اقتصاد۲۴- ولادیمیر پوتین از روسیه، رجب طیب اردوغان از ترکیه و فیصل مقداد از سوریه روز سه‌شنبه (امروز) مهمان ایران هستند. برگزاری ششمین نشست سران کشور‌های عضو روند آستانه اصلی‌ترین بهانه حضور روسای جمهور روسیه و ترکیه در تهران عنوان شده، اما به نظر می‌رسد که وزن دیدار‌ها و رایزنی‌های دوجانبه میان هرکدام از این هیات‌ها اگر بیشتر از نشست آستانه درباره سوریه نباشد، کمتر نخواهد بود. آخرین نشست سه‌جانبه سران روند آستانه شهریور ماه سال ۱۳۹۸ در آنکارا برگزار شده بود، اما طرفین در طول سه سال گذشته برای برگزاری نشست ششم به توافق نرسیده بودند و البته شیوع کرونا در سطح جهانی نیز در به تاخیر افتادن این دیدار بی‌تاثیر نبود. حالا سران روسیه، ترکیه و ایران در حالی در تابستانی داغ تجدید دیدار می‌کنند که روسیه با حمله نظامی به اوکراین تنش بی‌سابقه‌ای را در رابطه با غرب کلید زده، ترکیه از یک‌سو با ارسال پهپاد به اوکراین رابطه حسنه چند سال اخیر با کرملین را دستخوش تحولات کرده و همزمان در حمله به شمال سوریه به‌رغم مخالفت مسکو و تهران مصمم به نظر می‌رسد و ایران نیز هنوز در کوچه بن‌بست احیای توافق هسته‌ای ایستاده و همزمان متهم به تلاش برای کمک نظامی به روسیه از طریق فروش پهپاد به این کشور شده که البته مقام‌های ایران حمایت تجهیزاتی از یکی از طرفین جنگ را رد می‌کنند.
نخستین سفر روسای جمهور روسیه و ترکیه به تهران از زمان روی کار آمدن دولت سیزدهم با چند روز فاصله از نخستین حضور جو بایدن، رییس‌جمهور ایالات متحده در غرب آسیا و دیدار و گفتگو با مقام‌های اسراییلی، فلسطینی و عربستانی انجام می‌شود. تقارن زمانی که برخی از کارشناسان آن را تصادفی و عده‌ای حساب شده می‌دانند. جو بایدن در جریان این سفر دو هدف اصلی را دنبال می‌کرد: یافتن جایگزین‌هایی برای انرژی روسیه در سطح جهانی و نمایش اجماع در برابر ایران و پیشبرد پروژه ایران‌هراسی با محوریت بخشیدن به عادی‌سازی رابطه رژیم اسراییل با کشور‌های عربی حاشیه خلیج فارس. دو هدفی که در تامین صد در صدی آن‌ها در نتیجه سفر بایدن به منطقه هم شک و شبهه وجود دارد.
از زمان آغاز جنگ اوکراین در زمستان سال گذشته تحلیل‌های بسیاری درباره شکل‌گیری ائتلاف میان روسیه، چین و ایران مطرح شد و بر همین اساس در اسفندماه ۱۴۰۰ بود که مقام‌های اروپایی ادعا کردند کرملین با طرح مساله ضرورت تامین منافع روسیه از احیای برجام در مسیر بازگشت ایران و ۱+۴ به علاوه امریکا به اجرای تعهدات برجامی سنگ‌اندازی می‌کند. ادعایی که مسکو تکذیب کرد، اما حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه ایران را به روسیه کشاند تا به گفته خودش مطمئن شود که هیچ کدام از طرفین برجام و انتفاع ایران از احیای توافق را گروگان سایر اختلاف‌ها نخواهند کرد. البته روسیه بعد‌ها با طولانی‌تر شدن روند مذاکرات احیای برجام آن هم بدون حصول نتیجه اعلام کرد که مسکو به دلیل تنش با غرب نمی‌تواند مانند گذشته و پیش از آغاز جنگ اوکراین از مساعی جمیله به نفع حصول توافق استفاده کند.
