تعریف ضریب جینی در علم اقتصاد به زبان ساده

اقتصاد۲۴- شیوا سپهری: ضریب جینی (شاخص جینی یا نسبت جینی) معیاری آماری از نابرابری اقتصادی در جمعیت یک کشور است. ضریب جینی پراکندگی درآمد یا توزیع ثروت در بین اعضای یک جمعیت را اندازه گیری می‌کند.

ضریب جینی چیست؟

ضریب جینی(Gini Coefficient) یکی از پرکاربردترین معیار‌های سنجش نابرابری اقتصادی است. ضریب جینی می‌تواند هر مقداری بین ۰ تا ۱ (یا ۰ درصد تا ۱۰۰ درصد) داشته باشد. ضریب صفر نشان دهنده توزیع کاملاً برابر درآمد یا ثروت در یک جمعیت است. ضریب یک نشان دهنده یک نابرابری کامل است(زمانی که یک نفر در عمده درآمد را دریافت می‌کند، در حالی که افراد دیگر هیچ کسب نمی‌کنند.) علاوه بر این، در برخی موارد نادر، ضریب می‌تواند بیش از ۱۰۰ درصد  باشد. این امر از نظر تئوری زمانی رخ می دهد که درآمد یا ثروت یک جمعیت منفی باشد.

با این حال، سناریو‌های ذکر شده در بالا در دنیای واقعی بسیار نادر هستند. داده‌ها نشان می‌دهد که ضریب جینی به طور کلی از ۲۴ درصد تا ۶۳ درصد متغیر است. توجه داشته باشید که ضریب جینی معیار مطلق درآمد یا ثروت یک کشور نیست. این ضریب فقط پراکندگی درآمد یا ثروت در یک جمعیت را اندازه گیری می‌کند.

اصول ضریب جینی چیست؟

ضریب جینی یکی از پرکاربردترین معیار‌های نابرابری اقتصادی است، زیرا با اصول زیر مطابقت دارد:

۱. ناشناس بودن

این ضریب هویت افراد پردرآمد و کم درآمد یک جمعیت را فاش نمی‌کند.

۲. مقیاس استقلال

محاسبه ضریب جینی به این بستگی ندارد که اقتصاد چقدر بزرگ است، چگونه اندازه گیری می‌شود یا یک کشور چقدر ثروتمند است. برای مثال، کشور‌های ثروتمند و فقیر ممکن است به دلیل توزیع درآمد مشابه، ضریب یکسانی را نشان دهند.

۳. استقلال جمعیت

ضریب به اندازه جمعیت بستگی ندارد.

۴. اصل انتقال

این ضریب موقعیت‌هایی را نشان می‌دهد که درآمد از یک فرد ثروتمند به یک فرد فقیر منتقل می‌شود.

بیشتر بخوانید: همه چیز درباره نقدینگی در علم اقتصاد به زبان ساده

محدودیت‌های ضریب جینی

علیرغم مزایای متعدد آن مانند جهانی بودن و مقیاس پذیری، هنوز محدودیت‌هایی برای ضریب جینی وجود دارد:

۱. اعتبار نمونه اندازه گیری

به گزارش اقتصاد۲۴ اعتبار محاسبات ضریب جینی می‌تواند به حجم نمونه بستگی داشته باشد. برای مثال، کشور‌های کوچک یا کشور‌هایی که تنوع اقتصادی کمتری دارند، اغلب ضرایب پایینی را نشان می‌دهند، در حالی که کشور‌های بزرگ از نظر اقتصادی متنوع معمولاً ضرایب بالایی را نشان می‌دهند.

۲. عدم دقت داده‌ها

ضریب جینی مستعد خطا‌های داده‌های سیستماتیک و تصادفی است. بنابراین، داده‌های نادرست می‌تواند اعتبار ضریب را مخدوش کند.

۳. ضریب جینی یکسان، اما توزیع درآمد متفاوت

در برخی موارد، ضریب می‌تواند برای کشور‌هایی با توزیع درآمد متفاوت، اما سطح درآمد برابر یکسان باشد.

۴. ضریب جینی منعکس کننده تغییرات ساختاری در یک جمعیت نیست

یکی از اشکالات ضریب جینی این است که تغییرات ساختاری یک جمعیت را در نظر نمی‌گیرد. چنین تغییراتی می‌تواند به طور قابل توجهی بر نابرابری اقتصادی در یک جمعیت تأثیر بگذارد. به طور کلی، این وضعیت به این دلیل است که جوانان نسبت به افراد مسن‌تر درآمد کمتری دارند.

روش محاسبه ضریب جینی

کواردو جینی اولین کسی بود که سعی کرد تا یک شاخص برای بررسی توزیع ناعادلانه ثروت بیابد. لیکن قبل از او فردی به نام مکس لورنز بود که یک منحنی برای نشان دادن عدالت اقتصادی در یک جامعه ترسیم کرد. منحنی لورنز کار به این صورت است که محور X را درصد جمعیت و محور Y منحنی را درصد درآمد قرار داده و به این ترتیب منحنی را ترسیم می کنیم. هرچه به سمت انتهای منحنی پیش بروید، درصد درآمد افراد بیشتر می‌شود و هرچه به سمت نقطه صفر و محور مختصات بروید؛ مجموع درآمد افراد کمتر است. لازم به ذکر است که در این نمودار هرچه منحنی به سمت پایین کشیده شود و به اصطلاح شکم بدهد، ضریب جینی به عدد ۱ نزدیک‌تر شده و نشان می‌دهد که عدالت اقتصادی در حال کاهش است. برای محاسبه این شاخص باید مساحت منطقه A را به مساحت جمع مناطق A و B تقسیم کنیم.

ضریب جینی در ایران 

آخرین آمار ضریب جینی که در ایران منتشر شده است، مربوط به سال ۱۴۰۱ است که بانک مرکزی آن را اعلام کرد و نشان می‌داد که ضریب جینی در کشور به میزان  ۰.۲ واحد درصد کاهش یافته است. با توجه به اینکه رقم ضریب جینی در سال ۱۴۰۰ برابر با ۰.۳۹۳۸ بوده، پس از تجربه کاهش ۰.۲ واحد درصدی به ۰.۳۹۱۸ در سال ۱۴۰۱ رسیده است. کاهش این شاخص نابرابری در سال گذشته را می‌توان متأثر از اعطای یارانه‌هایی دانست که پس از حذف ارز ترجیحی به گروه‌های کم‌درآمد جامعه پرداخت شد.