اقتصاد24 - امتیازات مناطق آزاد تجاری و ویژه اقتصادی در مقایسه با سرزمین اصلی در چیست؟ از نظر جغرافیایی، مناطق آزاد اقتصادی جزو قلمرو سرزمینی یک کشور محسوب می شوند ولی از تمام یا برخی از مقررات سرزمین اصلی مستثنی و معاف بوده و ضوابط و مقررات خاص و ویژه بر آنها حاکم است. حاکمیت قوانین در این مناطق نیز با سهولت بیشتری انجام می شود. در ادامه با تاریخچه و تعریفی مختصر از مناطق آزاد و ویژه اقتصادی بیشتر آشنا خواهیم شد و سپس تفاوت قوانین در موضوعات مختلف با سرزمین اصلی را بیان خواهیم کرد.
تاریخچه و تعریف مناطق آزاد تجاری صنعتی در ایران
از سال 1330 خورشیدی به بعد، به دلیل تهیه طرح هایی در جهت رونق اقتصادی کشور و افزایش تجارت خارجی، بنادر ایرانی در خلیج فارس مورد توجه قرار گرفت، اما این بنادر در آن زمان توانایی و امکانات لازم برای توسعه صادرات و واردات را نداشتند. در سال 1334 مقاله ای تحت عنوان "اشکالات حمل و نقل کالا به خاورمیانه " در مجله ای انگلیسی به چاپ رسید. این مقاله به مسئولان خاطرنشان می کرد که چگونه می توانند ظرفیت واردات و صادرات کالای خود را از طریق منطقه بازرگانی که در ارتباط آزادتری با جهان تجارت دارد، افزایش دهند. با تشکیل وزارت گمرکات و انحصارات در سال 1336، رسما آمادگی تاسیس اولین بندر آزاد تجاری اعلام شد.
در دی ماه 1336 بندر عباس به عنوان مرکز واردات و صادرات کالا توسط دولت اعلام و برنامه هایی برای فعالیت های جدید طی چند سال آینده ارائه شد. می توان گفت به طور کلی تفکر ایجاد منطقه آزاد در ایران به اواخر دهه 40 شمسی می رسد که دولت وقت از کنفرانس بین المللی تجارت و توسعه ملل متحد (UNCTAD) درخواست کرد که جهت ایجاد بنادر آزاد در ایران تحقیق و بررسی کند. در سال 1349 جزیره کیش به عنوان مرکز بین المللی توریستی تجاری انتخاب شد و بالاخره، مرکز بین المللی توریستی تجاری جزیره کیش در سال 1356 به طور رسمی شروع به کار کرد. هیئت وزیران در تاریخ 1369/11/7 جزیره قشم و در تاریخ 1370/2/18 محدوده ای از خلیج چابهار را به عنوان منطقه آزاد تجاری اعلام کرد. سپس قانون چگونگی اداره مناطق آزاد تجاری صنعتی جمهوری اسلامی ایران در سال 1372 تصویب و طبق ماده یک آن به دولت اجازه داده شد مناطق کیش، قشم و چابهار را به عنوان مناطق آزاد تجاری و صنعتی بر اساس موازین قانونی و این قانون اداره کند.
در ادامه به موجب "قانون ایجاد مناطق آزاد تجاری صنعتی آبادان و خرمشهر، جلفا و بندر انزلی" مصوب 1382/6/2 مناطق ارس، انزلی و اروند و سپس به موجب " قانون ایجاد یک منطقه آزاد تج صنعتی و بیست و سه منطقه ویژه اقتصادی" مصوب 1389/7/4 منطقه ماکو نیز به مناطق آزاد اضافه شد و تعداد مناطق آزاد ایران رسما به 7 منطقه رسید.
طبق تعاریف، منطقه آزاد قلمرویی است که غالبا در داخل یا مجاورت یک بندر واقع شده و در آن تجارت آزاد با سایر مناطق جهان مجاز شناخته شده است. در این محدوده جغرافیایی مشخص، قوانین گمرکی کشور در آن اجرا نمی شود و به منظور تسهیل در امر واردات و صادرات کالا و حمایت از صنعت داخلی کشور و همچنین جذب فناوری های نوین در امر تولید و توسعه منطقه ای در مبادی گمرکات و نقاط مرزی کشور ایجاد می شود.
