اقتصاد۲۴- هدی کاشانیان: پاکستان کشوری در جنوب آسیا با تاریخچه‌ای پیچیده، تنوع فرهنگی و منابع طبیعی فراوان است. این کشور از نظر موقعیت جغرافیایی و سیاسی اهمیت زیادی دارد و در سطح منطقه و جهانی نقش مهمی ایفا می‌کند.
جغرافیای پاکستان
مساحت پاکستان (بدون احتساب کشمیر آزاد) ۷۹۶۰۹۵ کیلومتر مربع است. پاکستان نیز شامل اسلام آباد، پنجاب، سند، سرحد، بلوچستان و مناطق قبایلی است. سهم سرزمینی ۵ ایالت پنجاب ۹.۲۵ درصد، سند ۷.۱۷ درصد، سرحد ۴.۹ درصد، بلوچستان ۶.۳۳ درصد و مناطق قبایلی ۴.۳ درصد است. از نظر جغرافیایی می‌توان پاکستان را به سه بخش عمده تقسیم کرد که این سه بخش عبارت است از:
۱- منطقه کوهستانی شمالی که محل تقاطع سه رشته کوه عظیم جهان (هندوکش، قراقروم و هیمالیا) است.
۲- فلات بزرگ بلوچستان که در جنوب غربی به طور پراکنده گسترش یافته است.
۳- دشت‌های پنجاب و سند در اطراف رود سند.
گرچه در بسیاری از منابع، مناطق جغرافیایی پاکستان به تقسیمات کوچکتری ترسیم شده است. اما سه منطقه طبیعی یاد شده، به راحتی می‌تواند سیستم ارتباط مناسبی را با کشور‌های دیگر برقرار کند. افزون بر این، وجود بندر بزرگ کراچی در جنوب این کشور باعث شده است تا پاکستان از امکانات لازم جهت دسترسی به آب‌های آزاد برخوردار باشد. ذکر این نکته ضروری است که اقیانوس هند مؤثرترین عامل در تسهیل ارتباطات این کشور با سایر کشور‌ها به شمار می‌آید. طول سواحل این کشور، ۱۰۴۶ کیلومتر است و آب و هوای آن گرم و خشک است. از لحاظ منابع طبیعی کشور چندان غنی به شمار نمی‌آید. زیرا به جز برخورداری از میزان متنابهی گاز طبیعی، در سایر منابع بسیار فقیر است. به لحاظ حوادث و بلایای طبیعی نیز پاکستان جزو کشور‌های حادثه‌خیز است به گونه‌ای که به طور متناوب زلزله‌هایی در شمال و در غرب آن رخ می‌دهد و همچنین سیل معمولاً پس از باران‌های شدیدی که موجب طغیان رودخانة سند می‌شود بخش مهمی از آن را فرا گرفته است.
از لحاظ وضعیت زیست محیطی نیز این کشور موقعیت مناسبی ندارد. منابع آبی آن به دلیل ضعف سیستم فاضلاب، به پساب‌های شهری، صنعتی و کشاورزی به شدت آلوده شده است. افزون بر این، این کشور در سال‌های اخیر با پدیده فرسایش خاک و بیابان‌زایی نیز مواجه شده است.
تاریخ کشور پاکستان
تاریخ پیش از استقلال کشور پاکستان مطابق با تاریخ شبه قاره هندوستان اعلام شده است. در این کشور در هزاره سوم پیش از میلاد آثار تمدنی خاصی دیده می‌شود. فرهنگ و معماری کشور پاکستان بسیار گسترده است و هنوز هم آثار معماری این کشور به چشم می‌خورد. داریوش سوم در سال ۵۱۲ توانست بخش‌های پنجاب و سند را فتح کند. او بیستمین ولایت امپراطوری بزرگ را انتخاب کرد. سلطان محمود غزنوی و همینطور نادرشاه افشار کشور پاکستان را تحت سیطره خود درآورند.
