اقتصاد۲۴- عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران در جریان سفر‌های منطقه‌ای خود به خاورمیانه تلاش کرد تا به‌واسطه ادعا‌ها درباره حمله اسرائیل به ایران، کشور‌های منطقه را با تهران و جبهه مقاومت هم‌صدا کند.
چالش دستگاه دیپلماسی دولت چهاردهم
به ادعای موسسه مطالعاتی استیمسون، تور منطقه‌ای عراقچی شامل سفر‌های بی‌سابقه دستگاه دیپلماسی ایران به کشور‌های نزدیک ایالات‌متحده و بازیگرانی، چون اردن و مصر است؛ کشور‌هایی که هر دو دارای توافق‌نامه صلح با اسرائیل هستند. با این همه به ادعای این موسسه مطالعاتی، هیچ نشانه‌ای از تغییر عمده در مواضع بازیگران عرب حاشیه خلیج‌فارس و شمال آفریقا در ارتباط با ایران و مقاومت به چشم نمی‌خورد؛ در حالی‌که چنین تعاملات دیپلماتیکی از منظر رسانه‌ای ضروری است، اما جایگزین یک ابتکار دیپلماتیک جامع و موثر که همه بازیگران مربوطه را در بر می‌گیرد، نمی‌شود.
این موسسه مطالعاتی در ادامه مدعی شد، پس‌لرزه‌های جنگی که با حمله حماس به اسرائیل در هفتم ماه اکتبر ۲۰۲۳ میلادی آغاز شد، امروز تا لبنان و دریای سرخ گسترش یافته است. اول اکتبر، ایران با پرتاب نزدیک به ۲۰۰ موشک بالستیک به اسرائیل پاسخ داد. ۲ هفته بعد حملات پهپادی حزب‌الله به یک پایگاه نظامی، چهار اسرائیلی را کشت و ۶۰ زخمی برجای گذاشت. در پاسخ، ایالات‌متحده سیستم ضد موشکی دفاعی در برد بالا (تاد) را به همراه یک‌صد نظامی آمریکایی که وظیفه عملیات را بر عهده داشتند در منطقه مستقر کرد. تمامی این اقدامات نشان‌دهنده افزایش وضعیت هشدار و آمادگی درباره تشدید بالقوه تنش‌ها است.
استیمسون در ادامه یادداشت ادعایی‌اش آورده است: دولت ایران در شرایطی برای بازتعریف سیاست‌خارجی خود خیز برداشته و از تعامل سخن می‌گوید، که تنش‌های منطقه‌ای تشدید و همین مقوله رایزنی‌های احتمالی برای عبور از تحریم‌ها و برقراری ثبات اقتصادی را دشوارتر کرده است. علی اکبر فرازی، دیپلمات سابق در این‌باره به روزنامه ایران گفت: «به واسطه مجموعه تحولات و تنش‌ها در خاورمیانه به‌ویژه پس از تحولات لبنان، کابینه مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهوری ایران، فرصتی برای پیگیری سیاست‌خارجی و اجرایی‌کردن وعده‌های خود در عرصه سیاست‌خارجی نداشت». فرازی در ادامه تاکید کرد: دولت جدید ایران «ممکن است با مانع‌تراشی جناح محافظه‌کار روبه‌رو باشد؛ اما همه این مسائل نافی این واقعیت نیست که نتیجه چنین دوگانگی در سیاست‌خارجی بر دوش مردم است و جامعه باید هزینه این تحریم‌ها را متحمل شود».
این موسسه مطالعاتی مدعی است، وضعیت فعلی تهران با تابستان گذشته متفاوت است؛ همان بازه زمانی که مسعود پزشکیان توانست پیروز کارزار ریاست‌جمهوری شود. پزشکیان در مجمع عمومی سازمان ملل‌متحد در سپتامبر، از تمایل تهران برای رایزنی درباره برنامه هسته‌ای ایران گفت. با این حال عراقچی در جریان سفر به عمان، در پاسخ به سوال خبرنگاران از توقف مذاکرات غیرمستقیم با آمریکا در این کشور خبر داد و اعلام کرد: تهران در میانه جنگ‌های جاری و تشدید تنش‌های منطقه‌ای «پایه‌ای برای چنین رایزنی‌هایی نمی‌بیند». این سخن در حالی بیان شد که عمان در طول تاریخ به‌عنوان میانجی بین ایران و ایالات‌متحده عمل کرده و نقش مهمی در مذاکرات هسته‌ای و تبادل زندانیان ایفا کرده است. عراقچی، اما ادامه داد: تا زمانی‌که نتوانیم از بحران فعلی عبور کنیم، مبنایی برای این بحث‌ها نمی‌بینیم و باید تصمیم بگیریم که مذاکرات را از سر بگیریم یا نه.