بیشتر بخوانید: خواب آشفته روسیه، عربستان و آمریکا علیه ایران
در حالی که ایران از ابتدای آغاز بحران بر مخالفت با جنگ چه در افغانستان و یمن و چه در اوکراین تاکید کرده، اما از محکوم کردن مستقیم روسیه سرباز زده و سیاست‌های توسعه‌طلبانه غرب در قبال ناتو را مسبب اصلی بحران دانسته است. همزمان دید و بازدید‌های مقام‌های ایرانی و روس در مسکو، عشق‌آباد و تهران هم ادامه داشته و دو کشور در حال تحمل تحریم از عزم جدی برای توسعه رابطه تجاری و اقتصادی با ارز محلی و به حاشیه راندن دلار سخن می‌گویند. از سوی دیگر روسیه به ایران به چشم مسیر تزانزیت برای حفظ جایگاه صادراتی خود در سایه تحریم غرب نگاه می‌کند. به عنوان نمونه سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه در نشست خبری با حسین امیرعبداللهیان در جریان سفر دوم تیرماه به تهران به تفصیل از عزم مسکو برای توسعه بی‌سابقه رابطه با تهران سخن گفت: ایران و روسیه به پیشنهاد تهران در حال کار روی سندی هستند که آینده شراکت استراتژیک دو کشور را برای ۲۰ سال آینده مشخص می‌کند.
در شرایطی که تحریم‌های امریکا و کشور‌های اقماری مانع توسعه پویای روابط دو کشور شده ما باید این رابطه را توسعه ببخشیم. ما اعلام کردیم که باید راه‌های خاصی را در بخش انرژی، حمل و نقل، کشاورزی، فاینانس، بانکی و گمرکی پیدا کنیم.
دیمیتری پسکوف، سخنگوی کاخ کرملین نیز در آستانه سفر رییس‌جمهور روسیه به تهران مشابه سخنان وزیر خارجه روسیه را تکرار کرده و گفت: دو کشور توانایی بالایی برای همکاری در راستای کاهش اثرات تحریم‌های تحمیلی علیه خود دارند. امیدواریم که به زودی توافقات مهمی با ایران در حوزه همکاری استراتژیک فراگیر امضا کنیم و طرحی را در این باره به تهران ارایه کرده‌ایم و ایران و روسیه معامله با دلار را به مرور زمان کنار خواهند گذاشت. روسیه و ایران زمینه همکاری برای کاهش پیامد‌های تحریم‌ها دارند.
ایران بیش از یک دهه است که تحت تحریم بوده و به‌رغم محدودیت‌ها با تحریم‌ها سازگار شده و دست به توسعه و بهبود رفاه مردم خود زده است. روسیه نیز به تحریم‌ها عادت کرده است. اکنون فکر می‌کنم ما فرصتی برای ایجاد همکاری‌های دوجانبه داریم که به ما امکان می‌دهد آسیب‌های ناشی از این تحریم‌ها را کاهش بدهیم. از زمان اتحاد جماهیر شوروی، محدودیت‌های مختلفی علیه کشور ما اعمال شده است که مجموع آن‌ها احتمالا هزاران محدودیت در حوزه‌های مختلف بوده است. اما شاید این بهایی باشد که هم کشور ما و هم ایران برای استقلال و حاکمیت خود می‌پردازند. ما در حال توسعه همکاری‌های خود در حوزه بانکی و مالی هستیم. تنها در چهار ماهه نخست امسال حجم مبادلات تجاری ۳۱ درصد افزایش یافته است. در واقع ما برای روابط خود و برای آن‌ها اهمیت زیادی قائل هستیم و باعث خوشحالی است که دو رییس‌جمهور به‌طور دائم در تماس هستند.