در سال ۱۹۴۷ کشور پاکستان به استقلال رسیده و برای این پیروزی رهبر سیاسی محمد علی جناح در تاریخ بسیار پر رنگ دیده می‌شود. نظام سیاسی از کشور پاکستان از همان ابتدا جمهوری فدرالی است و عقیده به کار رفته نیز اسلامی است. تاریخ کشور پاکستان گسترده، اما منظم است. در تاریخ کشور پاکستان خبری از خونریزی‌های وسیع نیست این کشور همیشه سعی کرده است که از مسالمت آمیزترین روش‌های موجود برای پیشرفت خود استفاده کند. در ساختار سیاسی کشور پاکستان نیز دیده می‌شود که همیشه خواسته مردم از اهمیت بیشتری برخوردار است. در نظر داشته باشید که جغرافیای کشور پاکستان در سال‌های اخیر وسیع‌تر از قبل شده است و زیر ساخت‌های اقتصادی این کشور نیز با پیشرفت خوبی همراه بوده است.
ساختار حکومت پاکستان
پاکستان در ۱۴ اوت سال ۱۹۴۷ از هندوستان جدا شد و در ۳۰ سپتامبر همان سال به عنوان یک کشور مستقل به عضویت سازمان ملل درآمد. اداره پاکستان تا ۳۰ مأوس سال ۱۹۵۶ به صورت فرمانداری کل و تحت امر پادشاه انگلیس بود. اما در آن روز قانون اساسی آن تکمیل و اعلام جمهوری شد و این روز به عنوان روز ملی پاکستان شناخته می‌شود. پاکستان دارای چهار ایالت به نام‌های پنجاب، سند، استان سرحد و بلوچستان و سیستم حکومتی این کشور فدرالی و ترکیبی از نظام پارلمانی و ریاست جمهوری است. این کشور دارای دو مجلس ملی (۳۴۲ نماینده) و سنا (۱۰۰ نماینده) است و هر یک از ایالت‌های آن دارای یک دولت و مجلس ایالتی با اختیارات محدود هستندو علاوه بر اینها، دو منطقه ویژه به نام‌های مناطق شمالی (شامل ۵ منطقه: گلگیت، بلتستان، دیامیر، گیزار و گانچی که پس از جدایی هند رسماً به پاکستان ملحق نشده و توسط مقامات محلی اداره می‌شوند) و مناطق قبایلی تحت اداره دولت فدرال (موسوم به فاتا که تحت حکومت رؤسای قبایل هستند) نیز در این کشور وجود دارند و ساختار حکومتی پاکستان شامل قوای:
۱. قوه مجریه: متشکل از رئیس جمهور، نخست وزیر، کابینه و شورای امنیت ملی است. طبق قانون اساسی پاکستان به دلیل اینکه نوع حکومت این کشور جمهوری اسلامی است و رئیس جمهور آن باید مسلمان باشد. رئیس جمهور را هیئتی متشکل از اعضای سنا مجلس ملی و اعضای مجالس ایالتی برای یک دوره ۵ ساله انتخاب می‌کنند و تنها می‌تواند برای دو دورة متوالی انتخاب شود.
۲. قوه قانون‌گذاری: متشکل از دو مجلس سنا و ملی است. اعضای مجلس ملی را افراد ۲۱ سال به مدت ۵ سال انتخاب می‌کنند. کرسی‌های این مجلس به ۴ ایالت پاکستان و مناطق قبیله‌ای تحت حکومت فدرال و پایتخت تقسیم می‌شوند و حدود ۵ درصد از این کرسی‌ها به اقلیت‌های مذهبی این کشور (مسیحیان، هندوها، سیک‌ها) اختصاص دارند. نمایندگان مجلس سنا را اعضای مجالس ایالتی مربوط به هوایالت انتخاب می‌کنند. افزون بر این، نمایندگانی از مناطق قبیله‌ای تحت نظر دولت فدرال و ناحیه پایتخت نیز حضور دارند.
۳. حکومت محلی و سیستم مجالس قانون‌گذاری: پاکستان به ۴ ایالت منطقة پایتخت و مناطق قبیله‌ای تحت نظر حکومت تقسیم می‌شود که بعد از انتخاب رئیس الوزرای ایالت از سوی مجالس ایالتی، رئیس جمهور نیز فرماندار را منصوب می‌کند و اعضای مجالس ایالتی برای یک دورة ۵ ساله از سوی مردم و رأی آن‌ها انتخاب می‌شود.
