اقتصاد24- توان اقتصاد بدون نفت چقدر است؟ اقتصاد ایران چند دهه است که وابسته به فروش نفت است. عبور از اقتصاد نفتی در پیوند با سایر حوزه های سیاسی، اجتماعی و بین المللی همواره دغدغه کارشناسان اقتصادی بوده است اما این اتفاق طی چند دهه گذشته با وجود شعارهای مطرح شده هیچگاه رخ نداده است. با این همه تحریم های بین ظالمانه غرب سبب شده تا اقتصاد ایران به اجبار از نفت عبور کند. دولت قرار است طی دو سال آینده هزینه های جاری خود را از محلی غیر از بودجه نفت تامین کند و البته هنوز جزئیاتی در خصوص چگونگی این موضوع منتشر نشده است.
با این حال بلومبرگ در آخرین گزارش خود آورده است که «در حال حاضر صنعت نفت حدود بیش از ۲۰ درصد تولید ناخالص داخلی ایران را تشکیل می دهد؛ این بدان معناست که اقتصاد ایران دیگر نفتی نیست.» اما آیا می‌توان با قاطعیت خبر از عبور اقتصاد ایران از نفت را داد؟ مسئله اصلی این است که هزینه‌های جاری دولت قرار است از کدام درآمدهای جایگزین برای رفع کسری خود استفاده کند؟ این ادعای بلومبرگ در حالی است که حتی مقامات دولتی در ایران هم چنین ادعایی ندارند و تمامی صحبت ها درباره اقتصاد بدون نفت معطوف به آینده و در خوشبینانه ترین حالت، معطوف به بودجه سال 99 است.
از طرفی بلومبرگ در گزارش خود آورده است شرایط اقتصاد ایران نسبت به سال گذشته رو به بهبود است و این روند می تواند ادامه داشته باشد اما آیا این روند به معنی رونق در اقتصاد است؟ سعید مسگری کارشناس مسائل اقتصاد به این دو پرسش از گزارش بلومبرگ پاسخ می دهد.
اقتصاد بدون نفت از ادعا تا واقعیت
سعید مسگری با اشاره به گزارش بلومبرگ در خصوص اقتصاد بدون نفت ایران به اقتصاد24 گفت: باید به بحث جدا شدن نفت از اقتصاد با دقت بیشتری توجه کرد. اگرچه وابستگی اقتصاد ما به نفت روند نزولی داشته است اما همچنان بین 25 تا 30 درصد درآمدهای دولت به نفت وابسته است و نمی توان یک شبه این وابستگی را قطع کرد.
وی افزود: اگر دولت بخواهد از هزینه‌های خود برای کاهش وابستگی به نفت بکاهد، به مشکل برخواهد خورد چرا که از یک سو بخش قابل توجهی از هزینه‌های دولت صرف حقوق و دستمزد می‌شود که این هزینه ها در کوتاه مدت قابل کاهش نیست.
این اقتصاددان ادامه داد: از سوی دیگر بخش قابل توجهی از هزینه های دولت صرف امور مهمی همچون آموزش ، بهداشت و امنیت می‌شود که در این بخش هم قابلیت کاهش هزینه وجود ندارد. بنابراین دولت در کوتاه مدت برای کاهش هزینه محدودیت دارد، مگر آنکه دست به اصلاح ساختاری بزند که آن هم به یکباره امکانپذیر نیست. به این نکته هم باید توجه کرد کاهش زیاد هزینه‌های دولت می‌تواند بر رشد اقتصادی اثر منفی بگذارد و به رکود دامن بزند
جایگزین درآمدهای نفتی در سناریوی اقتصاد بدون نفت چیست؟
مسگری با اشاره جایگزینی درآمدهای نفتی در سناریوی اقتصاد بدون نفت ، گفت: اگر قرار باشد درآمد مالیاتی را جایگزین نفت کنیم، در شرایط رکود اقتصادی نمی‌توان آن را افزایش شدیدی داد و بار مالیاتی را افزایش داد مگر آنکه با ایجاد پایه‌های مالیاتی جدید و مبارزه با فرار مالیاتی، چتر مالیاتی را گسترش داد این امر در حال انجام است و البته به سرعت نتیجه بخش نخواهد بود.
