قیمت روز
قیمت روز
قیمت روز
قیمت روز
قیمت روز
قیمت روز
قیمت روز
قیمت روز
تشنگی نتیجه دیدار کمیساران/ عدم تامین حقابه آب هیرمند در پنجمین پاییز خشک کشور
معاون حقوقی و بینالمللی وزارت امور خارجه، برای حقابه «هیرمند» و رژیم حقوقی «هریرود» با کمیسار طالبان دیدار کرد. رودخانهای که از هرات بهسمت سد دوستی خراسان روان شده و ذخیره آب مشهد را تأمین میکند و عملاً طالبان جریان آن را به روی ایران بسته است.
اقتصاد۲۴- دولت حتی از تأمین آب شرب منطقه سیستان نیز عاجز مانده، چه برسد به تأمین آبی برای کشتو زرع. در آخرین دیدار کمیساران آب نیز خبری از تفاهم یا تعهدی از سوی کشور همسایه به گوش نمیرسد.
اینبار مسئولان دفتر رودخانههای مرزی وزارت نیرو نبودند که با مسئولان افغانستان، دو طرف یک میز در کابل نشسته و بر سر تأمین حقابههای ایران، چه عرفی و چه قانونی، بحث میکردند.
بلکه معاون حقوقی و بینالملل وزارت امور خارجه بود که روبهروی کمیسار آب طالب نشست و از حقوق قانونی ایران دفاع کرد؛ نهفقط در مورد معاهده ۱۳۵۱ هیرمند، پای «هریرود» هم به میان بود.
رودخانهای که از هرات بهسمت سد دوستی خراسان روان شده و ذخیره آب مشهد را تأمین میکند و عملاً طالبان جریان آن را به روی ایران بسته است.
کارشناسان آب میگویند ایران نباید دست خودش را زیر ساطور طالبها قرار دهد و باید برای تأمین آب شرب و کشاورزی این مناطق به منابع آبی داخلی خودش تکیه کند.
اما با کدام باران؟ هامون خشکشده و بستری از گردوغبار است که اهالی سیستان را از زندگی در این منطقه دور میکند، حتی اگر دولت بتواند آب شرب مردم را هم تأمین کند.
بااینحال، دولت حتی از تأمین آب شرب این منطقه نیز عاجز مانده، چه برسد به تأمین آبی برای کشتو زرع. در آخرین دیدار کمیساران آب نیز خبری از تفاهمی شکلگرفته یا تعهدی از سوی کشور همسایه به گوش نمیرسد.
بیشتر بخوانید:فیلم/ وضعیت تکان دهنده از خشکسالی در بندخاکی عبدلآباد بجنورد
چهار سال از آغاز دور جدید زمامداری طالبان بر افغانستان میگذرد. چهار سالی که مانند دوره گذشته حکمرانی بر افغانستان (یا همان دوران ۲۰ساله ثبات نسبی)، آبی برای ایران از این همسایه گرم نشد و مهمترین موضوع میان دو کشور (ایران و افغانستان) یعنی حقابه قانونی ایران از هیرمند، بدون حل باقی ماند.
بهار و تابستان خشک و بدون آب سیستان سپری شد. هامون خشکیده بارها و بارها، در همین تابستان اخیر، مانند سالهای گذشته به کانون گردوغبار شدید منطقه بدل و نهفقط یک استان را به تعطیلی کشاند، بلکه فقط در همین شهریوری که سپری شد، بیش از ۷۰۰ نفر را راهی بیمارستان کرد.
بااینحال، قطرهای آب بهجز «دشتمالهای» حاصل از سیلابهای چندگانه (از اسفند ۱۴۰۳ تا فروردین ۱۴۰۴ هیرمند)، بهعنوان حقابه به ایران و سیستان نرسید.
تداوم خشکسالی در سیستان
علاوهبر مشکلات محیطزیستی و سلامتی که برای شهروندان سیستان ایجاد شده و بهنظر میرسد فعلاً قابلحل نیست، پنج سال تداوم خشکسالی، سیستان را در شرایطی قرار داده که تأمین آب شرب و نیاز کشاورزی آن نیز عملاً ممکن بهنظر نمیرسد. طبق آخرین آماری که «غلامحسین لکزائیانپور»، مدیر امور آبوفاضلاب شهرستان زهک، از چاهنیمهها، منبع اصلی ذخیره آب در سیستانوبلوچستان، ارائه میدهد، درحالحاضر از چهار چاهنیمه سیستان، فقط چاهنیمههای «۱» و «۳» تا حدودی آبگیری شدهاند: «ظرفیت چاهنیمه ۱ حدود ۲۲۶ میلیون مترمکعب و ظرفیت چاهنیمه ۳ حدود ۳۱۵ میلیون مترمکعب است. براساس گزارشهای اعلامی، فقط ۳۰۰ میلیون مترمکعب آب در اثر سیلاب امسال رودخانه هیرمند وارد این دو چاهنیمه شده است.»