به گزارش «اعتماد» در حالی که روسیه و ایران می‌گویند تحریم می‌تواند به عاملی برای همگرایی بیشتر آن‌ها تبدیل شود، اما در حوزه انرژی و فروش نفت در میدان عمل فضای رقابتی را هم حفظ کرده‌اند و در حالی که چین پس از بحران اوکراین در یک بازه زمانی به خرید نفت بیشتر از روسیه مشغول شد، اما ایران با اعمال تخفیف بیشتر تلاش کرد وضعیت فروش نفت به چین را به حالت پیشین بازگرداند.
وزیر خارجه ایران: هدف تثبیت کاهش تنش در سوریه است
روز گذشته حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه روز گذشته در آستانه برگزاری هفتمین نشست سران روند آستانه در تهران گفت: نشست در شرایطی برگزار می‌شود که هدف مهم فرمت آستانه که کاهش تنش در مناطق درگیری در سوریه بود را بتوانیم تثبیت کنیم. در جریان سفری که اخیرا به آنکارا و دمشق داشتم، حامل پیام رییس‌جمهور بودم که بتوانیم بحرانی که اکنون در حوزه امنیتی بین ترکیه و سوریه به وجود آمده را مدیریت کنیم. طرف ترک از احتمال وقوع عملیات نظامی تا عمق ۳۰ کیلومتری مرز سوریه صحبت می‌کند و ما تلاش کردیم از مسیر سیاسی این بحران و نگرانی امنیتی ترکیه برطرف شود. طبعا در این شرایط حساس یکی از موضوعات در دستورکار این است که به جای توسل به جنگ و آوارگی بیشتر موج جدیدی از مردم سوریه بتوانیم از مسیر سیاسی به حل و فصل این موضوع هم کمک کنیم. بازگشت آوارگان سوری به منازل و شهر‌های خودشان، کمک به صلح و ثبات و امنیت در سوریه از جمله موضوعاتی است که در دستورکار این نشست سه‌جانبه قرار دارد.
حمایت روسیه از احیای برجام ۲۰۱۵
یوری اوشاکوف، دستیار ولادیمیر پوتین روز گذشته در یک کنفرانس مطبوعاتی گفت که روسیه برای ارتقای سطح روابط خود با ایران به شراکت راهبردی برنامه‌ریری می‌کند. بر اساس ترجمه خبرگزاری فارس از گزارش خبرگزاری اسپوتنیک، اوشاکوف افزود: توافق جدیدی میان روسیه و ایران در حال آماده سازی است و همچنین در خلال نشست سه جانبه تهران قرار است بیانیه مشترکی از سوی سه کشور منتشر شود که پیش‌نویس آن از قبل آماده شده است. روسیه توافق هسته‌ای با ایران را مطابق توافقی که در سال ۲۰۱۵ شد، تأیید می‌کند. طرح ترکیه برای عملیات در شمال سوریه علیه شبه‌نظامیان کرد در نشست تهران بررسی خواهد شد و موضع اصولی روسیه از ابتدا مخالفت با هرگونه اقدامی که نقض تمامیت ارضی و حاکمیت سوریه باشد، بوده است.
ترکیه به دنبال متقاعد کردن روسیه و ایران
حضور همزمان روسای جمهور روسیه و ترکیه در ایران سوژه تحلیل‌های متفاوتی درباره اهداف این گردهمایی دیپلماتیک در تهران شد. خبرگزاری فرانسه در گزارشی با مهم خواندن رایزنی‌های ولادیمیر پوتین در ایران نوشت: جنگ در اوکراین ادامه دارد و در چنین شرایطی رییس‌جمهوری روسیه به تهران سفر می‌کند تا با همتایان ایرانی و ترکیه‌ای خود درباره بحران سوریه رایزنی کند. هر سه کشور در سوریه دارای منافع هستند؛ ایران و روسیه حامی دولت قانونی دمشق و ترکیه از مخالفان بشار اسد هستند. نشست روز سه شنبه از این جهت اهمیت دارد که دولت ترکیه در تدارک آغاز یک عملیات ویژه نظامی در مناطق شمالی سوریه است. دولت ایران که میزبان این نشست است پیش از این درباره هرگونه تنش‌زایی با آغاز این عملیات و افزایش بی‌ثباتی در سوریه هشدار داده است.
