضعیت تغییرات قیمتی خوراکی‌های پرمصرف را مورد ارزیابی قرار داده است. مطابق این ارزیابی‌ها، اکثر خوراکی‌ها نسبت به تورم کل رشد بیشتری را ثبت کردند؛ اما عمده آن‌ها نسبت به شاخص دلار، رشد کمتری را ثبت کردند.
مقایسه رشد قیمت ۱۰ کالای خوراکی در ۵ سال گذشته با رشد قیمت دلار و شاخص قیمت‌ها در مدت مذکور چند نکته قابل‌توجه را دارد: نخست اینکه تورم کالا‌های خوراکی عمدتا از تورم کل در این زمان بیشتر بوده، اما از افزایش نرخ دلار کمتر بوده است. در بازه مورد بررسی حدود ۵ سال اخیر، رشد قیمت دلار ۵۹۰درصد بوده و تورم کل ۲۸۰درصد رشد کرده است. بیشترین افزایش قیمت بین خوراکی‌های پرمصرف در کالا‌هایی نظیر رب گوجه‌فرنگی، چای و برنج رخ داده و روغن مایع و مرغ ماشینی کمترین افزایش را ثبت کردند. به نحوی که روغن مایع حتی از تورم کل نیز افزایش قیمت کمتری را ثبت کرده است.
این کالاها شامل مواردی هستند که به درجات متفاوتی هزینه تولید آن‌ها متاثر از قیمت ارز است و بعضا به طور مستقیم و غیرمستقیم ارز ترجیحی دریافت می‌کردند. از همین رو می‌توان اثرات تخصیص این ارز بر قیمت این کالاها را مورد بررسی قرار داد. سبد کالا‌های مورد بررسی شامل برنج ایرانی، گوشت گوسفند، گوشت مرغ، شیرپاستوریزه، روغن مایع، شکر، چای خارجی، تخم مرغ، کره پاستوریزه و رب گوجه‌فرنگی می‌شود که بین ۲۲۰ تا ۶۸۰درصد رشد قیمت را در ۵ سال گذشته تجربه کرده اند.
بیشتر بخوانید: بعد از خرما قیمت زولبیا و بامیه چقدر گران شد؟
رشد قیمت کالا‌های اساسی
مرکز آمار ایران با منتشر کردن آخرین گزارش شاخص بهای مصرف‌کننده و تورم کالا‌های خوراکی در اسفندماه، پازل تورم سال ۱۴۰۰ را تکمیل کرد. بر اساس این گزارش‌ها نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه سال ۱۴۰۰، معادل ۷/ ۳۴درصد به ثبت رسید. تورم نقطه‌به‌نقطه نشان می‌دهد که یک خانوار برای تهیه یک سبد معین کالا و خدمات باید چه مقدار نسبت به سال گذشته بیشتر هزینه کند. از سوی دیگر این گزارش نشان می‌دهد تورم نقطه‌به‌نقطه کالا‌های خوراکی ۷/ ۴۰درصد به ثبت رسیده است. «دنیای‌اقتصاد» در این گزارش به بررسی تغییرات قیمتی ۱۰ کالای خوراکی اساسی می‌پردازد و رشد آن‌ها را با رشد قیمت دلار در این مدت و افزایش سطح شاخص تورم مقایسه می‌کند. این ۱۰ کالا شامل برنج ایرانی، گوشت گوسفند، گوشت مرغ، شیر پاستوریزه، روغن مایع، شکر، چای خارجی، تخم مرغ، کره پاستوریزه و رب گوجه‌فرنگی می‌شود.
رکورددار رشد
بررسی‌های انجام شده حاکی از آن است که در میان اقلام منتخب، رب گوجه‌فرنگی بیشترین رشد قیمت را داشته است. بر این اساس از ابتدای سال ۹۶ تا انتهای سال ۱۴۰۰، رب گوجه‌فرنگی بیش از ۶۷۸درصد افزایش قیمت را تجربه کرده است. دلیل این موضوع را می‌توان در افزایش قیمت دلار و افزایش قیمت بسته بندی و قوطی این محصول جست‌وجو کرد. نکته قابل ذکر درباره این محصول این است که در میان کالا‌های بررسی شده تنها خوراکی است که رشد قیمت آن از رشد قیمت دلار در مدت مذکور بیشتر بوده است. دلار در ۵ سال گذشته رشد ۵۸۹درصدی را تجربه کرده است. کالای دیگری که تحت‌تاثیر افزایش قیمت دلار رشد بیشتری را نسبت به سایر خوراکی‌ها تجربه کرده چای بسته‌ای خارجی است. آمار‌ها نشان می‌دهد این کالا در ۵ سال گذشته ۵۲۵درصد رشد را تجربه کرده است. از آنجا که این کالا وارداتی است، رشد قیمت آن مستقیما از قیمت ارز متاثر شده است.