تاریخچه و تعریف مناطق ویژه اقتصادی در ایران
برای نخستین بار "قانون تشکیل و اداره ماطق ویژه اقتصادی جمهوری اسلامی ایران" در تاریخ 1384/3/11 تصویب و به موجب آن به دولت اجازه داده شد تا به منظور پشتیبانی از فعالیت های اقتصادی و برقراری ارتباط تجاری بین المللی و تحرک در اقتصاد منطقه ای و تولید و پردازش کالا، انتقال فناوری، صادرات غیر نفتی، ایجاد اشتغال مولد و جلب و تشویق سرمایه گذاری داخلی و خارجی، صادرات مجدد، عبور خارجی(ترانزیت) و انتقال کالا(ترانشیپ)و... در شهرستان هایی که استعداد و توان لازم برای تحقق اهداف مذکور را دارند، مناطقی را با عنوان منطقه ویژه اقتصادی ایجاد کند.
منطقه ویژه اقتصادی نیز عبارت است از محدوده جغرافیایی مشخص در مبادی ورودی یا در داخل کشور که به منظور جذب سرمایه های خارجی و داخلی و همچنین ایجاد عرصه فعالیت های تولیدی و تجاری جهت افزایش صادرات کالا و ارائه بهینه خدمات برای حضور فعال در بازارهای منطقه ای و بین المللی ایجاد می شوند. این دو منطقه طبق تعاریف مشخص قوانین و امتیازات مشخصی نیز دارند که متفاوت از قوانین و تسهیلات داخل کشور است.
در جدول زیر مقایسه ای میان امتیازات و تسهیلات مناطق آزاد تجاری، مناطق ویژه و سرزمین در موارد مختلف انجام شده است.
| ردیف | عنوان امتیازات و تسهیلات | مناطق آزاد | مناطق ویژه | سرزمین اصلی |
| 1 | اخذ روادید برای اتباع خارجی | بی نیازی از اخذ قبلی روادید | مانند سرزمین اصلی | اخذ روادید الزامی است |
| 2 | اشتغال اتباع خارجی | تابع مقررات اشتغال انسانی در مناطق آزاد | مانند مناطق آزاد | منوط به صدور پروانه اشتغال، مطابق مقررات اشتغال اتباع خارجی(قانون کار) |
| 3 | ورود کالا و مواد اولیه بدون پرداخت عوارض گمرکی، سود بازرگانی و ثبت سفارش | مجاز است. | مجاز است. | در موارد خاص، به صورت محدود مجاز است. |
| 4 | معافیت گمرکی برای کالاهای ساخته و تولید شده | معافیت در مجموع ارزش افزوده و مواد داخلی به کار رفته در تولید محصول،هنگام ورود به سرزمین اصلی | مانند مناطق آزاد | فاقد معافیت |
| 5 | انتقال کالا، تجهیزات و مواد اولیه از سرزمین اصلی به منطقه | نقل و انتقال داخلی محسوب می شود | مانند مناطق آزاد | - |
| 6 | صادرات کالا و تجهیزات از منطقه به خارج از کشور | بدون تغییرات در کالا و تجهیزات تابع مقررات صادرات سرزمین اصلی است. پس از اعمال تغییرات در کالا و تجهیزات، تابع مقررات منطقه آزاد است. | مانند مناطق آزاد | - |
| 7 | ورود کالای تجاری از منطقه به سرزمین اصلی | با اندکی تسهیلات، تابع مقررات صادرات و واردات سرزمین اصلی است | تابع مقررات صادرات و واردات سرزمین اصلی | - |
| 8 | ترانزیت کالا از/به مناطق | بدون محدودیت | مانند مناطق آزاد | تابع دستورالعمل ترازیت گمرک جمهوری اسلامی ایران |
| 9 | ثبت شرکت | تابع ضوابط ثبت شرکت ها و مالکیت های صنعتی و معنوی در مناطق آزاد(امکان ثبت شرکت با مالکیت 100%خارجی) | مانند سرزمین اصلی | |