بیشتر بخوانید: فیلم/ هدف سفر رییس جمهور ترکیه چیست؟
دیدار روز سه‌شنبه همچنین باعث خواهد شد که اردوغان اولین دیدار چهره به چهره خود را با رییس‌جمهور روسیه از زمان آغاز عملیات ویژه نظامی مسکو در اوکراین برگزار کند. رییس‌جمهور ترکیه پیش از این بار‌ها خواستار دیدار با پوتین برای کمک به حل و فصل تنش‌های جهانی از زمان آغاز جنگ در اوکراین بوده است. ولادیمیر سوتینکوف، یک تحلیلگر روسی در این زمینه به خبرگزاری فرانسه گفته، نشست روز سه‌شنبه در تهران تصادفی نیست و برنامه‌ریزی شده است. سینان اولگن، محقق مدعو در موسسه کارنگی اروپا که در سیاست خارجی ترکیه تخصص دارد، می‌گوید که آنکارا پیش از آغاز عملیات خود در شمال سوریه، خواهان متقاعد کردن مسکو و ایران است. این مساله مهم است چرا که دو منطقه هدف بالقوه ترکیه تحت کنترل روسیه است و ترکیه می‌خواهد از حریم هوایی استفاده کند تا خطرات این عملیات را به حداقل برساند.»
نمایش عدم انزوای ولادیمیر پوتین
رسانه امریکایی وال استریت ژورنال در یادداشتی درباره سفر رییس‌جمهور روسیه به ایران آن را تلاشی برای انتقال این پیام از سوی روسیه دانست که جایگاه مسکو در سطح جهانی بابت جنگ اوکراین تغییری نکرده است. این سفر، اهمیت جایگاه پوتین در حفظ قدرت نفوذ روسیه در غرب آسیا را منعکس می‌کند. سفر او درست چند روز پس از سفر «جو بایدن» همتای امریکایی او انجام شده که قصد داشت کشور‌های عربی و رژیم اسراییل را به مقابله با روسیه، چین و ایران وادار کند. کشور‌هایی که از زمان عقب نشستن امریکا از منطقه، نفوذ خود را گسترش داده‌اند. به دنبال تحکیم روابط روسیه با ایران به عنوان یکی از دشمنان امریکا است. کشوری که همانند روسیه هدف تحریم‌های امریکا قرار گرفته و به یکی از شرکای تجاری و نظامی کلیدی مسکو تبدیل شده است.
دمیتری ترنین، تحلیلگر روس مسائل سیاست خارجی درباره سفر پوتین می‌گوید: «سمت و جهت سفر خارجی رییس‌جمهور نشان می‌دهد که اکنون او نیاز و فرصت برای دیپلماسی روسی را در کجا می‌بیند. یکی از جنبه‌های تقویت روابط ایران و روسیه، دور زدن تحریم‌ها است. این معاملات شامل فروش پوشاک ایرانی به خریداران روسی برای جایگزین شدن محصولات غربی و همچنین فروش قطعات یدکی خودرو به خودروسازان روس است. ایجاد کریدور‌های صادراتی از روسیه به هند از طریق ایران نیز مورد بحث قرار گرفته است. به گفته فئودور لوکیانوف، مدیر هیأت مشاوره کرملین در سیاست خارجی و دفاعی، مسکو در این دیدار تاکید خواهد کرد که به‌رغم مشغولیت در جنگ اوکراین، همچنان بازیگر کلیدی در سوریه خواهد ماند.