وی نسبت به آفت جایگزینی اوراق مالی، خزانه و اوراق بدهی هشدار داد و تاکید کرد: این اوراق با سود بالایی همراه است و می‌تواند برای دولت های آینده بار مالی سنگین به بار آورد و سود بالای این اوراق تعهدات دولت در سال های آینده را سنگین کند.
این اقتصاددان تصریح کرد: از طرفی برداشت از صندوق توسعه ملی و یا استقراض از بانک مرکزی نیز آفت‌هایی برای اقتصاد دارد که نباید چندان روی آن حساب باز کرد.
مسگری یادآور شد: در مجموع باید گفت که عبور از نفت به یکباره امکانپذیر نیست و برای آن باید به صورت یک برنامه زمان بندی شده ۲ تا ۳ ساله اقدام کرد. باید مراقب بود درآمدهای جایگزین نفت چه آسیبی به اقتصاد در کوتاه مدت و میان مدت خواهد زد بنابراین با نگاه کارشناسانه و بدون اقدام شتاب زده باید به سمت حذف نفت از بودجه و اقتصاد بدون نفت پیش رفت.
اقتصاد در شرایط بهبود یا رونق ؟
گزارش بلومبرگ می گوید: «بهبود تدریجی اقتصاد ایران همین اکنون نیز در حال انجام است؛ ثبات نسبی به قیمت‌های مصرف‌کننده، تولید، تجارت و ارزش پول ملی بازگشته است. تقویت ۴۰ درصدی ارزش ریال در مقایسه با سال قبل مشهودترین نشانه از بهبود وضعیت اقتصاد ایران است و اقدامات موثر بانک مرکزی نظیر به کارگیری فناوری‌های جدید و اتصال شبکه صرافی‌ها به بانک‌ها باعث شده است تا سوءاستفاده از شرایط ارزی دشوارتر شود.»
اما سعید مسگری معتقد است درست است که بهبود در اقتصاد حاصل می شود اما این به معنای بازگشت به دوران رونق نیست. وی در ادامه گفت: اولین گزاره مطرح شده توسط بلومبرگ این است که اقتصاد ایران رو بهبود است. حال باید پرسید این بهبود نسبت به چه زمانی رخ خواهد داد؟
این کارشناس اقتصادی اظهار کرد: سال گذشته شرایط اقتصادی بدی را تجربه کردیم و در نیمه دوم سال رشد اقتصادی منفی و تورم نقطه به نقطه مدام در حال افزایش بود. از طرفی جهش‌های قیمتی در بازارهای مختلف رخ داد و بیم آن می‌رفت که این شرایط ادامه پیدا کند اما روند افزایشی در قیمت ها کند شد و برآوردهایی که نشان از رشد منفی 4 درصدی بود این رشد منفی اقتصادی را بین صفر تا یک درصد پیش بینی کرد.
تبعات جهش های قیمتی سال گذشته پابرجاست
مسگری با بیان اینکه شرایط اقتصاد ما به قبل از سال ۹۷ بازنخواهد گشت، اظهار کرد: در واقع بهبود نسبی در اقتصاد ایران حاصل شده اما ابن بهبود به معنای توقف روند رو به وخامت اقتصاد است. در حال جاضر رو به بهبود رفتن اقتصاد به معنای آن نیست که اثرات جهش های قیمتی در سال گذشته نیز برطرف خواهد شد.
وی یادآور شد: نکته دیگر آن است که بین خروج از رکود و رسیدن به رونق تفاوت بسیاری است. سازمان های مختلف، رشد اقتصادی ایران در سال آینده را مثبت ارزیابی کرده اند و رسانه هایی تیتر زده اند که اقتصاد ایران از رکود خارج خواهد شد. این حرف اگرچه درست است اما رشد اقتصادی ایران در سال های آینده پایین است و حتی صندوق بین‌المللی پول این رشد را یک درصد پیش بینی کرده است. باید دانست که این رشد ما را به سال‌های قبل از رکود باز نمی‌گرداند اما بهبود نسبی در اقتصاد رخ خواهد داد.