۴. قوه قضائیه: شامل دیوان عالی، دیوان عالی ایالتی و دیگر دادگاه‌هایی است که صلاحیت رسیدگی به امور جنایی و مدنی را دارند. دادگاه ویژه دیگری به نام دادگاه فدرال شریعت متشکل از ۸ قاضی مسلمان وجود دارد که شامل یک رئیس قضات و سه قاضی از طبقة علما و نخبگان اسلامی است و این دادگاه دربارة مطابقت یا عدم تطابق قوانین با اسلام تصمیم‌گیری می‌کند و در صورت تضاد قانون با اسلام، رئیس جمهور یا فرماندار موظف به هماهنگی آن با اسلام خواهد بود. همچنین دادگاه‌های ویژه‌ای مانند دادگاه‌های مواد مخدر، کار، مالی، خلاف کاری‌های بانکی، دادگاه ویژه تروریست‌ها وجود دارد. اداره محتسب نیز در بسیاری از مناطق مسلمان‌نشین برای تضمین اینکه هیچ تخلفی نسبت به شهروندان صورت نگیرد تأسیس شده است که اعضای آن را رئیس جمهور به مدت ۴ سال انتخاب می‌کند.
سیستم سیاسی این کشور نیز جمهوری اسلامی است و براساس رقابت حزبی نخست وزیر به عنوان مقام عالی اجرایی انتخاب می‌شود.
جدایی پاکستان و هند
انگلیسی‌ها برای دمیدن در آتش اختلاف، لیست‌های جداگانه‌ای از نمایندگان مسلمانان و هندو را برای انتخابات محلی درست کردند و کرسی‌های متفاوتی برای سیاست‌مداران مسلمان و هندو در نظر گرفتند. آن‌ها از اتحاد میان مذاهب در بیرون راندن کمپانی هند شرقی واهمه داشتند و مهم‌ترین دستاویزشان برای کنترل قدرت در این منطقه، تنش و تفرقه افکندن میان هندوها و مسلمانان بود.
در نتیجه این تفرقه‌ها مردم مسلمانی که هندوستان را وطن خود می‌دانستند، به دلیل مسلمان بودن از سرزمین خود رانده شدند و هندو‌های ساکن پاکستان امروزی نیز مجبور به ترک خانه اجدادی خود شدند و به هند مهاجرت کردند. البته تمام ماجرا زیر سر انگلیسی‌ها نبود. ظرفیت تفرقه در خود مردم نیز وجود داشت برخی از مسلمانان هندی از زندگی در سرزمینی که حاکمان آن هندو باشند واهمه داشتند. در واقع مناسبات جدید قدرت سهم هندوها و مسلمانان را از قدرت عادلانه تقسیم نمی‌کرد و همین مسئله به مهاجرت اجباری و تفکیک پیروان ادیان هندو و مسلمانان دامن می‌زد. این کوچ اجباری نطفه اصلی تشکیل دو کشور هند و پاکستان را تشکیل داد و دست استقلال‌طلبان مسلمان را برای رسیدن به هدفشان هموار کرد.
در اغلب موارد، مردم با خشونت جمعی از خانه‌های خود رانده شدند. پس از سال‌ها بازی با دوقطبی مسلمان-هندو، کینه‌های قدیمی به درگیری‌های مرگبار تبدیل شدند و خصومت‌های جدیدی در میان کسانی که وضعیت اقلیت و اکثریت‌شان ناگهان تغییر کرده بود، بروز کرد. مردم هم‌وطنان خود را قصابی کردند، اوباش به پناهندگان و روستاییان حمله کردند، ساختمان‌ها را به آتش کشیدند، خانه‌ها و مشاغل را غارت کردند و مرتکب قتل‌عام شدند. برخی اوقات از آن به عنوان بزرگترین جابجایی جهانی مردم (جز در قحطی و جنگ) نام برده می‌شود. هیچ کس به طور قطع از تعداد این جمعیت خبر ندارد. ولی حدود ۱۲ میلیون نفر در حالی که نومیدانه تلاش می‌کردند از یکی از دو کشور تازه تاسیس شده، به کشور دیگر نقل مکان کنند، به صورت پناهنده درآمدند. جمعیت مسلمانان و هندوها در سراسر هند بریتانیا پراکنده بودند. به این معنی که پس از تقسیم، تقریبا ۱۵ میلیون نفر، اغلب صد‌ها کیلومتر برای عبور از مرز‌های تازه تاسیس سفر کردند. تخمین زده می‌شود که بین ۲۰۰ هزار تا ۱میلیون نفر در اردوگاه‌های پناهندگان میان هند و پاکستان، بر اثر بیماری مرده باشند. ده‌ها هزار زن هم از میان هندوها هم مسلمانان مورد تجاوز قرار گرفتند، ربوده شدند یا چهره‌شان از بین رفت.
