اقتصاد ۲۴- اندیشکده استرالیایی "انستیتو لووی" با انتشار گزارشی درباره نقش طالبان در دامن زدن به تنش بر سر آب، از احتمال دامنه دار شدن درگیری تحت تاثیر این عامل در آسیای مرکزی خبر داده است.
این اندیشکده می‌نویسد: "طالبان از زمان تصرف افغانستان در آگوست ۲۰۲۱ با تشدید تنش‌ها با کشور‌های همسایه آن کشور به ویژه بر سر مسائل مرتبط با آب و امنیت منطقه‌ای مواجه بوده است. درگیری‌های مرگبار رژیم طالبان با ایران بر سر حقابه و حملات طالبان به پاکستان، چالش‌هایی را از سوی افغانستان برای ثبات منطقه ایجاد می‌کند. در این میان، تاجیکستان حضور نظامی خود را در امتداد مرزهایش با افغانستان تقویت کرده و مانور‌های مشترکی را با روسیه انجام داده است. چین که مرز کوچکی با افغانستان دارد، از سال ۲۰۲۱ به این سو، چندین مانور نظامی مرزی را انجام داده است. این اقدامات شامل مانور‌های مشترک آن کشور با تاجیکستان و ایجاد یک پایگاه نظامی در نزدیکی مرز افغانستان و تاجیکستان بوده‌اند."
به نوشته اندیشکده انستیتو لووی "ازبکستان و ترکمنستان نیز همانند دیگر همسایگان افغانستان حضور نظامی خود را در مرز‌های مشترکشان با آن کشور افزایش داده‌اند. ازبکستان در مانور‌های مشترک ضد تروریسم با روسیه شرکت داشته که نشان دهنده نگرانی فزاینده در مورد بی ثباتی افغانستان است. این اقدامات بازتاب دهنده نگرانی کشور‌های آسیای مرکزی در مورد خطرات ناشی از سرایت بی ثباتی به قلمرو آنان است. هرگونه تشدید بیشتر تنش و منازعه در منطقه‌ای که از پیش متشنج بوده می‌تواند آتش درگیری گسترده تری را شعله ورتر سازد. اهمیت عامل غیرقابل پیش بینی بودن رژیم طالبان همراه با بحران‌های داخلی افغانستان وضعیت شکنندگی منطقه را تشدید می‌کند".
این اندیشکده استرالیایی با اشاره به اینکه کمبود آب از ظرفیت بالقوه تبدیل شدن به نقطه عطف درگیری در منطقه برخوردار است می‌نویسد: "دلیل این وضعیت آن است که افغانستان و همسایگانش برای دسترسی به منابع محدود آب با یکدیگر رقابت می‌کنند. سالهاست که خشکسالی، سیل و نوسانات شدید دما افغانستان را گرفتار کرده است. چنین بلایایی همراه با تغییرات آب و هوایی بدتر می‌شود. طالبان در تلاش برای کاهش خسارات ناشی از تغییرات آب و هوایی چندین پروژه زیربنایی کلیدی از جمله کانال قوش تپه در شمال افغانستان را با هدف رسیدگی به بحران آب در آن کشور از سر گرفته است. همچنین، امنیت آب برای ازبکستان و ترکمنستان نیز مسئله‌ای حیاتی است. ازبکستان به دلیل تغییرات آب و هوایی، با کاهش سطح رودخانه‌ها و کاهش بارندگی، با کمبود شدید آب دست و پنجه نرم می‌کند. مصرف سرانه آب آن کشور در فاصله سال‌های ۲۰۰۸ تا ۲۰۲۲ به میزان ۶۰ درصد کاهش یافته است."
همسایگان شمالی افغانستان، نگران امنیت آب هستند
در ادامه این گزارش آمده است: "رودخانه آمودریا (جیحون) منبع آب حیاتی برای افغانستان و همسایگان شمالی آن کشور است. پیش از ظهور طالبان، کشور‌هایی مانند ازبکستان و ترکمنستان کمتر نگران پروژه‌هایی مانند کانال قوش تپه بودند، زیرا عملیاتی شدن آن پروژه‌ها به دلیل حملات شورشیان طالبان به تعویق افتاده بود. با این وجود، وضعیت اکنون به طرز چشمگیری تغییر کرده است. همسایگان شمالی افغانستان به طور فزاینده‌ای نگران امنیت آب، به ویژه جریان آمودریا به قلمرو خود هستند. رهبری طالبان، بر خلاف رژیم‌های سیاسی متعارف، توسط ایدئولوژی هدایت می‌شود. بسیاری از اعضای آن حکومت متشکل از افراد مذهبی هستند که باوری به راه حل‌های انسان ساخته و زمینی برای مشکلات دنیوی ندارند. علاوه بر آن، همراه با بی‌توجهی طالبان به هنجار‌های بین‌المللی، تلاش‌ها برای حل و فصل اختلافات مربوط به آب را از طریق دیپلماتیک پیچیده شده است. "عبداللطیف منصور" یک فرمانده سابق نظامی طالبان که در حال حاضر تحت تحریم‌های سازمان ملل قرار دارد اکنون سرپرستی وزارت انرژی و آب افغانستان را بر عهده گرفته است که نشان دهنده رویکرد غیر معمول رژیم طالبان در مقایسه با سایر رژیم‌های سیاسی نسبت به امر حکمرانی است."