آبگیری مخازن چهارگانه سیستان از طریق رودخانه هیرمند صورت میگیرد، رودخانه هیرمند در محل ورود به ایران به دوشاخه «رود سیستان» و «رود پریان مشترک» تقسیم میشود و شاخه پریان مشترک در امتداد مرز ایران و افغانستان ادامه مییابد و درنهایت به «هامون پوزک» در افغانستان میریزد. رودخانه سیستان وارد کشور میشود و درنهایت به هامون هیرمند میریزد. در ابتدای رودخانه سیستان یک کانال (فیدر ۱) بهسمت چاهنیمهها منشعب میشود. آب چاهنیمهها در حال حاضر از طریق این فیدر صورت میگیرد.
لکزائی میگوید بسیار ضروری است قسمت باقیمانده فیدر ۲ که ۵۰ درصد آن در سنوات قبل اجرا شود، تا در شرایط ورود سیلاب از طریق رودخانه هیرمند به کشور، امکان انتقال بیش از دوبرابر حجم فعلی فیدر یک به چاهنیمهها فراهم شود.
وزارت امورخارجه و وزارت نیرو، اما معتقدند برای تأمین آب سیستانوبلوچستان باید بر منابع آبی داخلی تکیه کرد. منابعی که عملاً وجود ندارد و پیشتر دولتها را تا حفر چاههای عمیق در آبخوان شور سیستان نیز سوق داده است.
افقهای تازه در تأمین آب پایدار؟
مدیرعامل شرکت آبوفاضلاب سیستانوبلوچستان، اما از گشایش افقهای تازه در تأمین آب پایدار استان خبر میدهد. بهگفته «فرهاد سرگلزایی»، ۹ طرح بزرگ با اعتباری بیشاز یکهزار میلیارد تومان برای پایداری شبکه آب و دسترسی همه شهروندان این استان به آب پایدار از سوی دولت برنامهریزی و اجرای آن آغاز شده است: «بهرهبرداری از طرح آبرسانی و رفع تنش آبی از ۱۰۱ روستای سیستانوبلوچستان، یکی از این طرحهاست. این طرح با اعتباری معادل ۲۳۰ میلیارد تومان به سرانجام رسیده و نقش مهمی در بهبود وضعیت آب آشامیدنی روستایی ایفا خواهد کرد. همچنین، پروژه ارتقای کمیت و کیفیت آب در شهرهای ایرانشهر، بمپور، فنوج، سراوان، خاش و چابهار با سرمایهگذاری ۱۰۳ میلیارد تومان به بهرهبرداری میرسد که گامی مؤثر در جهت تأمین آب آشامیدنی پایدار و با کیفیت برای شهروندان این مناطق است.»
او همچنین در مورد خط انتقال و آبرسانی به شهر سیب از سد «ماشکید» که در هفته دولت به بهره برداری رسید، میگوید: «این پروژه که با مشارکت شرکت مدیریت منابع آب ایران و سرمایهگذاری ۷۰ میلیارد تومان اجرایی شده، در تقویت منابع پایدار آب منطقه این شهر نقش بسزایی خواهد داشت. کلنگزنی خط انتقال آب به روستاهای بخش مرکزی چابهار با اعتبار ۱۲۰ میلیارد تومان و احداث مخزن ذخیره ۱۰ هزار مترمکعبی به ارزش ۱۵۰ میلیارد تومان انجام شد که نویدبخش آیندهای روشنتر برای تأمین آب پایدار در این مناطق است.»
بااینحال، کارشناسان بخش آب معتقدند حتی اگر ایران به خودکفایی کامل در تأمین آب مورد نیاز شرب و کشاورزی سیستانوبلوچستان برسد، دولت باید پیگیر حقوق آبی ایران از رودخانه هیرمند باشد؛ چراکه حیات و زیستپذیری این منطقه به آن وابسته است. بااینحال، دولت تاکنون موفقیتی در این زمینه نداشته است.
