اقتصاد۲۴- روسیه و اوکراین بازیگران کلیدی در برخی از صنایع بزرگ جهانی مانند تراشه‌های کامپیوتری، روغن آفتابگردان، غلات، نفت و چوب هستند. آن‌ها با هم بیش از یک چهارم صادرات جهانی گندم را تشکیل می‌دهند. اوکراین حدود ۷۰ تا ۹۰ درصد گاز نئون جهان را تولید می‌کند که جزء حیاتی ریزتراشه‌های مورد استفاده برای تولید صفحه نمایش گوشی‌های هوشمند و رایانه است. روسیه مسئول ۱۳ درصد از صادرات نفت خام جهان است، به این معنی که هر چیزی که نیاز به حمل و نقل در هر مرحله از تولید داشته باشد تحت تأثیر قرار خواهد گرفت.
اوکراین را می‌توان به یک نیروگاه تولیدکننده و صادرکننده برخی از محصولات کلیدی کشاورزی تشبیه کرد؛ این کشور یک محرک برای بازار محصولات و کشور‌هایی است که با آن تجارت می‌کنند، بنابراین اختلالات در بازار اوکراین اثرات موجی در سراسر جهان دارد. نگرانی فزاینده جهانی این است که غیبت طولانی مدت محصولات اوکراینی در بازار جهانی منجر به رنج بیشتر در قالب بحران قیمت مواد غذایی در کشور‌هایی شود که مستقیماً درگیر درگیری نیستند.
اوکراین چه محصولات کشاورزی را به جهان صادر می‌کند؟
اوکراین یک تولید کننده و صادرکننده مهم محصولات کشاورزی است. در سال ۲۰۲۱، اوکراین بیش از ۲۷ میلیارد دلار محصولات کشاورزی به جهان صادر کرد. بازار‌های اصلی صادرات اوکراین شامل ۲۷ کشور هستند که از اتحادیه اروپا با ۷.۶ میلیارد دلار، چین با ۴.۲ میلیارد دلار، هند با ۲ میلیارد دلار، مصر با ۱.۵ میلیارد دلار و ترکیه نیز با ۱.۵ میلیارد دلار تشکیل شده اند. این پنج بازار برتر بیش از ۶۰ درصد از صادرات کشاورزی اوکراین را تشکیل می‌دهند. اوکراین شش محصول اولیه با بیش از یک میلیارد دلار فروش صادراتی دارد که عبارتند از ذرت (۵.۸ میلیارد دلار)، تخمه آفتابگردان (۵.۷ میلیارد دلار)، گندم (۵.۱ میلیارد دلار)، کلزا (۱.۷ میلیارد دلار)، جو (۱.۳ میلیارد دلار) و کنجاله آفتابگردان (۱.۲ میلیارد دلار). مجموع این شش محصول برتر بیش از ۷۷ درصد از صادرات کشاورزی اوکراین را به خود اختصاص داده است.
با ادامه حمله به اوکراین، تأثیرات بر توانایی اوکراین برای تولید حجم کالا‌های قابل مبادله‌ای که بازار جهانی به آن وابسته است، بیشتر خواهد شد. بخش قابل توجهی از پربارترین زمین‌های کشاورزی اوکراین در مناطق شرقی آن قرار دارد، دقیقاً همان مناطقی که در برابر حملات روسیه آسیب پذیرتر هستند.
کشاورزان در اوکراین بیشتر محصولات را در آوریل و می‌می‌کارند، به جز گندم و کلزا، که در سپتامبر و اکتبر کاشته شدند و اکنون در مرحله رشد هستند.
تغییر ساختار صنعت کشاورزی اوکراین
نه تنها تداوم جنگ منجر به کاشت هکتار‌های کمتر خواهد شد، بلکه احتمالاً ترکیب محصولات کاشته شده را نیز تغییر خواهد داد. با تمرکز بیشتر بر تغذیه مردم اوکراین، این احتمال وجود دارد که کشاورزان تشویق شوند تا به جای ذرت، تخمه آفتابگردان و کلزا برای صادرات، غلات زراعی را که برای مصرف محلی در نظر گرفته شده کاشت و برداشت کنند.