اندیشکده انستیتو لووی در ادامه گزارش خود آورده است: "افغانستان در زمره کشور‌هایی است که بیشترین آسیب پذیری را در برابر تغییرات آب و هوایی دارد: ششمین کشور از نظر خطر مواجهه با بحران و دوازدهمین کشور از بین کشور‌هایی با بیشترین خطر مواجهه با تغییرات آب و هوایی. افغانستان در فاصله سال‌های ۲۰۱۲ تا ۲۰۲۳ میلادی شاهد کاهش ۱۲ درصدی بارندگی بود و بارش برف در آن کشور در فاصله سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۲۰ به میزان ۱۹ درصد کاهش یافت و مناطق شمالی افغانستان بیشترین آسیب را از این تغییرات متحمل شدند. طالبان مصمم است که حقابه افغانستان به ویژه از آمودریا را تامین کند. افغانستان ۳۰ درصد از جریان رودخانه را به خود اختصاص داده است، در حالی که ازبکستان ۶ درصد و ترکمنستان ۱ درصد سهم دارند. با این وجود، افغانستان تنها ۲ درصد از کل دِبی رودخانه را مصرف می‌کند، در حالی که این میزان برای ازبکستان ۴۸.۲ درصد و برای ترکمنستان ۳۵.۸ درصد است. انتظار می‌رود کانال قوش تپه میزان آب جریان پایین دست را تا ۱۵ درصد کاهش دهد و باعث تشدید نگرانی در میان مقام‌های کشور‌های پایین دست در مورد منابع آب در آینده شود".
بیشتر بخوانید: سد‌های افغانستان شرق ایران را بی آب می‌کند/ هزینه انتقال آب از دریای عمان نیم میلیون تومان در هر متر مکعب است
این اندیشکده با ارائه پیشنهاد به کشور‌های همسایه افغانستان در مورد رویکردی که می‌توانند در قبال طالبان در پیش گیرند می‌نویسد: "در واکنش به این نگرانی‌ها دولت ازبکستان رویکردی دیپلماتیک در پیش گرفته است و مقام‌هایی را به کابل فرستاده تا کمک‌هایی را به طالبان ارائه دهند. این نشان می‌دهد که ازبکستان از ظرفیت بالقوه حل مسالمت آمیز این موضوع از طریق مذاکره به رسمیت می‌شناسد. ترکمنستان علیرغم اتکای شدید به آمودریا، که آب ۸۰ درصد جمعیت آن کشور را از طریق کانال قره کوم تامین می‌کند، هنوز اقدام قابل توجهی انجام نداده است. یکی از راه حل‌های بالقوه برای حل این بحران، استفاده از اهرم وابستگی انرژی افغانستان به همسایگانش است. افغانستان برای تامین ۷۳ درصد انرژی خود به ازبکستان و ترکمنستان متکی است که ازبکستان ۵۷ درصد و ترکمنستان ۱۷ درصد انرژی آن کشور را تامین می‌کنند. آن کشور‌ها می‌توانند از منابع انرژی خود به عنوان اهرمی برای چانه زنی در مذاکرات با طالبان استفاده کنند و رژیم طالبان را تشویق کنند تا در گفت‌و‌گو‌های دیپلماتیک بر سر حقابه شرکت کند."
ضرورت همکاری منطقه‌ای برای جلوگیری از تبدیل بحران آب به درگیری نظامی
این اندیشکده استرالیایی در پایان گزارش خود همکاری منطقه‌ای برای جلوگیری از تبدیل بحران آب به درگیری نظامی را امری ضروری برمی‌شمارد و می‌افزاید: "جامعه بین المللی نمی‌تواند حقابه افغانستان را نادیده بگیرد، اما مهم است که تاثیرات منفی زیست محیطی ناشی از پروژه‌هایی مانند کانال قوش تپه به حداقل ممکن کاهش یابند. آسیای مرکزی در حال حاضر تحت فشار تغییرات آب و هوایی قرار دارد و تنش‌های مرتبط با آب می‌تواند باعث ناآرامی و درگیری شود. طالبان یک رژیم معمولی نیست که به قوانین بین‌المللی پایبند باشد. از همین رو، رهبران منطقه باید رویکردی عملگرایانه در قبال آن رژیم و مشکلات شان با آن اتخاذ کنند. درگیری مرگبار بین ایران و افغانستان بر سر حقابه در ماه مه ۲۰۲۳ هشداری است مبنی بر آن که اوضاع ناآرام است. مذاکره تنها راه مناسب برای اجتناب از تشدید بیشتر نزاع و راهی برای تضمین ثبات منطقه است".