| 10 | اشخاص مجاز به سرمایه گذاری و مشارکت | کلیه اشخاص حقیقی و حقوی و موسسات اعم از ایرانی و خارجی و سازمان های بین المللی، مستقلا یا با مشارکت سازمان یا شرکت های تابع آن یا با مشارکت یکدیگر | مانند مناطق آزاد | منوط به دریافت مجوز از سازمان سرمایه گذاری و کمک های اقتصادی و فنی ایران در چارچوب محدودیت های سهم بازار که در قانون برای بعضی رشته ها ذکر شده است. |
| 11 | تضمین کامل سرمایه های خارجی و سود حاصل از آنها، تضمین جبران خسارت ناشی از ریسک های غیر تجاری سرمایه گذاری | طبق ماده 21 قانون چگونگی اداره مناطق آزاد تضمین می شود | مانند سرزمین اصلی | تابع قانون تشویق و جذب سرمایه گذاری خارجی(فیپا) |
| 12 | مالیات بر ارزش افزوده | نقل و انتقال کالا در داخل منطقه و انجام خدمات در محدوده منطقه معاف از مالیات است. ورود کالا به سرزمین اصلی تابع قانون مالیات بر ارزش افزوده سرزمین اصلی است. | مانند مناطق آزاد | تابع قوانین جاری مالیاتی |
| 13 | مدت توقف کالا و مواد اولیه در محدوده منطقه | با نظر سازمان منطقه تعیین می شود. | مانند مناطق آزاد | تابع قوانین گمرکی |
| 14 | اشتغال نیروی انسانی، بیمه و تامین اجتماعی اتباع ایران | تابع مقررات اشتغال نیروی انسانی مناطق آزاد | مانند مناطق آزاد | تابع قوانین کار،بیمه و تامین اجتماعی جاری کشور |
| 15 | امکان استفاده از تسهیلات ارزی | به طور خاص وجود ندارد | مانند سرزمین اصلی | از محل صندوق توسعه ملی |
| 16 | معاف از پرداخت مالیات بر در آمد و دارایی هر نوع فعالیت اقتصادی | معافیت بیست ساله از تاریخ بهره برداری مندرج در مجوز فعالیت اقتصادی | مانند سرزمین اصلی | معافیت وجود ندارد مگر موارد خاص. مثال: 100% درآمد مشمول مالیات کلیه واحدهایی که در مناطق محروم مستقر هستند به مدت ده سال از معافیت مالیاتی برخوردار است.(تبصره ماده 132ق.م.م) |
| 17 | خرده فروشی کالا | مجاز است. | صرفا برای اتباع خارجی مجاز است. | - |
| 18 | ورود کالای همراه مسافر از مناطق به سرزمین اصلی | مجازاست. | مجاز نیست. | - |
| 19 | فروش و نقل و انتقال کالا به صورت تجاری | مجاز است. | مانند مناطق آزاد | - |
| 20 | تردد خودروی دارای پلاک منطقه آزاد | در محدوده مصوب مجاز است. | مانند سرزمین اصلی | با مجوز ورود موقت برای مدت محدود مجاز است. |
| 21 | تملک زمین توسط اتباع خارجی | فروش و انتقال قطعی زمین به اتباع خارجی ممنوع است. در مواردی که انجام سرمایه گذاری خارجی منجر به تشکیل شرکت ایرانی شود، تملک زمین به نام شرکت متناسب با طرح سرمایه گذاری و به تشخیص سازمان مجاز است. | مانند سرزمین اصلی | با رعایت بند 8 اصل 43 و اصل 153ق.ا و ماده 961ق.م |
| 22 | فعالیت های بیمه ای | تابع مقررات مناطق آزاد | مانند سرزمین اصلی | تابع مقررات بیمه ای کشور |
| 23 | عملیات پولی و بانکی | تابع مقررات مناطق آزاد | مانند سرزمین اصلی | تابع مقررات پولی و بانکی کشور |
| 24 | انتقال ارز | بدون محدودیت و با سهولت | مانند سرزمین اصلی | وجود برخی محدودیت ها برای انتقال ارز |
| 25 | بورس | تابع مقررات مناطق آزاد | مانند سرزمین اصلی | تابع مقررات بازار سرمایه |
فایل DF این جدول را می‌توانید از اینجا دانلود کنید.
*برگرفته از کتاب "آشنایی با مناطق آزاد تجاری و ویژه اقتصادی" نوشته: دکتر ابراهیم رضوانی و مریم رضوانی.