اقتصاد۲۴- شیوا سپهری: مالیات بر ارزش افزوده (VAT) مالیاتی است که بر کالاها و خدمات وضع می‌شود و در هر مرحله از زنجیره تأمین دریافت می‌شود. در هر مرحله، مقداری ارزش (مبلغی کوچک از کل مالیات) از نقطه تولید تا فروش اضافه می‌شود. برخی کارشناسان معتقدند که مالیات بر ارزش افزوده بار اقتصادی نامناسبی بر دوش طبقات پایین جامعه می‌گذارد، در حالی که برخی دیگر از کارشناسان اقتصادی می‌گویند که این روش، بدون «مجازات» افراد ثروتمند با مالیات‌های بالاتر، راه خوبی برای درآمد دولت است.
مالیات بر ارزش افزوده در مقابل مالیات فروش
با اینکه مالیات بر ارزش افزوده و مالیات فروش در نهایت مقدار یکسانی از درآمد را در پایان زنجیره تأمین ایجاد می‌کنند، بسیاری از کشورها مالیات بر ارزش افزوده را به مالیات فروش ترجیح می‌دهند. این ترجیح عمدتاً به سه دلیل است:
در مورد مالیات فروش، مقدار زیادی از مالیات تنها توسط مشتری پرداخت می‌شود، در حالی که در مورد مالیات بر ارزش افزوده، همه در زنجیره تأمین (تولید کننده، عمده‌فروش، فروشنده، خرده‌فروش، مشتری) مقدار کمی مالیات پرداخت می‌کنند که در نهایت به همان مقدار بزرگ می‌رسد.
مالیات بر ارزش افزوده آسان‌تر برای محاسبه، ساده‌تر و استانداردتر است. مالیات فروش تنها بر محصول نهایی دریافت می‌شود و محاسبه مالیات در هر مرحله را دشوار می‌کند.
مزایا و معایب مالیات بر ارزش افزوده
مهترین معایب مالیات بر ارزش افزوده به شرح زیر بیان شده است:
-برای صاحبان کسب‌وکار، ثبت و نگهداری مالیات بر ارزش افزوده در هر مرحله دشوار می‌شود و حتی وقتی که معاملات به صورت بین‌المللی انجام می‌شود، حسابداری دشوارتر می‌شود، زیرا کشور‌های مختلف نرخ‌های مالیاتی متفاوتی دارند.
بیشتر بخوانید: تراز پرداخت‌ها چیست و چرا یکی از اصطلاحات اقتصادی مهم است؟
-اخذ مالیات بر ارزش افزوده راه آسان تری برای فرار مالیاتی است. برخی از کسب‌وکار‌های کوچک می‌توانند از ارائه رسید خودداری کنند و بنابراین مبلغ نهایی مالیات را تغییر دهند.
-اگرچه نظریه مالیات بر ارزش افزوده بهتر از مالیات فروش است، زیرا کل مبلغ مالیات توسط مصرف‌کننده پرداخت نمی‌شود، اما در عمل اغلب دیده می‌شود که مصرف‌کنندگان در صورت اجرای مالیات بر ارزش افزوده قیمت‌های بالاتری برای کالاها پرداخت می‌کنند.
مزایای دریافت مالیات بر ارزش افزوده به شرح زیر است:
-مالیات بر ارزش افزوده به دلیل ساده‌سازی و آسانی محاسبه آن و همچنین ارائه مقدار دقیق در هر مرحله از تولید و فروش، پیچیدگی قوانین مالیاتی را کاهش می‌دهد و کارایی سیستم درآمد داخلی را افزایش می‌دهد.
-مالیات بر ارزش افزوده پرداخت مالیات را دشوارتر می‌کند.
-مفهوم مالیات بر ارزش افزوده این است که دولت بر درآمد افراد مالیات نخواهد گرفت بلکه بر مخارج آن‌ها مالیات خواهد گرفت. بنابراین، مالیات بر ارزش افزوده افراد را تشویق می‌کند که بیشتر درآمد کسب کنند و کمتر به صورت غیرمسئولانه خرج کنند.
-اگرچه اجرای مالیات بر ارزش افزوده ممکن است در ابتدا منجر به کاهش درآمد شود، اما در نهایت درآمد دولت را افزایش می‌دهد.
تفاوت مالیات بر ارزش افزوده با مالیات فروش چیست؟
در حالی که مالیات فروش فقط توسط مشتری پرداخت می‌شود، مالیات بر ارزش افزوده توسط همه اقشار زنجیره تأمین پرداخت می‌شود.
آیا مالیات بر ارزش افزوده برای گروه‌های کم‌درآمد و متوسط جامعه مفید است؟
خیر. افراد ثروتمند و گروه‌های با درآمد بالا از سیستم مالیات بر ارزش افزوده بهره‌مند می‌شوند، زیرا شهروندان مجبورند بدون توجه به درآمدشان، بر هر کالایی که می‌خرند مالیات پرداخت کنند. نیاز‌های روزانه مانند غذا و دارو اغلب به دلیل این سیستم گران‌تر می‌شوند.