پرواز برنج ایرانی
اطلاعات منتشر شده از سوی مرکز آمار ایران حاکی از آن است که سومین رشد بالا در میان ۱۰ کالای بررسی شده متعلق به برنج ایرانی است. بر اساس گزارش‌ها قیمت این کالا از فروردین ۹۶ تا اسفند ۱۴۰۰ بیش از ۴۹۲درصد رشد کرده است. با توجه به اینکه کشت برنج یکی از پایین‌ترین وابستگی‌ها را به نرخ ارز در میان کالا‌های بررسی شده دارد، می‌توان این کالا را رکورددار افزایش قیمت در میان کالا‌های غیروارداتی به حساب آورد. رشد قیمت برنج ایرانی را می‌توان ناشی از دو اتفاق دانست. کاهش بارندگی در سال‌های اخیر موجب شده که کشت و عرضه این محصول با کاهش مواجه شود و از سوی دیگر محدودیتی که در قبال واردات برنج به کشور وجود دارد موجب شده تا کاهش عرضه جایگزین این کالا، نمونه داخلی آن با افزایش قیمت مواجه شود.
کام تلخ شکر
جایگاه بعدی بالاترین رشد قیمت مربوط به شکر است. این کالای پرمصرف در ۵ سال گذشته رشدی معادل ۴۶۵درصد را تجربه کرده است. عمده مصرف شکر کشور وارد می‌شود، از همین رو طبیعی است که قیمت آن وابسته به نرخ ارز باشد. این کالا در ابتدای طرح تخصیص ارز ۴۲۰۰ به کالا‌های اساسی با ارز ترجیحی وارد می‌شد و پس از مدتی و با نمایان شدن مصائب این طرح ارز ترجیحی آن حذف شد.
رشد چشمگیر قیمت محصولات پروتئینی
در میان کالا‌های بررسی شده گروه محصولات پروتئینی نمونه جالبی برای بررسی به شمار می آید. گوشت گوسفند، گوشت مرغ، تخم‌مرغ، شیر پاستوریزه و کره پاستوریزه ۵ کالای پروتئینی هستند که واردات نهاده تولید آن‌ها همچنان ارز ۴۲۰۰ دریافت می‌کنند، اما با این حال این امر جلوی رشد قیمت آن‌ها را نگرفته است. براین اساس قیمت شیر ۴۲۷درصد، کره ۳۶۱درصد، تخم‌مرغ ۳۴۰درصد، گوشت گوسفند ۳۳۴درصد و گوشت مرغ ۳۲۱درصد افزایش را تجربه کرده است. این در حالی است که تمام این کالاها به طور مستقیم و غیرمستقیم از ارز ترجیحی بهره‌مند بوده اند و با این حال این سیاست موجب نشده که رشد قیمتی آن‌ها متوقف شود. کارشناسان معتقدند سیاست‌هایی مانند ارز ۴۲۰۰ که به سرکوب قیمت کالا‌های اساسی می‌پردازند، با از بین بردن توجیه اقتصادی تولید این کالاها در کشور، موجب توقف فعالیت واحد‌های تولیدی می‌شود و با کاهش عرضه، نه‌تن‌ها قیمت آن‌ها افزایش می‌یابد بلکه باعث کمبود نیز می‌شود. در سال‌های اخیر و پس از کمیاب شدن این کالاها و ملتهب شدن بازار، دولت و وزارتخانه‌های مربوطه، به ایجاد قرارگاه‌هایی برای مبارزه با گرانی و کمبود برخی از کالاها اقدام کردند.
روغن مایع در قعر جدول
کمترین میزان افزایش قیمت در میان کالا‌های مورد بررسی، مربوط به روغن مایع است. این کالا چه به صورت محصول نهایی و چه به صورت نهاده و به شکل دانه‌های روغنی وابسته به واردات و نرخ ارز است. با توجه به رشد قابل‌توجه دلار و زمزمه حذف ارز ترجیحی، می‌توان حدس زد که با رشد کم رمق قیمت این کالا در ۵ سال اخیر، این کالای اساسی تغییرات بیشتری را تجربه خواهد کرد.
مدار صعودی خوراکی‌ها
گزارش مرکز آمار ایران از تورم خوراکی‌ها در اسفندماه همچنان حاکی از ادامه روند صعودی قیمت این کالاها در پایان سال است. علاوه بر این نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه این گزارش، رشد قیمت کالا‌های خوراکی در سال ۱۴۰۰ را نشان می‌دهد. براین اساس در سال ۱۴۰۰ بیش از ۱۷ قلم کالای خوراکی شاهد تورمی بالاتر از ۵۰درصد بوده‌اند. با نگاهی دقیق‌تر می‌توان دریافت ۲۷ قلم از این خوراکی‌ها رشد قیمتی بالاتر از نرخ تورم نقطه به نقطه سال ۱۴۰۰ داشته اند. در میان این کالاها، خوراکی هایی، چون برنج ایرانی، حبوبات، قند و شکر به چشم می‌خورد. در بخش تورم ماهانه گروه خوراکی‌ها در اسفندماه نیز برنج ایرانی با ۷/ ۱۰درصد قابل‌توجه‌ترین رشد قیمت را به خود اختصاص داد. سیب زمینی با ۳/ ۸درصد و گوشت گوسفند با ۶/ ۴درصد از دیگر خوراکی‌های مهمی بودند که در اسفندماه رشد قیمتی قابل‌توجهی را ثبت کردند. در این میان چند قلم خوراکی نیز به چشم می‌خورد که در سال ۱۴۰۰ با کاهش قیمت مواجه شده اند. موز، روغن نباتی جامد، هویج فرنگی و خیار ۴ کالای خوراکی هستند که در سال ۱۴۰۰ قیمتشان کاهش یافت.