اقتصاد۲۴- دولت سیزدهم از ابتدای اغاز به کار خود، سیاست خارجی خود را بر اساس ارتباط با همسایگان شکل داد. سفر مقامات ایرانی به کشور‌های همسایه شروعی برای بهبود روابط با آن‌ها بود و در نهایت برقراری ارتباط مجدد با عربستان سعودی نشان داد که دولت ابراهیم رئیسی به طرحی که ریخته وفادار است. اما همه چیز آنطور که تهران می‌خواهد پیش نمی‌رود. رقابت‌های منطقه‌ای و میان همسایگان و تحولات سریع در جریان، سبب شده تا بعضا مواضعی مطرح شوند که مطابق میل ایران نباشند.
عراق و خط ریلی که اقتصادی نیست!
اتصال راه‌آهن ایران و عراق در پروژه‌ای که راه‌آهن شلمچه به بصره نامیده می‌شود قرار است تا دو سال آینده برقرار شود. این پروژه از دید ایران یک راه برای گسترش فعالیت‌های اقتصادی و فرار از تحریم‌ها با انتقال کالا به عراق بود. اما ظاهرا طرف عراقی و شخص السودانی به عنوان نخست وزیر این کشور که از قضا ارتباط دوستانه‌ای هم با تهران دارد، ماجرا طور دیگری است. نخست وزیر عراق گفته که اتصال خط راه آهن به ایران برای جابجایی مسافران، بخش حمل و نقل عراق را فعال می‌کند. کماکان این خط آهن می‌تواند برای ایران و عراق اهمیت زیادی داشته باشد. اما به نظر می‌رسد نمی‌توان روی آن برای گسترش همکاری‌های اقتصادی میان دو کشور سرمایه‌گذاری کرد و سود این مسیر برای زائران و مسافرانی است که بین دو کشور حرکت می‌کنند. با این حال برخی از کارشناسان معتقدند که موضوع مهم در این زمینه اتصال ریلی ایران و عراق است و کاربری آن بعدا قابل بحث خواهد بود.
مروری بر مواضع کشور‌های همسایه درباره ایران؛ از ادعا‌ها درباره جزایر سه‌گانه تا خط آهن ایران و عراق
مساله دشوار قفقاز
جمهوری آذربایجان از سال ۲۰۲۰ با طرح کریدور زنگزور و تلاش برای اشغال خاک ارمنستان در بخشی که هم‌مرز با ایران است، باعث ایجاد برخی از مشکلات و تنش‌ها شده است. الهام علی‌اف در ماه‌ها و سال‌های گذشته تهدید کرده که به زور یک کریدور زمینی را باز خواهد کرد. کریدوری که باعث قطع دائم مرز‌های ایران و ارمنستان می‌شود و به باکو دسترسی بلامانع به جمهوری خودمختار نخجوان را خواهد داد. برای باکو متحد اصلی رژیم صهیونیستی و ترکیه است. مقامات ارشد ایرانی بار‌ها اعلام کرده اند که زیر بار تغییر جغرافیا در همسایگی خود نمی‌روند. اما باکو کماکان اصرار دارد تا عرصه را بر ارمنستان تنگ کند.
بیشتر بخوانید:منافع عربستان و امارات از کریدور اقتصادی هند به اروپا چیست؟
ضمن اینکه حمله تازه باکو به خانکندی بار دیگر به مساله جنگ سوم قراباغ دامن می‌زند. دولت جمهوری آذربایجان اعلام کرده که به شرطی آماده دیدار با مقامات قرا باغ کوهستانی است که آن‌ها سلاح را زمین گذاشنه و پرچم سفید برافراشته کنند. قراباغ در سطح جهانی به عنوان بخشی از جمهوری آذربایجان شناخته می‌شود، اما از زمان جنگی که مصادف با فروپاشی اتحاد شوروی در دهه ۸۰ و ۹۰ میلادی شد، به دست جمعیت ۱۲۰ هزار نفری قوم ارمنی کنترل می‌شود. جمهوری آذربایجان بخش‌های بزرگی از منطقه قره‌باغ کوهستانی را در جنگ ۲۰۲۰ پس گرفت و قراباغ را تقریبا به طور کامل محاصره کرد.