همانطور که رویترز گزارش داد، دنیس مارچوک، معاون شورای کشاورزی اوکراین به تلویزیون محلی گفت:" تاکید بر محصولات بهاره است که در تابستان برداشت می‌شوند، زیرا نمی‌دانیم وضعیت (در آینده) چگونه خواهد بود. برای تغذیه کامل جمعیت و نیرو‌های مسلح، تأکید بیشتری بر گندم سیاه، نخود فرنگی، آن دسته از محصولاتی که امکان برداشت را فراهم می‌کند وجود دارد تا اوکراین به طور کامل از مواد غذایی تامین شود. "
در خصوص محصولاتی که هنوز کاشته نشده اند و همچنین محصولات گندم و کلزا که در زمین وجود دارد، کشاورزان برای یافتن سوخت برای ماشین آلات و کود برای مزارع خود با چالش مواجه خواهند شد که احتمالاً کل برداشت را در هکتار‌های کاشته شده کاهش می‌دهد. نمی‌توان به اندازه کافی تاکید کرد که اوکراینی‌ها در معرض تهدید مرگبار هستند. این وضعیت فراتر از ایجاد اختلال در تجارت معمول برای کشاورزان اوکراینی است.
کدام کشور‌ها به محصولات کشاورزی اوکراین وابسته هستند؟
اوکراین هفتمین تولیدکننده بزرگ و چهارمین صادرکننده بزرگ ذرت در جهان است که مسئول ۱۳ درصد صادرات جهانی در سال ۲۰۲۰ –۲۰۲۱ بوده است. این محصول عمدتاً در نیمه شمالی کشور، با تمرکز در شمال شرقی رشد می‌کند، جایی که تقریباً ۳۵٪ ذرت کشور در آن کشت می‌شود.
اوکراین در سال ۲۰۲۱ بیش از ۵.۸ میلیارد دلار ذرت به جهان صادر کرد؛ چین و اتحادیه اروپا دو مقصد اصلی ذرت اوکراین بودند که بیش از ۶۰ درصد از صادرات ذرت را به خود اختصاص دادند.
تولیدکنندگان ذرت اوکراینی وابسته به تجارت هستند. طی سال‌های تجاری ۲۰۲۰- ۲۰۲۱، ۸۰ درصد از تولید ذرت اوکراین صادر شد. علی‌رغم فصول رشد مشابه، ذرت اوکراین عمدتاً بین نوامبر و می‌صادر می‌شود، در حالی که صادرات ذرت ایالات متحده بین مارس و ژوئن اتفاق می‌افتد.
برای بازار جهانی این بدان معناست که ذخایر نسبتاً بزرگی از ذرت اوکراینی در سال تجاری ۲۰۲۱-۲۰۲۲ پس از بسته شدن بنادر دریای سیاه اوکراین در داخل کشور گیر کرده است. مارس WASDE صادرات ذرت اوکراین را ۲۷.۵ میلیون تن برآورد کرد. بر اساس گزارش S&P Global، اوکراین تا ۲۳ فوریه ۱۸.۹۸ میلیون تن صادرات داشته است.
در مورد استفاده از سیستم ریلی دولتی اوکراین برای انتقال ۸.۵ میلیون تن ذرت اوکراین به مرز‌های رومانی، مجارستان، اسلواکی و لهستان بحث شده است تا از آنجا غلات به بنادر و مراکز لجستیکی کشور‌های اروپایی تحویل داده شود.
بازار‌های چین و اروپا به همان اندازه به واردات ذرت اوکراینی متکی هستند که کشاورزان ذرت اوکراین به آن بازار‌های صادراتی؛ در سال ۲۰۱۹، اتحادیه اروپا ۴.۶ میلیارد دلار ذرت از جهان وارد کرد که ۶۳ درصد آن از اوکراین تامین می‌شد. برزیل با تامین ۲۰ درصد از بازار ذرت در رتبه دوم قرار داشت. در سال ۲۰۲۱، چین نزدیک به ۸ میلیارد دلار ذرت از جهان وارد کرد. ایالات متحده بزرگترین تامین کننده چین در سال ۲۰۲۱ با ۷۰ درصد از بازار بود، اما اوکراین همچنان تامین کننده قابل توجهی بود. چین ۲۹ درصد از محصول ذرت خود را در سال ۲۰۲۱ از اوکراین وارد کرد که ارزش آن بیش از ۲.۴ میلیارد دلار است. در سال‌های اخیر، اوکراین سهم بیشتری از واردات ذرت چین را در اختیار داشت. در دوره ۲۰۱۶-۲۰۱۹، سهم بازار اوکراین به طور متوسط ۷۷ درصد بوده است.