اقتصاد پاکستان
پاکستان کشوری در حال توسعه است که در جبهه‌های سیاسی و اقتصادی با چالش‌هایی روبه‌رو بوده است. با وجود اینکه در سال ۱۹۴۷ این کشور بسیار فقیر بود نرخ رشد اقتصادی پاکستان در طول ۴ دهه بعد از آن بهتر از میانگین جهانی بوده است. اما سیاست‌های ناآگاهانه به پایین آمدن این نرخ در دهه ۱۹۹۰ منجر شد. اخیراً تغییرات گسترده اقتصادی به اقتصادی قدرتمندتر منجر شده‌اند و به نرخ رشد به ویژه در زمینه‌های ساخت و تولید و بخش‌های خدمات مالی (اقتصادی) سرعت بخشیده‌اند. پیشرفت‌های بزرگی نیز در موقعیت ارز خارجی و رشد سریع در منابع ارز ثابت در سال‌های اخیر شاهد بوده‌ایم. تخمین بدهی خارجی در سال ۲۰۰۵ در حدود ۴۰ میلیارد دلار آمریکا بود. با این حال این بدهی با کمک‌های صندوق بین‌المللی پول و بخشودگی بدهی از طرف ایالات متحده آمریکا کاهش یافته است.
تولید ناخالص داخلی در سال ۲۰۰۵ حدود ۶.۴۰۴ میلیارد دلار برآورد شد و تولید سرانه ناخالص ملی آن ۲۴۰۰ دلار آمریکا بود. نرخ‌های رشد تولید ناخالص ملی پاکستان در ۵ سال اخیر شاهد یک افزایش ثابت بوده‌اند. در سال ۲۰۰۱ نرخ رشد تولید ناخالص داخلی کشور ۸.۱ درصد بود، ولی در سال مالی که ۳۰ ژوئن ۲۰۰۵ پایان یافت، نرخ رشد تولید ناخالص داخلی اسمی به حدود ۴.۸ درصد رسید. این نرخ رشد پاکستان را پس از چین دارنده دومین نرخ رشد اقتصادی در میان پرچمعیت‌ترین کشور‌های جهان قرار داد. با این حال فشار‌های تورمی و میزان ذخیره کمتر از مقدار لازم و همچنین عوامل اقتصادی دخیل دیگر امر نگه داشتن نرخ رشد به این میزان را مشکل می‌سازد.
رشد بخش‌های غیرکشاورزی ساختار اقتصاد را تغییر داده است و اکنون اقتصاد تنها ۲۰ درصد تولید ناخالص داخلی را تشکیل می‌دهد. بخش خدماتی حدود ۵۳ درصد تولید ناخالص داخلی کشور که تجارت عمده و خرد کشور حدود ۳۰ درصد این بخش را تشکیل می‌دهد. اخیراً بازار بورس کراچی همراه با دیگر بازار‌های در حال ایجاد دنیا اوج گرفته است. مقادیر هنگفتی از سرمایه گذاری‌های خارجی در صنایع متعددی به کار گرفته شده‌اند. با این حال سرانه بازار بورس همچنان مخابرات، نرم‌افزار، خودرو، نساجی، سیمان، کود، فولاد و ساخت کشتی هستند. صنعت مهم دیگری که در گذشته از دسترسی خارجی محروم مانده است، هوافضا است. تیپ‌های مختلف توپخانه در ارتش از پیش به گسترده شدن میزان مهمات نظامی پاکستان کمک کرده‌اند. خبر‌هایی از احتمال مشارکت عمومی یا خصوصی در برنامه‌های آینده موشکی به گوش می‌خورد که می‌تواند با برنامه فضایی پاکستان همراه شود؛ زیرا توانایی‌های کنونی این کشور شامل موشک‌های بالستیک میان برد و تحقیقاتی بر روی موشک‌های بالستیک قاره‌پیما می‌شوند. رویکرد ساختاری برای استفاده از این توانایی‌های هوافضایی ممکن است باعث رونق سریعتر اقتصادی پاکستان شود، زیرا صنعت هوانوردی پیش‌تر هم شاهد رشد چشمگیری در سال‌های گذشته بوده است که با حضور شرکت‌های هواپیمایی متعددی همراه بوده است.