پاکستان و خط لوله گازی که به نتیجه نرسید
قرارداد گازی میان ایران و پاکستان در اواسط تابستان امسال تعلیق شد. یکی از دلایل این تعلیق تحریم‌هایی است که علیه ایران از سوی ایالات متحده و اتحادیه اروپا انجام شده و دیگر کشور‌های جهان هم از آن پیروی می‌کنند. وزیر نفت پاکستان در آخرین توضیحات خود در مورد احداث خط لوله گاز با ایران، ضمن اعلام لغو این قرارداد، راه اندازی دوباره آن را منوط به رفع تحریم‌ها علیه ایران دانست. وزیر نفت پاکستان در پاسخ به سوال یک نماینده پارلمان این کشور درباره آخرین وضعیت خط لوله گاز، تصریح کرد: ما از طرف ایرانی خواسته‌ایم در زمان فعلی از پیگیری مطالبه‌های حقوقی‌اش و تحت فشار گذاشتن پاکستان دست بردارد. حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، یک هفته قبل از این گفته‌ها از پاکستان خواسته بود بخشی از خط لوله گاز ایران‌ـ‌پاکستان را که مدت زیادی به تعویق افتاده است، تکمیل کند. با این حال وضعیت این مساله نیز چندان روشن نیست.
میدان گازی آرش
میدان گازش ارش تبدیل به تنشی بین ایران و کویت و عربستان شده است. هرچند سعودی‌ها این روز‌ها به نوعی با تهران دست دوستی داده اند، اما شورای همکاری خلیج فارس و هر دو این کشورها حاضر نیستند تا مالکیت ایران را بر این میدان گازی بپذیرند. این میدان گازی به دلیل پیچیدگی‌های جغرافیایی و تضاد منافع بین کشورها، مورد اختلاف است و عربستان و کویت حاضر نیستند حق ایران را بر آن محترم بشمارند و تقریبا در گفتگو‌های خود هیچ اشاره‌ای به سهم ایران در این ناحیه نمی‌کنند. این مساله می‌تواند به بحرانی تازه میان ایران و عربستان تبدیل شود یا دستکم، سدی مقابل پیشبرد روابط باشد. با این حال تنها راه پیش رو از نظر ناظران و کارشناسان این است که برای تعیین تکلیف وضعیت این حوزه نفتی، بهترین راه حل اینست که دو کشور به یک توافق سیاسی برسند و از مزایای بهره برداری از منبع عظیم گازی این میدان بهره‌مند شوند.
ادعا‌های پوچ درباره جزایر سه گانه
این نکته کاملا روشن است که ایران هیچ‌گاه حق قانونی حاکمیتی خود بر جزایر سه‌گانه را علیرغم طرح ادعا‌های تکراری، بیانیه‌های مبهم، تلاش‌های لابی‌گرانه و حتی تهدیدات بالقوه نظامی، تسلیم نمی‌کند. این جزایر از نظر تاریخی برای قرن‌ها بخشی از خاک ایران بوده اند و اسناد حقوقی، تاریخی و ژئوپلیتیکی مختلفی نیز در این رابطه چه در ایران و چه دیگر کشورها وجود دارند که گزاره مذکور را تایید می‌کنند. سیاست غیرسازنده امارات برای جلب نظر برخی کشورها که ژاپن نیز تازگی به آن اضافه شده نمی‌تواند واقعیات و بدیهیات در این موضوع را خدشه دار کند. برای هر دو کشور ایران و امارات، مناقشه بر سر جزایر سه گانه کاملا غیرضروری و غیرسازنده است و ظرفیت‌های روابط دوجانبه و ثبات منطقه‌ای را تضعیف می‌کند. این مساله توسط رهبران هفت شیخ نشین امارات نیز مورد اشاره قرار گرفته و آن‌ها به این مساله نیز تاکید کرده اند که دست‌های خارجی در حال تحریک این مناقشه هستند.
بدعهدی طالبان
تهران پس از روی کار آمدن طالبان در افغانستان، روابط خود را با کابل بر اساس حسن همجواری تنظیم کرد. تحویل سفارت در تهران به دیپلمات‌های طالب و استقبال از وزیرخارجه آن‌ها در ایران هر چند با انتقاداتی همراه بود، اما ایران این اقدامات را در جهت حفظ منافع ملی خود دانست. اما در کابل اوضاع کمی با تهران متفاوت بود. بدعهدی بر سر پرداخت حق‌آبه به ایران یکی از مهم‌ترین اختلافات میان دو کشور شده است، اما طالبان علیرغم وعده‌های خود برای تحقق حقابه ایران هنوز گام مثبتی در این زمینه برنداشته است.