گزینه‌های تهران
گروهی از ناظران مدعی‌اند، در صورتی‌که تحولات به همین شکل ادامه یابد، دستگاه دیپلماسی دولت چهاردم با چالش‌های جدی‌تر روبه‌رو خواهد شد و این احتمال بالا است که رویکرد ایران در عرصه سیاست‌خارجی به‌سان رویکرد دستگاه دیپلماسی در دولت سیزدهم باشد. هم‌زمان استیمسون از رویکرد دوگانه برخی از متحدان ایران نوشته و ادعا کرده که در شرایط کنونی دولت سوریه فارغ از تنش‌های حاکم، به‌دنبال بهبود روابط خود با بازیگران عرب حاشیه خلیج‌فارس است.
این موسسه مطالعاتی مدعی است، از زمان انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۹۷۹، ایران و سوریه بر اساس ترکیبی از منافع استراتژیک، ایدئولوژیک و ژئوپلیتیک روابط قوی و نزدیکی داشته‌اند. این اتحاد به‌ویژه در مخالفت آن‌ها با دشمنان مشترک منطقه‌ای مانند اسرائیل و عراق (در زمان حکومت صدام حسین) مشهود بود و در طول جنگ داخلی سوریه که ایران نقش کلیدی در برقراری ثبات داشت، افزایش یافت. سوریه، اسرائیل را دشمن خود می‌داند و این خصومت از زمانی‌که اسرائیل بلندی‌های جولان را در سال ۱۹۶۷ اشغال کرد، تشدید شد. از این نظر، دمشق دارای منافع استراتژیک با تهران و حزب‌الله است. با وجود این، نشانه‌هایی (ادعایی) وجود دارد که دمشق تلاش می‌کند این اتحاد را متعادل کرده و روابط با کشور‌های عربی را نیز بهبود بخشد. در هفتم ماه می ۲۰۲۳، وزرای خارجه اتحادیه عرب به توافقی دست یافتند که به هیئت‌های سوری اجازه می‌دهد برای اولین بار در ۱۲ سال گذشته به جلسات اتحادیه عرب بازگردند.
به ادعای ناظران، اگر سوریه از محور مقاومت خارج شود، ایران و حزب‌الله در جهان عرب ممکن است با چالش‌هایی روبه‌رو شوند. این در حالی است که به گفته گروهی از ناظران، در آن سو اسرائیل به‌دنبال تشدید تنش‌ها و کشاندن پای ایالات‌متحده به دور تازه درگیری‌ها با ایران است. به ادعای این گروه، رویکرد تهران برای مقابله با چنین ماجراجویی می‌تواند اولویت دادن به رایزنی‌ها با غرب برای خروج از بحران و تحریم باشد.
این گروه در ادامه مدعی هستند که برای اینکه ایران بتواند به‌طور موثر برای اجرای چشم‌انداز ژئوپلیتیک خود و بهبود وضعیت اقتصادی‌اش حرکت کند، باید رویکردی دوگانه درنظر بگیرد: مشارکت در دیپلماسی منطقه‌ای، و هم‌زمان پیگیری مذاکرات با قدرت‌های غربی. چنین راهبردی می‌تواند نفوذ منطقه‌ای ایران را افزایش دهد و منافع ملی این بازیگر را تضمین و از موضع صرفاً تقابلی فراتر رود. همچنین اولویت‌های ایران باید از تمرکز صرف بر مذاکرات هسته‌ای، به مقابله با تهدید فوری برای جلوگیری از حملات گسترده‌تر تغییر کند. این امر مستلزم گفت‌وگوی مستمر و ائتلاف‌سازی با شرکای مختلف بین‌المللی است.
استیمسون در انتهای یادداشت ادعایی‌اش آورد: تعامل با شرکای منطقه‌ای و قدرت‌های غربی برای کاهش تحریم‌ها و رسیدگی به نگرانی‌های اقتصادی داخلی و در عین حال مقابله با تهدید اسرائیل، برای تهران حیاتی است. ایران نه‌تن‌ها باید از اقدامات تقابلی خودداری کند، بلکه می‌بایست به مذاکرات معنادار با ایالات‌متحده و اتحادیه اروپا برای ارتقای جایگاه خود در جامعه بین‌المللی، تثبیت موقعیت‌اش و تلاش برای حل مسالمت‌آمیز مناقشات منطقه‌ای متمرکز شود.