انواع مالیات بر ارزش‌افزوده
مالیات بر ارزش‌افزوده تولیدی: مالیات بر ارزش‌افزوده تولیدی (Production-based VAT) نوعی از مالیات است که بر تمام کالاها و خدمات تولید شده در داخل یک کشور، بدون در نظر گرفتن صادرات، وضع می‌شود. این نوع مالیات شامل مالیات بر ارزش افزوده کالاهای سرمایه‌ای (مانند ماشین‌آلات و تجهیزات) نیز می‌شود. البته ممکن است باعث کاهش سرمایه‌گذاری شود، زیرا مالیات بر کالاهای سرمایه‌ای نیز وضع می‌شود.
ویژگی‌های این نوع مالیات به شرح زیر است:
-تمامی کالاها و خدمات تولید شده در کشور مشمول مالیات می‌شوند، حتی کالاهای سرمایه‌ای.
-مالیات پرداخت شده برای خرید کالاهای سرمایه‌ای (مانند ماشین‌آلات) از مالیات قابل پرداخت کسر نمی‌شود.
-به دلیل اینکه کالاهای سرمایه‌ای نیز مشمول مالیات هستند، محاسبه و مدیریت این نوع مالیات پیچیده‌تر است.
مالیات بر ارزش‌افزوده درآمدی: مالیات بر ارزش‌افزوده درآمدی (Income-based VAT) نوعی از مالیات است که بر ارزش افزوده ایجاد شده در هر مرحله از تولید و توزیع کالاها و خدمات، پس از کسر هزینه‌های مواد اولیه و نیروی کار، وضع می‌شود. ویژگی‌های مالیات بر ارزش افزوده درآمدی در ادامه می‌آید:
این نوع مالیات تمرکز بر درآمددارد. مالیات بر اساس ارزش افزوده‌ای که در هر مرحله ایجاد شده محاسبه می‌شود.
این مالیات باعث کسر هزینه‌ها است. هزینه‌های مواد اولیه و نیروی کار از مالیات قابل پرداخت کسر می‌شود.
به دلیل کسر هزینه‌های مواد اولیه و نیروی کار، این نوع مالیات برای صنایع خدماتی مناسب‌تر است.
مالیات بر ارزش‌افزوده مصرفی: مالیات بر ارزش‌افزوده مصرفی (Consumption-based VAT) نوعی از مالیات است که تنها بر کالاها و خدمات مصرفی وضع می‌شود و کالاهای سرمایه‌ای از این مالیات معاف هستند. در این نوع مالیات، تنها مصرف نهایی کالاها و خدمات مشمول مالیات است. مالیات بر ارزش افزوده مصرفی ویژگی‌های زیر را دارد:
تمرکز بر مصرف نهایی دارد. تنها کالاها و خدمات مصرفی مشمول مالیات هستند و کالاهای سرمایه‌ای معاف هستند.
کسر مالیات کالاهای سرمایه‌ای را محقق می‌کند. مالیات پرداخت شده برای خرید کالاهای سرمایه‌ای از مالیات قابل پرداخت کسر می‌شود.
برای محاسبه ساده‌تر است. به دلیل معافیت کالاهای سرمایه‌ای، محاسبه و مدیریت این نوع مالیات ساده‌تر است.
مالیات بر رزش افزوده به چه کسانی تعلق می‌گیرد؟
- کلیه واردکنندگان
- کلیه صادرکنندگان
- کارخانه‌ها و کارگاه‌های تولیدی و صنعتی
- بهره‌برداران از معادن
- ارائه‌دهندگان خدمات حسابداری، حسابرسی، دفترداری و همچنین خدمات مالی
- حسابداران رسمی شاغل و مؤسسات حسابرسی عضو جامعه حسابداران رسمی ایران
- ارائه‌دهندگان خدمات مدیریتی و مشاوره‌ای
- ارائه‌دهندگان انواع خدمات انفورماتیک و رایانه‌ای، اعم از سخت‌افزاری، نرم‌افزاری و طراحی سیستم
- هتل‌ها، متل‌ها، و مهمان‌پذیرها
- بنکداران، عمده‌فروش‌ها، فروشگاه‌های بزرگ، واسطه‌های مالی، نمایندگان توزیع کالاهای داخلی و وارداتی و صاحبان انبارها
- نمایندگان مؤسسه‌های تجاری و صنعتی، اعم از داخلی و خارجی
- مؤسسات حمل‌ونقل موتوری و باربری؛ زمینی، دریایی و هوایی (غیر از مؤسسات حمل مسافر)
- مؤسسات مهندسی و مهندسی مشاور
- مؤسسات تبلیغاتی و بازاریابی
- فروشندگان طلا و جواهر
- فروشندگان آهن‌آلات
- صاحبان تالارهای پذیرایی و رستوران‌ها
- صاحبان نمایشگاه‌ها و فروشگاه‌های خودرو و بنگاه معاملات املاک
- صاحبان تعمیرگاه‌های مجاز خودرو
- چاپخانه‌داران
- صاحبان دفاتر اسناد رسمی
- صاحبان مراکز ارتباطات رایانه‌ای، دفاتر خدمات ارتباطی، دفاتر خدمات دولت الکترونیک و دفاتر خدمات الکترونیک شهر
- صاحبان سینماها، تماشاخانه‌ها و مکان‌های تفریحی و ورزشی
- چلوکبابی‌ها، سالن‌های غذاخوری و سفره‌خانه‌های سنتی
- اغذیه‌فروش‌های زنجیره‌ای با مالکیت یا نام و نشان تجاری واحد
- صاحبان دفاتر خدمات مسافرتی و جهانگردی