ساجده رحیمی،اقتصاد ۲۴ - اتحادیه اقتصادی اوراسیا ابزاری اقتصادی در خدمت رقابت‌های ژئوپلیتیک محسوب می‌شود. فرآیند تشکیل این اتحادیه ریشه در یک ایده در دهه ۱۹۹۰ دارد که در سال ۲۰۱۵ به نتیجه رسید. سه کشور اصلی تشکیل دهنده اتحادیه اقتصادی اوراسیا یعنی روسیه، قزاقستان و روسیه سفید (بلاروس) علاوه بر هدف مشترک، هر یک اهداف خاص خود را نیز دنبال می‌کنند. موسسان اتحادیه اقتصادی اوراسیا تصمیم دارند از این اتحادیه یک سازمان بین المللی با هدف یکپارچگی اقتصادی منطقه‌ای بسازند.
در حقیقت با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، کشور‌های تازه استقلال یافته به دنبال سیستم سیاسی جدید و بازسازی اقتصاد ملی خود بودند. در این میان همکاری‌های اقتصادی به مهمترین نوع همکاری‌های منطقه‌ای تبدیل شد و به دلیل وابستگی‌های ساختار‌های اقتصادی که از قبل میان جمهوری‌های پیشین شوروی وجود داشت، تلاش برای همکاری‌های اقتصادی از همان ابتدا و در همان سال‌های نخست دهه ۹۰ مطرح شد و هدف آن ایجاد یک اتحادیه گمرکی میان منطقه اوراسیای مرکزی در نظر گرفته شد.
اقدامات متفاوتی مانند تشکیل جامعه اقتصادی اوراسیایی و ایجاد اتحادیه گمرکی و فضای اقتصادی مشترک نمونه‌هایی از تلاش برای گسترش همکاری‌ها بود، اما نقطه عطف این نوع همکاری‌ها را می‌توان از سال ۲۰۱۵ به بعد دانست که همراه بود با تشکیل اتحادیه اقتصادی در اوراسیای مرکزی، چیزی شبیه اتحادیه اروپا که این روابط را وارد مرحله جدیدی کرد و این اتحادیه را جایگزین اتحادیه گمرکی اوراسیا کرد.
اتحادیه اقتصادی اوراسیا با اهدافی چون تسهیل تجارت، حذف تدریجی قوانین گمرکی در داخل اتحادیه، ایجاد بازار مشترک در حوزه کشور‌های مستقل هم‌سود عضو، برقراری تعرفه خارجی مشترک در میان کشور‌های عضو و هماهنگ سازی تشریفات گمرکی تشکیل شد.
این اتحادیه به دلیل ایجاد بازار فرصت قابل توجهی برای ایران رقم می‌زند و می‌تواند دروازه جدیدی برای اقتصاد ایران باشد. از مزایای پیوستن ایران به اتحادیه اقتصادی اوراسیا می‌توان به ایجاد پل ارتباطی برای اتصال به بازار با بیش از ۱۸۰ میلیون نفر و بازار بالقوه‌ای برای افزایش صادرات کشور اشاره کرد و علاوه بر آن پیوستن ایران به اتحادیه اقتصادی اورآسیا منجر به جهش بزرگی در صادرات نفتی و غیرنفتی ایران خواهد شد.
دولت یازدهم در سال ۱۳۹۵ به کشور‌های تشکیل دهنده اتحادیه اوراسیا که از همسایگان ایران به شمار می‌روند پیشنهاد پیوستن ایران به اتحادیه اوراسیا را داد که این پیشنهاد بعد از دو سال مذاکره اوایل سال ۹۷ نتیجه داد و در نهایت گام اول این پروسه یعنی موافقنامه موقت ترتیبات منطقه آزاد تجاری ایران با اوراسیا در تاریخ ۶ شهریور ۱۳۹۸ توسط سفیر ایران به دبیرخانه اوراسیا تحویل داده شد.