در این بین طبق گفته رییس اتاق مشترک بازرگانی و کشاورزی ایران و برزیل۶۰ درصد از ذرت وارداتی به ایران از برزیل و ۴۰ درصد آن از اوکراین و روسیه خریداری می‌شود.
گندم دومین محصول اصلی صادراتی اوکراین
اوکراین هشتمین تولیدکننده بزرگ و ششمین صادرکننده بزرگ گندم در جهان است که مسئول ۸.۵ درصد صادرات جهانی در سال تجاری ۲۰۲۰-۲۰۲۱ است. این محصول عمدتاً در بخش‌های جنوبی، جنوب شرقی کشور رشد می‌کند. فصل رشد گندم اوکراین مانند فصل رشد گندم زمستانه در ایالات متحده است که کاشت آن در ماه‌های سپتامبر و اکتبر، رشد در طول زمستان و بهار و برداشت در جولای و آگوست انجام می‌شود.
اوکراین در سال ۲۰۲۱ نزدیک به ۵.۱ میلیارد دلار گندم به جهان صادر کرد. مقاصد برتر گندم اوکراین با مقاصد برتر ذرت اوکراین کاملاً متفاوت است. در سال ۲۰۲۱، مقصد‌های برتر مصر (۸۵۸ میلیون دلار)، اندونزی (۷۲۷ میلیون دلار)، ترکیه (۴۴۵ میلیون دلار)، پاکستان (۳۵۳ میلیون دلار) و مراکش (۲۳۲ میلیون دلار) بودند. این پنج بازار بزرگ نزدیک به ۵۰ درصد از صادرات گندم اوکراین را تشکیل می‌دهند.
به گفته بازرس اتحادیه واردکنندگان نهاده‌های دام و طیور ایران ذرت، دانه‌های روغنی، کنجاله سویا، دانه، گندم سویا و جو ازاوکراین وارد ایران می‌شود.
به گفته این مقام مسئول سیاست‌های ایران برای واردات از اوکراین یکسان نبوده است و در مقطعی بیشتر و زمانی دیگر نهاده کمتری از این کشور وارد می‌شد.
چرا روغن‌های گیاهی گران شدند؟
اوکراین بزرگترین تولید کننده و صادرکننده تخمه آفتابگردان و محصولات آن در جهان است که مسئول ۴۷ درصد صادرات جهانی در سال تجاری ۲۰۲۰-۲۰۲۱ بوده است. این محصول عمدتاً در نیمه شرقی کشور کشت می‌شود. محصول آفتابگردان اوکراین در ماه‌های آوریل و می‌برداشت و سپتامبر و اکتبر کاشته می‌شود.
دومین تولیدکننده بزرگ روسیه است که حدود ۲۳ درصد از عرضه جهان را تامین می‌کند.
هند ۲۳ درصد از روغن آفتابگردان خود را از اوکراین وارد می‌کند و چین تقریباً ۱۲ درصد از روغن آفتابگردان خود را از اوکراین و روسیه وارد می‌کند، ممکن است این دو کشور شروع به روی آوردن به تولید کنندگان آمریکایی روغن آفتابگردان کنند و قیمت مواد خام را افزایش دهند.
محصولات کشاورزی در طول جنگ چقدر گران شدند؟
بیشتر گندم‌های تولید شده در اوکراین توسط کشور‌های خاورمیانه و شمال آفریقا وارد می‌شود؛ به عنوان مثال، لبنان و تونس، دو کشور با اقتصاد آسیب پذیر، بیش از نیمی از گندم خود را از اوکراین وارد می‌کنند. در نتیجه، تولید از اوکراین، یا فقدان آن، بر امنیت غذایی جهانی تأثیر می‌گذارد.
زنجیره تامین صادرات گندم از اوکراین به دلیل درگیری مختل شده است. بنادر در اوکراین عملیات تجاری را به حالت تعلیق درآورده اند و از خروج محصول گندم برداشت شده در سال ۲۰۲۱ جلوگیری می‌کنند.
از زمانی که روسیه به اوکراین حمله کرد، نگرانی‌ها در مورد اختلالات عرضه باعث افزایش بیش از ۵۰ درصدی قیمت گندم در هیئت تجارت شیکاگو به نزدیک به ۱۳ دلار در هر بوشل شده است و قیمت ذرت نیز در این بازه زمانی نزدیک به ۱۷ درصد افزایش یافته است.
بررسی نوسانات قیمتی در بازار‌های جهانی در بازه زمانی چند ماهه جنگ نیز حاکی از افزایش ۲۵ درصدی قیمت روغن‌های گیاهی است.