اقتصاد۲۴- سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، با هیئت همراه یکشنبهشب عازم بلاروس و روسیه شده است. او ابتدا به مینسک رفت و بعد از دیدارهای دیپلماتیک و رایزنیها در این کشور عازم روسیه خواهد شد. سفر او به مینسک را نمیتوان صرفا در قالب یک دیدار دوجانبه یا امضای چند سند همکاری خواند؛ این سفر، در امتداد یک خط دیپلماتیک معنادار تعریف میشود؛ خطی که در ماهها و سالهای اخیر، سیاست خارجی ایران را بهطور فزایندهای به سمت اوراسیا، شرکای غیرغربی و کشورهایی سوق داده که تجربه مشترکی از فشار، تحریم و منازعه با نظم مسلط بینالمللی دارند. بلاروس در این میان نه یک بازیگر پرهیاهو، بلکه شریکی آرام، مقاوم و هممسیر است؛ کشوری که اگرچه در حاشیه جغرافیای سیاسی اروپا قرار دارد، اما در متن معادلات جدید قدرت، معنا و کارکرد تازهای یافته است.
ورود عراقچی به مینسک در بامداد دوشنبه و آغاز برنامهها با ادای احترام به قربانیان جنگ جهانی دوم در یادمان پیروزی، حامل پیامی نمادین بود. بلاروس، کشوری که بخش مهمی از حافظه تاریخی خود را بر مقاومت، تلفات انسانی و ایستادگی در برابر تجاوز بنا کرده، نسبت به این نشانهها حساس است.
انتخاب این نقطه برای نخستین برنامه وزیر خارجه ایران، فراتر از یک تشریفات دیپلماتیک، نوعی همحسی تاریخی و تأکید بر روایت مشترک «ایستادگی» در برابر قدرتهای مسلط را تداعی میکرد. دیدار با الکساندر لوکاشنکو در کاخ استقلال، نقطه ثقل سیاسی این سفر بود. روابط تهران–مینسک از زمان استقلال بلاروس تاکنون، مسیری نسبتا باثبات، کمتنش و مبتنی بر احترام متقابل را طی کرده است؛ رابطهای که نه دچار فرازوفرودهای نمایشی بوده و نه اسیر ملاحظات زودگذر. عراقچی نیز در اظهارات خود دقیقا بر همین تداوم و ثبات انگشت گذاشت و روابط دو کشور را «گرم، دوستانه و مبتنی بر منافع متقابل» توصیف کرد؛ تعبیری که در ادبیات دیپلماتیک، معمولا برای روابط کمحاشیه، اما قابل اتکا به کار میرود.
اما بخش عملی و راهبردی سفر، در دیدار با ماکسیم ریژنکوف، وزیر امور خارجه بلاروس و امضای سه سند مهم متبلور شد. «اعلامیه مقابله با اقدامات قهری یکجانبه»، «اعلامیه تقویت نقش حقوق بینالملل» و «برنامه همکاری وزارتخانههای خارجه برای دوره ۲۰۲۶ تا ۲۰۳۰»، هر سه نشان میدهند که تهران و مینسک، فراتر از مناسبات دوجانبه، به دنبال تعریف یک چارچوب مشترک مفهومی و حقوقی برای مواجهه با نظم تحریمی و فشارمحور غرب هستند.
این اسناد، نهفقط متون اداری، بلکه بیانگر همراستایی سیاسی دو کشور در نقد یکجانبهگرایی و دفاع از چندجانبهگرایی مبتنی بر حقوق بینالملل هستند. عراقچی در نشست خبری مشترک، با تأکید بر مواضع مشترک ایران و بلاروس در مسائل بینالمللی، از محکومیت تجاوز اسرائیل و آمریکا به ایران توسط مینسک قدردانی کرد؛ نکتهای که از منظر تهران اهمیت نمادین و سیاسی بالایی دارد. در شرایطی که بسیاری از دولتها در مواجهه با بحرانهای مرتبط با ایران، سیاست سکوت یا ابهام را برمیگزینند، اینگونه موضعگیریهای صریح، برای دستگاه دیپلماسی ایران واجد ارزش است و بهعنوان سرمایه سیاسی ثبت میشود. او در این نشست خبری گفت: دو کشور در موضوعات بینالمللی و مسائل جهانی دارای مواضع مشترک هستند.
در بسیاری از موضوعات با یکدیگر همکاری داریم و در مجامع بینالمللی نیز همکاریهای نزدیکی داریم. نسبت به مسائل منطقهای دیدگاههای مشترکی داریم. ما از اینکه دوستان ما در بلاروس تجاوز اسرائیل و آمریکا به ایران را محکوم کرده و با ملت ایران اعلام همبستگی و حمایت کردند، قدردان هستیم و از این بابت تشکر میکنیم. رئیس دستگاه دیپلماسی افزود: جمهوری اسلامی ایران در چارچوب توسعه روابط با کشورهای مستقل و کشورهایی که علاقهمند به همکاری مشترک و مفید با ایران هستند، همواره اولویت قائل بوده است.
بیشتر بخوانید:امضای ۳ سند توسط وزرای خارجه ایران و بلاروس + فیلم
در این میان، بلاروس جایگاه ویژهای برای ما دارد و به همین جهت قصد داریم تمام ظرفیتهای موجود در دو کشور را برای پیشبرد منافع دو ملت به کار بگیریم. وی ادامه داد: سفر جناب آقای لوکاشنکو به تهران در سال گذشته و سفر جناب آقای پزشکیان در ماه آگوست گذشته به بلاروس، دو نقطه عطف مهم در روابط دو کشور بهشمار میآیند که باعث جهش در همکاریهای اقتصادی و سیاسی ما شدهاند. عراقچی با اشاره به برگزاری کمیسیون مشترک اقتصادی دو کشور در تهران گفت: توافقات بسیار مهم و خوبی در این کمیسیون به دست آمد.