حقمان را از حقابه نگرفتیم
«عیسیبزرگزاده»، سخنگوی صنعت آب، میگوید: «در موضوع هیرمند نیز همانطورکه بارها اعلام کردهایم، همسایه شرقی ما در گفتار خود را متعهد به معاهده ۱۳۵۱ میداند، اما در عمل تاکنون همراهی لازم را نداشته است. سال گذشته آبی فقط حدود ۱۱۹ میلیون مترمکعب از حقابه ۸۲۰ میلیون مترمکعبی در سال نرمال را گرفتیم. جمهوری اسلامی ایران آمادگی دارد برای اصلاح بند کمالخان و بازگشت آب به مسیر طبیعی و تاریخی خود، کمکهای فنی و مهندسی ارائه کند.»
ششم آبان، اما «کاظم غریبآبادی»، معاون حقوقی و بینالمللی وزارت امور خارجه، برای حقابه هیرمند و رژیم حقوق هریرود با کمیسار طالبان دیدار کرد. براساس آنچه وبسایت خبری وزارت امور خارجه اعلام کرده است، غریبآبادی در کابل در دیدار با «مجیبالرحمن آخوندهزاده»، نماینده افغانستان، درباره حقابه هیرمند، رژیم حقوقی هریرود، نشستهای فنی و حقوقی، حقابه تاریخی و عرفی تالابهای بینالمللی هامون گفتوگو کردند. بهگفته غریبآبادی، این سفر در راستای گسترش همکاریهاست و در ملاقاتهایی که با وزرا و مسئولین سازمانهای مربوطه برگزار خواهیم کرد، بهطور مشخص سه موضوع مورد بحث و بررسی قرار گرفت: «مسائل مربوط به آب، مرز و مسائل حقوقی و قضائی سه موضوع بسیار مهم میان ایران و افغانستان هستند که فرصتهای همکاری بین دو کشور در این سه حوزه وجود دارد.»
ادامه وضعیت بیآبی در سیستان
وضعیت بیآبی در سیستان و البته مناطق همجوار با سایر مرزهای آبی با افغانستان مانند رودخانه فرامرزی هریرود (رودخانه تأمینکننده آب سد دوستی) به مرحلهای رسیده است که وزیر دادگستری کشور هم پیگیر مطالبه حقابه است. ۸ آبان، در نشست با معتمدین منطقه سیستان که در محل فرمانداری شهرستان زابل برگزار شد، «امین حسین رحیمی» اعلام کرد: «پیگیری فوری مشکلات استان سیستانوبلوچستان از اولویتهای کاری دولت چهاردهم است و دولت متعهد است اقدامات اجرایی را از مرحله گفتار به عمل تبدیل کند.»
او همچنین در مورد دیپلماسی استانی در موضوع حقابه هیرمند را از محورهای اصلی کار دولت عنوان کرد و افزود: «وزارت دادگستری هماهنگ با وزارت امور خارجه، بهدنبال تثبیت حقوق آبی مردم منطقه و مدیریت بحران خشکسالی است تا زندگی ساکنان سیستانوبلوچستان بهبود یابد.»
کارشناسان دیپلماسی آب، اما معتقدند درنهایت این دیدارها و گفتوگوها منتج به گرفتن حقابه نخواهد شد؛ چراکه نتیجه مذاکرات آبی ایران نهفقط با افغانستان بلکه با همه همسایگان تابعی از روابط او با جهان است، نهفقط با همسایگان.
«محمد شفیعی» میگوید: «شما سال گذشته شاهد بودید وقتی زمزمههای مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا هم به گوش رسید، طالبان کمی در مورد آب نرمتر رفتار کرد؛ زیرا ایران را در آستانه خروج از یک انزوای بینالمللی میدید که درصورت رفع تحریمها میتواند یک بازیگر اقتصادی بسیار قابل اعتنا در منطقه باشد. اما الان و بهویژه بعد از جنگ دوازدهروزه و تعدی رژیم صهیونیستی، ورق بر ضد ایران کاملاً برگشته است.»
او ادامه میدهد: «از سوی دیگر، افغانستان میداند که در مناقشات نظامی میان افغانستان و پاکستان، ایران بهسمت پاکستان تمایل دارد، پس آب را بهانه محکم و قویای برای امتیازگیری از ایران میکند. ایران حتی موفق نشده حقابه قانونی خود را که در معاهده هلمند مورد وثوق دو طرف است، تأمین کند. درصورت موفقیت ایران به تعیین رژیم حقوقی بر هریرود (درصورت بعید) باز هم موضوع بسیار زمانبر خواهد بود.»
