عیسی بزرگزاده، سخنگوی صنعت آب ایران، در تازهترین اظهارات خود وضعیت حقآبه هیرمند را «مأیوسکننده» خواند و اعلام کرد که در سال آبی گذشته تنها ۱۱۹ میلیون متر مکعب از حقآبه مقرر طبق معاهده ۱۳۵۱ به ایران پرداخت شده است، معادلی حدود ۱۶ درصد از سهم قانونی کشور.
نباید فراموش کرد که بیتوجهی به حقابه ایران فقط به کاهش آب ورودی محدود نمیشود، بلکه پیامدهای گستردهای همچون خشکشدن تالاب هامون، افزایش مهاجرت، بیکاری و بحرانهای اجتماعی در سیستانوبلوچستان را به همراه دارد.
معاون حقوقی و بینالمللی وزارت امور خارجه، برای حقابه «هیرمند» و رژیم حقوقی «هریرود» با کمیسار طالبان دیدار کرد. رودخانهای که از هرات بهسمت سد دوستی خراسان روان شده و ذخیره آب مشهد را تأمین میکند و عملاً طالبان جریان آن را به روی ایران بسته است.
سخنگوی صنعت آب، با اشاره به تداوم بینتیجه مذاکرات و وعدههای شفاهی همسایه شرقی درباره حقابه ایران گفت: افغانستان در گفتار خود را متعهد به معاهده ۱۳۵۱ میداند، اما در عمل همکاری لازم را نشان نداده است.
چشمان ایران هنوز درگیر دود و شنزارهای برخاسته از هامون خشکیده است که پروژه جدیدی با نام «پاشدان» در بالادست رودخانه هریرود در افغانستان بهراه افتاده است؛ پروژهای که مستقیماً گلوی مشهدِ دو میلیوننفری را هدف گرفته، آن هم در شرایطی که مخازن سدهای «دوستی»، «ارداک»، «طرق» و «کارده» به زیر خط هشدار ۹ درصد رسیدهاند.
حقآبه تالابها بعد از آب شرب و مقدم بر آب کشاورزی و صنعت است، با این حال برخی کارشناسان بر این باورند در گذشته حقآبه محیط زیستی به اشتباه تخصیص داده شد و منابع آب برای مواردی مانند توسعه کشاورزی یا ویلاسازی استفاده شده است
جداشدن بخش غربی افغانستان کنونی طی معاهده ۱۸۵۷ پاریس از ایران و الحاق سرزمینهای هرات فراه و نیمروز به امیرنشین کابل کشور افغانستان فعلی با فشار و نقشه انگلیسیها تشکیل شد، تا به عنوان سد و حائلی بین امپراتوری روسیه و حتی ایران با هند مستعمره باشد. طبق بند شش قرارداد ۱۸۵۷ مرزهای ایران و افغانستان باید با حکمیت انگلیسیها تعیین شود.
طبق آخرین گزارش از وضعیت سدهای کشور، از ابتدای مهر پارسال تا ۲۳ فروردین امسال، میزان ذخیره مخزن سد دز که آب مورد نیاز مزارع نیشکر هفت تپه را تامین میکند، به ۱۷۹۸ میلیون متر مکعب رسیده که این سد با این میزان ذخیره آبی، ۶۸ درصد پرشدگی داشته و این میزان پرشدگی نسبت به مدت مشابه پارسال ۲۹ درصد کاهش دارد.
تالاب هنوز هم در محاصره پروژههای نفتی قرار دارد. بعد از بحرانهایی که تالاب در دهه ۹۰ پشت سر گذاشت، حالا موسی مدحجی، رئیس اداره احیای تالابهای محیطزیست خوزستان میگوید، وزارت نفت قرار است آمار بشکههای نفت استخراجشده از تالاب از ۴۸۰ هزار بشکه در روز به ۸۲۰ هزار بشکه برسد، بنابراین باید طرحهای توسعهای میادین نفتی از این وزارتخانه به سازمان محیط ارائه شود.
سدسازی و عدم پایبندی به تعهدات آبی به ابزاری برای اعمال فشار سیاسی و ژئوپلیتیکی علیه ایران تبدیل شده است. هر زمان که تنشهایی در منطقه ایجاد میشود، شاهد عدم پرداخت حقابه ایران و بسته شدن سدها هستیم. این موضوع نشان میدهد که مسئله فراتر از مسائل آبی و تأمین آب شرب است و جنبه سیاسی پیدا کرده است.
کمبود آب از این ظرفیت بالقوه برخوردار است که به نقطه عطف درگیری در منطقه تبدیل شود، زیرا افغانستان و همسایگان آن کشور برای دسترسی به منابع محدود آب با یکدیگر رقابت میکنند. در این میان، طالبان یک رژیم معمولی نیست که به قوانین بینالمللی پایبند باشد و رهبران منطقه باید رویکردی عملگرایانه در قبال آن اتخاذ کنند.
بخش زیاد سیلابهای بزرگ رودخانه هیرمند پس از رسیدن به بند انحرافی کمالخان به سمت گودزره منحرف شد و بخش اندکی، حدود کمتر از ۳۰۰ مترمکعب بر ثانیه، برای اراضی کشاورزی شهرهای پاییندست و حقابه ایران از رودخانه هیرمند رهاسازی شد.
سرپرست اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان تهران گفت: سهمیه آبی خوبی برای درختان پارک چیتگر در نظر گرفته شده بود، اما متاسفانه در بازدید مجدد از پارک متوجه شدم، حق آبهای که در نظر گرفته بودند، به یک پنجم کاهش پیدا کرده است.
«با توجه به تعهدات طرف افغانستانی و تمرکز و توجه مستمر دستگاه دیپلماسی ایران و به طور خاص نمایندگی ویژه ریاست جمهوری بر این امر، انتظار میرود که تا پایان سال آبی جاری، حقآبه ایران از رودخانه هیرمند به طور کامل تامین شود.»