هر دو طرف اراده لازم را دارند تا این همکاریها ادامه پیدا کند و ظرفیتهای اقتصادی موجود در دو کشور بهطور کامل مورد بهرهبرداری قرار گیرد. ما همچنین در حوزه اتحادیه اقتصادی اوراسیا، سازمان شانگهای و بریکس با یکدیگر حضور داریم و مصمم هستیم ظرفیتهای این نهادهای منطقهای و بینالمللی را نیز در جهت منافع دو کشور به کار بگیریم. رئیس دستگاه دیپلماسی با اشاره به حضور ایران و بلاروس در گروه دوستان منشور در سازمان ملل متحد گفت: در حاشیه مجمع عمومی گذشته در ماه سپتامبر، جلسه مشترکی با حضور کشورهای عضو این گروه برگزار شد که بنده و همتای بلاروسیام در آن جلسه شرکت داشتیم و اراده خود را برای مقابله با تحریمهای یکجانبه در سطح بینالمللی و مقابله با اقدامات قهرآمیز یکجانبه اعلام کردیم. اهمیت بلاروس برای ایران، البته صرفا در سطح مواضع سیاسی خلاصه نمیشود؛ این کشور، بهعنوان عضوی فعال در اتحادیه اقتصادی اوراسیا و بازیگری پیوندخورده با ساختارهای منطقهای همچون سازمان شانگهای و بریکس، میتواند یکی از مسیرهای عملی ایران برای دورزدن گلوگاههای تحریمی و گسترش همکاریهای اقتصادی باشد. اشاره عراقچی به برگزاری موفق کمیسیون مشترک اقتصادی در تهران و اراده دو طرف برای بهرهبرداری کامل از ظرفیتها، نشان میدهد که روابط اقتصادی از سطح بالقوه به سمت عملیاتیشدن در حال حرکت است؛ هرچند این مسیر همچنان با موانع ساختاری و مالی مواجه است.
نکته کلیدی دیگر، تأکید مشترک تهران و مینسک بر همکاری در مقابله با تحریمهای غیرقانونی است. هر دو کشور، تجربه زیستهای از فشارهای اقتصادی و سیاسی غرب دارند و همین تجربه، زمینهساز شکلگیری نوعی همدلی استراتژیک شده است. حضور ایران و بلاروس در «گروه دوستان منشور ملل متحد» و هماهنگی در مجامع بینالمللی نشان میدهد این همکاری صرفا دوجانبه نیست، بلکه در سطوح چندجانبه نیز دنبال میشود. این سفر، در عین حال، بخشی از یک پازل بزرگتر است. همزمانی آن با برنامه سفر عراقچی به مسکو و دیدار با سرگئی لاوروف، نشان میدهد که دستگاه دیپلماسی ایران، در حال پیشبرد یک بسته منسجم از رایزنیهای اوراسیایی است. بلاروس و روسیه اگرچه وزن و جایگاه متفاوتی در نظام بینالملل دارند، اما برای تهران در یک چارچوب مشترک تعریف میشوند؛ یعنی شرکای غیرغربی، منتقد یکجانبهگرایی و آماده همکاری در شرایط فشار.
اظهارات سخنگوی وزارت امور خارجه درباره محورهای گفتوگوی عراقچی در مسکو که در ادامه این سفر خواهد بود، از اقتصاد و انرژی گرفته تا قفقاز، خاورمیانه و پرونده هستهای، نشان میدهد که تهران بهخوبی از پیوند میان این سفرها آگاه است. در شرایطی که کشورهای اروپایی تلاش کردهاند از نهادهای بینالمللی برای افزایش فشار بر ایران استفاده کنند، هماهنگی با روسیه بهعنوان عضو دائم شورای امنیت، برای تهران اهمیتی مضاعف دارد. بلاروس نیز اگرچه چنین جایگاهی ندارد، اما در زمین بازی مشابهی حرکت میکند و میتواند نقش مکمل را ایفا کند. روابط ایران و بلاروس طی سه دهه گذشته، آرام و تدریجی رشد کرده است؛ از همکاریهای صنعتی و کشاورزی گرفته تا حملونقل و ماشینسازی. اما آنچه امروز این رابطه را متمایز میکند، عبور از سطح همکاریهای سنتی و تلاش برای تعریف شراکتهای عملیتر در چارچوب نظم جدید منطقهای است. افزایش بیش از ۱۴درصدی تجارت دوجانبه در یک سال گذشته، هرچند از نظر عددی چشمگیر نیست، اما از نظر روندی، نشانهای از فعالترشدن روابط است
در نهایت، سفر عراقچی به مینسک را باید در قالب «دیپلماسی کمصدا، اما پیوسته» ایران تحلیل کرد؛ دیپلماسیای که بهجای تمرکز بر شوکهای خبری یا دستاوردهای نمایشی، بر انباشت تدریجی اعتماد، هماهنگی سیاسی و ظرفیتسازی اقتصادی استوار است. بلاروس شاید در صدر اخبار سیاست خارجی نباشد، اما در نقشه راه ایران برای اوراسیا، جایگاهی فراتر از اندازه جغرافیایی خود دارد. این سفر، اگرچه بهظاهر آرام و بیحاشیه بود، اما در لایههای زیرین، حامل پیامی روشن است: تهران همچنان در حال بازتعریف مسیرهای تعامل خود با جهان است؛ مسیری که از مینسک و مسکو میگذرد و به دنبال کاهش هزینههای فشار و افزایش گزینههای سیاست خارجی است.