فرهنگ و آداب در پاکستان
مردم کشور پاکستان بسیار علاقه به شعر دارند و بسیار علاقمند به احساسات هستند. در این کشور موسیقی و رقص و آواز رتبه بسیار خوبی دارد. اگر دقت نمایید خوانندگان پاکستانی در دنیا شهرت بسیار خوبی را برای خود به ثبت رسانده‌اند. فرهنگ کشور پاکستان بسیار مشابه با مردم هندی است و این موضوع حتی در حجاب کشور پاکستان نیز دیده می‌شود. مردم کشور پاکستان به عقاید مذهبی خوب بسیار پایبند هستند به این ترتیب به هیچ عنوان اجازه بی‌احترامی به دین خاصی فراهم نشده است. آداب و رسوم کشور پاکستان شاید کمی عجیب باشد این مردم گاهی در برخورد با شما دست می‌دهند و گاهی نیز سعی می‌کنند تنها به شما سلام بگویند به طور کلی دیر صمیمی می‌شوند و، اما طول دوستی‌ها در کشور پاکستان طولانی است و مردم سعی می‌کنند دوستی‌های خود را طولانی‌تر بدانند.
در کشور پاکستان همه چیز بستگی به خودتان دارد اگر خودتان را با آداب و رسوم این کشور وفق دهید قطعاً در ارتباط‌گیری راحت‌تر هستید. آقایان جایگاه بالاتری از بانوان دارند، اما به بانوان هیچ نوع بی‌احترامی نمی‌شود. به طور کلی در فرهنگ کشور پاکستان دو بخش تعلیم و تربیت حوزه‌های دینی و مراکز علمی دیده می‌شود که هر یک برای افراد فراهم داشته است. در این کشور مدرسان دینی زیادی دیده می‌شود که سبب شده است فعالیت‌های دینی در کشور پاکستان بیشتر از قبل باشد.
زبان در پاکستان
در این کشور زبان فارسی به عنوان زبان رسمی اعلام شد به طوریکه در حدود هشتصد سال به طول انجامید و رتبه بسیار بالایی را شامل شده است.
دین و مذهب در پاکستان
۹۸ درصد از جمعیت کشور پاکستان مسلمان هستند، بنابراین تشابه عقیدتی و فرهنگی زیادی بین مردم کشور پاکستان با ایرانیان دیده می‌شود. در این زمینه ۷۵ درصد از مردم سنی بوده و مذهب حنفی دارند و اندکی نیز شافعی هستند و بین ۲۰ الی ۵ درصد از آن‌ها نیز دوستداران اهل بیت محسوب می‌شوند. در نظر داشته باشید که سایر گروه‌های دینی در این کشور مسیحیان و هندوها هستند که در حدود ۲ درصد را به خود اختصاص می‌دهند. سایر گروه‌های مسلمان در کشور پاکستان، مغول‌ها و پتان‌ها و جوخه‌ها هستند و همینطور بهایی‌ها و احمدیه نیز به میزان بسیار کم در این کشور دیده می‌شود. اساس تشکیل دین در کشور پاکستان دین اسلام بود و به طور کلی سایر دین‌ها در تاریخ این کشور چندان نقش پررنگی ندارد.
ورزش در پاکستان
ورزش رسمی و ملی پاکستان هاکی روی چمن است، با وجود اینکه اسکواش و کریکت نیز بسیار محبوب هستند. تیم ملی کریکت پاکستان یکبار جام جهانی را در مسابقات جهانی کریکت ۱۹۹۲ از آن خود کرد. یکبار هم در جام جهانی کریکت ۱۹۹۹ نایب قهرمان شد و دو بار میزبان بازی‌های جام جهانی کریکت ۱۹۸۷ و جام جهانی کریکت ۱۹۹۶ شده‌اند. این تیم همچنین جام استرالیا را در سال‌های ۱۹۸۶ و ۱۹۹۰ و ۱۹۹۴ از آن خود کرده است.