بهگفته او، در دولت دوازدهم حداقل حدود دو سال طول کشید مذاکرات ایران با «اشرف غنی» نتیجه بدهد: «دقت کنید آن زمان اشرف غنی از ایران مطالباتی مانند تأمین امنیت داشت و بنابراین، به نتیجه رسیدن با او راحتتر بود. شما الان میبینید طالبان تقریباً به هیچ مطالبه ویژهای از ایران تَن نمیدهد. حتی وقتی در دولت سیزدهم رئیسجمهوری مرحوم ما با لحن تندی از طالبان انتقاد کرد، با عمل لوث و تهدیدآمیز یک ژنرال طالب مواجه شد که دبه انتحاری به رئیسجمهوری ما نشان میداد. ایران چارهای ندارد جز اینکه تمرکز تأمین آب شرب و کشاورزی را بر منابع داخل بگذارد، اما نمیتواند بهطورکامل موضوع حقابهها را فراموش کند؛ چراکه اگر حقابهها را تأمین نکند با تشدید بحرانهای محیطزیستی در منطقه سیستان، عملاً با مرزی خالی از سکنه و تشدید مهاجرت و اثرات امنیتی ناشی از آن مواجه خواهد شد. باید دید وزارت امور خارجه و وزارت نیرو در دولت چهاردهم واقعاً چه راهکارهای اجرایی دارند.»
پروژه حفر چاههای ژرف در منطقه سیستان به کجا رسید؟
پروژه حفر چاههای ژرف در منطقه سیستان و استحصال آب از آنها که طی سالهای ۱۳۹۷ تا ۱۴۰۲ با هیاهوی خبری بسیار اجرا شد، حالا دو سال در بیخبری مطلق است.
مرداد سال ۱۳۹۶ هیئت دولت وقت، اعتبار ۲۵ میلیارد تومانی برای حفر مطالعاتی نخستین چاه آب ژرف کشور در زابل مصوب کرد و درنهایت این پروژه که بهصورت مشترک توسط وزارت نیرو و معاونت علمی و فناوری ریاستجمهوری دنبال میشد، اسفند همان سال با انتخاب شرکت «پدکس» زیرمجموعه بنیاد مستضعفان بهعنوان پیمانکار، آغاز شد. در ادامه این چاه اواسط سال ۹۷ در عمق بیش از دو هزار متری زمین به آب رسید و موضوع با هیاهوی بسیار رسانهای شد.
«حسینعلی شهریاری»، نماینده وقت شهروندان زاهدان در مجلس شورای اسلامی، شهریور سال ۱۳۹۷ اعلام کرد «وزارت نیرو از ابتدا مخالف اجرای طرح حفر چاه ژرف بود و البته ما از علت این مخالفت بیاطلاع هستیم و این موضوع باید از مسئولان این وزارتخانه پیگیری شود».
بااینحال، «رضا اردکانیان» وزیر وقت نیرو در آبان ۱۳۹۹ اعلام کرد نتایج حاصل از آزمایشات نمونه برداری صورتگرفته از عمق دو هزار و ۱۹۱ متر این چاه نشان داد آب از نوع شور است و کیفیت آن مناسب مصارف شرب، صنعت و کشاورزی مناسب نیست و EC آب هم رقم بسیار بالایی در حد ۲۵ هزار میکروزیمنس بر سانتیمتر است. پس از آن درخواست شد حفاری این چاه تا عمق سه هزار متر ادامه پیدا کند که با موافقت وزارت نیرو محقق شد و در این عمق نیز EC و درجه حرارت بسیار بالا مشاهده شد.»
بیشتر بخوانید:اینفوگرافی/ ۲۱ استان بدون باران از اول مهر
شهریاری، نماینده مردم زاهدان در مجلس شورای اسلامی، باز در فروردین ۱۴۰۰ ضمن گفتوگوهایی انتقادی بیان کرد: «متأسفانه وزارت امور خارجه و دولتمردان در سالهای اخیر در رابطه با پیگیری حقابه منطقه سیستان کار جدی انجام ندادهاند و با چاههای ژرف سیستان که کارهایی توسط معاونت علمی و فناوری ریاستجمهوری انجام میشود هم موافق نیستند. درحالیکه مسئولیت تأمین آب جزو وظایف ذاتی وزارت نیرو است.»