ناامیدی ایران از احیای برجام و تقویت سیاست نگاه به شرق
«مادرن دیپلماسی» در گزارشی که سایت فرارو آن را ترجمه کرده در پاسخ به این سوال که چرا سفر پوتین به تهران قابل توجه است، نوشت: نخست آنکه ایران پس از خروج امریکا از برجام در سال ۲۰۱۸ میلادی به چین و روسیه نزدیک‌تر شده است. تهران در ماه مارس توافقنامه همکاری ۲۵ ساله با چین در مارس سال ۲۰۲۱ میلادی را امضا کرد که از آن تحت عنوان «پیمان همکاری استراتژیک» یاد می‌شود.
در جریان سفر اخیر «ابراهیم رییسی» به مسکو در ژانویه ۲۰۲۲ میلادی پیش‌نویس معاهده‌ای مشابه قرارداد ایران و چین به طرف روسی ارایه شد. از زمان کاهش روابط ایران و امریکا تهران بار دیگر بر لزوم کاهش وابستگی خود به غرب و تمرکز بیشتر بر شرق تاکید کرده است که از این موضوع به عنوان سیاست محوری گرایش ایران به سوی شرق یاد می‌شود. مسکو و تهران هر دو به دنبال گسترش روابط اقتصادی پس از جنگ روسیه و اوکراین بوده‌اند.
بیشتر بخوانید: افزایش جریان ورود ارز به اقتصاد/ آغاز مبادلات روبل از امروز
در جولای ۲۰۲۲ میلادی «علی صالح‌آبادی» رییس کل بانک مرکزی ایران به مسکو سفر کرد. علی صالح‌آبادی در این سفر با مقام‌های ارشد روسیه از جمله «الکساندر نواک» معاون نخست‌وزیر روسیه و «ماکسیم رشتنیکوف» وزیر توسعه اقتصادی این کشور و رییس بانک مرکزی فدراسیون روسیه دیدار داشت. موضوعات مرتبط با سرمایه‌گذاری مشترک، تقویت همکاری‌های پولی و بانکی و رفع موانع محور‌های اصلی این سفر بودند. در ژوئن ۲۰۲۲ میلادی هر دو کشور در پایان نشست کمیته مشترک حمل و نقل جاده‌ای دو کشور در مسکو تفاهمنامه‌ای در مورد حمل و نقل جاده‌ای امضا کردند. نکته دوم آنکه با توجه به اختلافات در تعدادی از مسائل و همچنین کاهش سرمایه سیاسی «جو بایدن» رییس‌جمهور امریکا به نظر می‌رسد ایران در مورد احیای برجام تردید دارد. بایدن در سفر خود به خاورمیانه مواضع سختی در قبال ایران اتخاذ کرد.
سفر اردوغان به تهران در میانه تشدید اختلاف‌ها
میدل ایست‌ای در گزارشی درباره سفر رجب طیب اردوغان، رییس‌جمهور ترکیه به ایران به حوزه‌های مورد اختلاف تهران و آنکارا اشاره کرده و می‌نویسد: سفر رجب طیب اردوغان به تهران تاکنون چندبار به تعویق افتاده و اکنون نیز او در حالی به تهران می‌رود که تنش میان تهران و آنکارا به دلیل ادعای مطرح شده درباره فعالیت‌های اطلاعاتی و امنیتی ایران در ترکیه افزایش پیدا کرده است.
همزمان ایران و ترکیه درباره عزم آنکارا برای انجام عملیات نظامی در شمال سوریه با هم اختلاف دارند. ماه گذشته میلادی بود که مقام‌های ترکیه ادعا کردند گروهی از ماموران اطلاعاتی ایران را که با هدف ترور توریست‌های اسراییلی به ترکیه آمده بودند، بازداشت کرده‌اند. پیش از این بازداشت هم مقام‌های امنیتی و اطلاعاتی اسراییل ادعا کرده بودند که ایران قصد چنین عملیاتی را در ترکیه علیه شهروندان اسراییلی دارد. علاوه بر این در چندماه اخیر ایران ترکیه را مقصر افزایش گرد و خاک و توفان در داخل این کشور دانسته و سدسازی‌های ترکیه را مورد انتقاد شدید قرار داده است. این در حالی است که ترک‌ها این ادعا را رد کرده‌اند.