بیشتر بخوانید: از صادرات کالاهای بی‌کیفیت ایرانی به اوراسیا جلوگیری شود
در همین سال طی مذاکرات فشرده‌ای که میان دولت‌های ایران با پنج کشور عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا انجام شد، به کمیسیون اقتصادی اتحادیه اوراسیا پیشنهاد ایجاد یک منطقه آزاد تجاری میان ایران و این اتحادیه مطرح شد؛ پیشنهادی که از جانب اعضای آن نیز مورد استقبال قرار گرفت و طی دو سال مذاکرات متعدد و ارزیابی کمی و کیفی اقلام و میزان تعرفه ترجیحی آنها، بالاخره در ماه می ۲۰۱۸ میلادی (اردیبهشت ماه ۱۳۹۷) در شهر آستانه پایتخت قزاقستان توسط وزیر وقت صنعت، معدن و تجارت ایران امضا و هیات وزیران نیز در تاریخ ۱۸ آذرماه ۱۳۹۷ لایحه مربوطه را به تصویب رساند.
روابط تجاری ایران و اتحادیه اوراسیا از اوایل آبان امسال وارد مرحله جدیدی شد. موافقنامه موقت ترتیبات ترجیحی ایران و اوراسیا از ۵ آبان ماه ۱۳۹۸ اجرایی شد و قرار است یکسال پس از اجرای این موافقتنامه، مقدمات تجارت آزاد با منطقه مذکور فراهم شود.
ایران به دلیل موقعیت ترانزیتی منحصر به فرد، یعنی قرار گرفتن بین دو دریای خزر در شمال و خلیج فارس در جنوب و قرار گرفتن در موقعیت ترانزیتی شرق به غرب، می‌تواند مسیری مناسب برای ترانزیت کالاهای کشور‌های عضو اتحادیه در رونق کریدور بین‌المللی حمل و نقل شمال- جنوب باشد و از طرف دیگر می‌تواند اتحادیه اقتصادی اوراسیا را به آب‌های گرم خلیج فارس و به منطقه خاورمیانه متصل کند؛ بنابراین هم این اتحادیه به ایران نیازمند است و هم ایران به این اتحادیه.
طبق آخرین آمار و به گفته دبیر شورای اطلاع رسانی گمرک در طی ۱۱ ماه سال جاری، میزان صادرات ایران به کشور‌های عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا در مجموع یک میلیارد و ۲۴۴ میلیون و ۵۳۶ هزار و ۲۱۰ دلار بوده است که این مقدار در مدت مشابه سال ۹۷، با میزان ۵۵۰ میلیون و ۴۱۰ هزار و ۹ دلار، رشد ۱۰۵ درصدی را به همراه داشته است این یعنی توانایی ایران در این حوزه و نقش آفرینی متنوع آن در این اتحادیه.
مناطق آزاد ایران مهمترین بازیگران در این اتحادیه هستند و سه منطقه ارس، انزلی و چابهار اهمیت بسزایی دارند و هر کدام در تلاش اند تا بر توانمندی‌های خود در این عرصه بیافزایند و در این راه با جدیت طرح‌ها و برنامه‌های خود را دنبال می‌کنند، اما آنچه در این میان اهمیت دارد این است که هنوز مشخص نشده که سیستم بانکی ما قرار است با چه مکانیسمی با کشور‌های عضو این اتحادیه کار کند و سازوکار دقیقی برای تجارت با این اتحادیه تدوین نشده است.
باید توجه داشت اتحادیه اوراسیا با حضور کشور‌هایی همچون روسیه و سایر اعضا می‌تواند در چارچوب کالاهای صادراتی ایران نقش جدید و سازنده‌ای داشته باشد و بازار قابل توجهی برای کالاهای صادراتی ایران به حساب می‌آید بنابراین لازم است تا با توجه کافی به ظرفیت‌های موجود، درصدد رفع ضعف‌ها برای استفاده حداکثری از این موقعیت اقتصادی برآییم.