در همان سال خبر دستور توقف پروژه و جمعآوری دکل حفاری توسط وزارت نیرو منتشر شد. اما «حبیبالله دهمرده»، نماینده وقت شهروندان زابل در مجلس شورای اسلامی، مدتی بعد اعلام کرد نمونهها برداشت و آزمایش شد و طبق نتایج این آبخوانها فاقد فلزات سنگین و عناصر آلاینده یا رادیواکتیو بود. موضوعی که توسط وزارت نیرو و مقامات رسمی دولتی تأیید یا رد نشد. سومین چاه آب ژرف نیز در منطقه «ادیمی» شهرستان نیمروز کنار تالاب بینالمللی هامون حفر شد و بنا به اعلام شرکت آبفای این استان در همان زمان «این چاه با نصب پمپهای درون چاهی قابلیت آبدهی هشت میلیون لیتر آب در روز را دارد. کیفیت این آب مناسب کشاورزی است و با تصفیه مختصر قابلشرب خواهد بود.»
«حبیبالله دهمرده» نیز آبان همان سال اعلام کرد: «چاه دوم با فاصله اندک نزدیک چاه نخست حفر شد که خروجی آب آن نزدیک ۵۰ تا ۶۰ لیتر در ثانیه است و در حال حاضر با نصب یک آبشیرینکن در محل چاه آب آشامیدنی تولید میشود که در منطقه در حال توزیع است تا مردم از نتایج امیدبخش این اقدام مطلع شوند. آب چاه دوم بدون هرگونه تصفیه برای برخی از گونههای درختان و پرورش ماهیان جواب داده و در حال حاضر کنار چاه گلخانهای ایجاد شده است که از آب چاه برای آبیاری گیاهان استفاده میکند. چاه ژرف سوم که آن نیز در ادیمی شهرستان نیمروز حفر شده، پس از دو ماه تلاش شبانهروزی در عمق هزار و ۷۹۰ متری به آب رسیده و خروج آب روزانه آن یک میلیون لیتر است و پتانسیل دارد با نصب پمپ درونچاهی به هشت میلیون لیتر در روز برسد و کیفیت فعلی آن مناسب برای کشاورزی است که با تصفیه مختصر برای شرب نیز مناسب خواهد بود.»
بهگفته او، برآورد و برنامه برای تأمین آب منطقه حفر حدود صد حلقه چاه ژرف است و بهعبارتی، اگر بخواهیم آبی داشته باشیم که نیاز منطقه سیستان را بهصورت پایدار تأمین کند، باید این تعداد چاه حفر شود.
بااینحال، «سورنا ستاری»، معاون وقت علمی و فناوری رئیسجمهوری، شهریورماه ۱۴۰۱ آب پاکی را روی دست همه مبلغان آبهای ژرف ریخت و اعلام کرد: «پروژه آب ژرف هنوز در مرحله اکتشاف قرار دارد؛ چراکه با سنجش شرایط نیازمند به اکتشاف تعداد بیشتری از این چاهها هستیم.»
آخرین اظهارنظر درباره چاههای ژرف سیستان، اما مربوط به اردیبهشتماه سال ۱۴۰۲ است؛ «امید حسینی»، مدیرعامل وقت شرکت آبوفاضلاب زابل، گفته بود: «روند شیرینسازی آب چاه ژرف شماره ۳ در شهرستان نیمروز واقع در شمال استان سیستانوبلوچستان با اتمام نصب دستگاه آبشیرینکن آغاز شده است و بهزودی بهصورت آب آشامیدنی وارد مدار بهرهبرداری میشود.»
از آن زمان تا کنون خبری از این پروژه عظیم در دست نیست؛ طرحی که علاوهبر صرف میلیاردها تومان از اعتبارات کشور، عملاً اجرای بسیاری از طرحهای دیگر برای علاجبخشی به این منطقه را هم بینتیجه گذاشت و باعث شد مسئولان در رؤیای استخراج آب از عمق هزارها متری زمین، نه دنبال تأمین آب از محلی دیگر باشند و نه پیگیر حقابه. همه این گفتهها در شرایطی است که کارشناسان زیادی طی سالها در مورد عدم امکان موفقیت این طرح و استفاده از این آبهای تاریخی هشدار داده بودند، اما گوش کسی بدهکار نبود.
منبع: روزنامه پیام ما
