اقتصاد۲۴- دیپلماسی محیط زیستی دولت‌ها در ایران تاکنون ثمره چشمگیری نداشته است. مذاکرات ایران و افغانستان بر سر حقابه هامون هنوز هم پس از چند سال بی‌نتیجه مانده است. سیاست ایران درباره سدسازی‌های مناقشه‌برانگیز ترکیه هم روشن نیست. هنوز اطلاعات دقیقی از دستاورد‌های مذاکرات اخیر ایران با کشور‌های همسایه هم منتشر نشده است هر چند رییس سازمان حفاظت محیط زیست درباره اثربخش بودن این مذاکرات اظهار امیدواری کرده است. حالا در چنین شرایطی وزیر نیرو می‌گوید این بار خودش قصد دارد که وارد میدان شود و به افغانستان برود. در عین حال به نظر می‌رسد این مذاکرات صرفا جنبه فنی ندارد و عوامل سیاسی هم در توفیق یا شکست آن‌ها دخیل هستند.
مسئولان ایرانی بار‌ها در یک سال اخیر به طرف افغانستانی توصیه کرده بودند که به تخصیص حقابه هامون از رود هیرمند (هلمند) پایبند باشد.
سعید خطیب‌زاده، سخنگوی سابق وزارت امور خارجه فروردین ماه امسال درباره این موضوع گفته بود: «رودخانه هیرمند دارای رژیم حقوقی تعریف شده‌ای است و بر اساس قرارداد بین ایران و افغانستان، حقابه ایران کاملا مشخص بوده و دولت افغانستان هم به این حقابه متعهد است. البته حقابه طبیعت و صیانت از حیات هامون‌ها موضوع جداگانه‌ای است که از مدت‌ها قبل با دولت افغانستان در حال مذاکره است و خوشبختانه اهمیت حیات هامون‌ها و ضرورت تامین حقابه آن‌ها مورد توجه دولت افغانستان نیز می‌باشد.» او هشدار هم داده بود که خشک شدن هامون‌ها آسیب‌های جدی از جمله طوفان‌های شن برای مردم در هر دو سوی مرز در پی خواهد داشت. اما اظهارات خوشبینانه و دیپلماتیک سخنگوی سابق وزارت خارجه در زمین واقعیت معادلی پیدا نکرده گویی که طرف افغانستانی ملاحظات متعددی برای رسیدن به توافق با ایران دارد.
رئیس سازمان محیط زیست اخیرا با اشاره به آخرین وضعیت رهاسازی حقابه رودخانه هیرمند گفته است: «مسئولان افغانستان زیر بار اعداد و ارقام ایران درباره حقابه هیرمند نمی‌روند.» به نوشته ایسنا علی سلاجقه این را هم اضافه کرده که «وزارت نیرو با همتایان خود در کشور افغانستان جلسه داشته است، اما متاسفانه این جلسات به نتیجه نرسیده است، چون طرف مقابل زیر بار اعداد و ارقام ما نمی‌رود.»
بیشتر بخوانید: در ونزوئلا می‌کاریم، در ایران می‌خوریم
حالا در این شرایط وزیر نیرو می‌گوید قصد دارد به افغانستان سفر کند. علی اکبر محرابیان دیروز در حاشیه نشست هیات دولت به خبرنگاران گفت: «تقویت دیپلماسی آب و انرژی اولویت سیاست خارجی دولت مردمی بوده و شخص رئیس‌جمهور با دقت ویژه‌ای این مسائل را پیگیری می‌کند.» او با این مقدمه به مساله مذاکرات آبی ایران و افغانستان هم اشاره کرد: «در موضوع هیرمند، تاکنون طرف افغانستانی در کلام ابراز به تحقق حقابه ایران را انجام داده که قدم مثبتی بوده، اما به هیچ عنوان برای ما کافی نیست. در مسئله هیرمند ضرورت ایجاد می‌کند که شخصا وارد روند مذاکرات شوم و برنامه‌ریزی برای سفر به افغانستان به منظور پیگیری این مسئله را در دستور کار داریم.»
حشمت‌الله فلاحت پیشه، رییس اسبق کمیسیون اصل ۹۰ مجلس اخیرا در گفتگو با «پیام ما» سیاست کشور‌های منطقه خاورمیانه درباره آب و محیط زیست را خصمانه توصیف کرده و گفته بود: «کشور‌های منطقه بی‌رحمانه اقدام به دستکاری وضعیت آب‌های منطقه کردند. ترکیه با طراحی و اجرای پروژه‌های عظیم عمرانی در حوزه آب، به‌نحوی اقدام کرد که در حال حاضر ٥ تا ٦ برابر آورد آبی رودخانه‌ها، سدسازی صورت گرفته است. این تنها ترکیه نبود که با چنین نگاهی اقدام به سدسازی کرده و دیگر کشور‌ها نیز هر کدام به‌نسبتی در وضعیتی که امروز کل منطقه به آن دچار شده، مقصرند. کما اینکه ایران، عراق، افغانستان و حتی سوریه صرف‌نظر از اینکه با کدامیک از کشور‌ها روابط دوستانه‌تر و با کدامیک روابط دیپلماتیک محدودتری دارند و به‌رغم اینکه این کشور‌ها در ارتباطات سیاسی‌شان با همسایگان، روابطی متفاوت از دشمنی تا دوستی در نوسان بود، در موضوع آب همگی برخوردی دشمنانه را پیش گرفته و هر کدام تا حدودی در برافروختن آتش این جنگ دخیل بودند.» شاید همین وضعیت بغرنج موجب شده تا رئیس جمهور هم بار دیگر بر ضرورت مذاکرات محیط زیستی با همسایگان و به خصوص افغانستان تاکید کند.
کوتاه نمی‌آییم
رئیس جمهور هم دیروز با تاکید بر پیگیری جدی موضوع حقابه ایران از افغانستان، دستور داد سایر راهکار‌های موجود برای تامین آب شرب و کشاورزی مردم سیستان و بلوچستان در اولویت کاری وزارتخانه‌های مربوطه قرار گیرد. ابراهیم رئیسی در جلسه هیأت وزیران، وزرای امور خارجه و نیرو را مامور پیگیری حقابه ایران از رود هیرمند کرد و گفت: دولت مردمی در پیگیری حقوق ملت به هیچ عنوان کوتاه نخواهد آمد.
او همچنین به وزارتخانه‌های مربوطه ماموریت داد که سایر راه‌های تامین آب شرب و آب کشاورزی برای مردم استان سیستان و بلوچستان از جمله از طریق حفر چاه‌های ژرف و اختصاص دکل‌های ویژه را پیگیری کنند.
این سخنان رئیس جمهوری گویای این نکته است که به رغم همه تاکید‌ها بر دیپلماسی باید راه‌های جایگزین تامین آب را هم در منطقه شرق کشور دنبال کرد. چرا که روشن نیست مذاکرات آبی ایران و افغانستان مشروط به چه پارامتر‌های سیاسی دیگری است و آیا اساسا در کوتاه مدت به نتیجه می‌رسد یا نه. از سوی دیگر حتی به نتیجه رسیدن این مذاکرات هم نمی‌تواند فارغ از مباحث محیط زیستی پاسخگوی همه نیاز آبی سیستان و بلوچستان باشد. شاید دولت کنونی هم مانند دولت حسن روحانی به این نتیجه برسد که طرحی دیگر برای تامین آب سیستان تهیه کند. اقدامی که در دولت گذشته در سکوت خبری انجام شد، اما از سرنوشت اجرای آن خبری در دست نیست.