اقتصاد۲۴- اقتصاد ایران در سال جاری با کلکسیونی از مشکلات رنگارنگ روبه‌رو بود که پرونده آن‌ها با اتمام سال ۹۸ نیز بسته نمی‌شود. تشدید تحریم‌های آمریکا علیه ایران و ورود کشور به لیست سیاه کارگروه ویژه اقدام مالی (FATF) در حالی اقتصاد کشور را فلج کرده که شیوع ویروس کرونا طی چند هفته اخیر، بحران‌های جدیدی را برای کشور به دنبال آورده است.
این ویروس نه‌تنها از بعد اقتصادی خیلی افراد را زمین‌گیر کرده بلکه سلامت و جان مردم را نیز هدف گرفته است. این روز‌ها کرونا به کابوسی شبانه‌روزی برای مردم در گوشه‌گوشه جهان تبدیل شده به طوری که حتی اقتصاد جهانی نیز از آن تاثیر پذیرفته است، چه برسد به اقتصاد ایران که پیش از شیوع این ویروس نیز با تحریم‌های داخلی و بین‌المللی روبه‌رو بود.
اما از سوی دیگر رخداد‌هایی در سال گذشته رخ داد که سبب شد تا چشم انداز اقتصاد ایران در سال آینده کمی مبهم به نظر برسد. عدم تصویب لوایح ۴ گانه در مجمع تشخیص مصلحت نظام و ورود ایران به لیست سیاه FATF موضوعی بود که در ماه‌های پایانی سال کنار تحریم‌ها اقتصاد ایران را بسته‌تر کرد. مسئله‌ای که پیش از این در انتقال پول مربیان خارجی خود را نشان داد حالا، اما و اگر‌هایی را نیز برای دریافت کمک‌های مالی و تسهیلات از صندوق بین المللی پول ایجاد کرده است.
مبادلات بانکی و ارزی ایران با ورود به لیست سیاه سخت‌تر از گذشته خواهد شد و حتی چین و روسیه به عنوان شرکای تجاری ایران نیز این عدم همکاری ایران با FATF را یک معضل برای مبادلات تجاری خود با ایران دانستند.
اما با همه این سختی‌ها برخی کارشناسان معتقدند که اقتصاد ایران در سال ۹۸ می‌توانست شرایطی به مراتب بدتر پیدا کند. کسری بودجه فزاینده عاملی بود که می‌توانست اقتصاد کشور را زمین‌گیر کند. با این حال، اما دولت توانست به هر طریقی بود این سال سخت را پشت سر بگذارد.
در این زمینه با دکتر مهدی پازوکی اقتصاددان و استاد دانشگاه درباره سالی که بر اقتصاد ۹۸ گذشت به گفتگو نشستیم. او معتقد است که تندور‌های داخلی همواره فضای تحریم را بر اقتصاد تنگ‌تر و سخت‌تر کرده اند.
در ادامه تحلیل دکتر مهدی پازوکی را در گفتگو با اقتصاد ۲۴ بخوانید:
* سال ۹۸ با همه حوادث آن برای اقتصاد ایران سخت بود؛ برآیند و تحلیل شما از این سال چیست؟
* سال ۹۸ با همه حوادث آن برای اقتصاد ایران سخت بود؛ برآیند و تحلیل شما از این سال چیست؟
- ۱۳۹۸ سال بسیار سختی برای اقتصاد ایران بود به جهت اینکه یکی از مهمترین منابع درآمدی ایران یعنی نفت، تحقق پیدا نکرد و درآمد‌های نفتی دولت به شدت کاهش پیدا کرد که اثر آن در اقتصاد ایران کاملاً قابل مشاهده است. درخصوص درآمد‌های مالیاتی خوشبختانه گزارش ۹ ماهه خزانه نشان می‌دهد که درآمد‌های مالیاتی بالای ۹۵ درصد تحقق پیدا کرده است منتها ایران به لحاظ منابع درآمدی سال سختی را داشت. از طرف دیگر تحریم‌های ظالمانه آمریکا به شدت اقتصاد ایران را تحت تاثیر قرار داده است. با وجود تحریم‌های ظالمانه و کاهش درآمد نفت، خوشبختانه کل مخارج بودجه هزینه‌ای دولت در سال ۱۳۹۸ محقق شد.
تقریباً با وجود فشارها، تحریم‌ها و کاهش درآمد‌های نفتی، دولت با درایت تمام موفق شد که حقوق کارکنانش را به موقع پرداخت کند و حتی یک روز حتی حقوق بازنشستگان عقب نیفتد. همانطور که می‌دانید صندوق‌های بازنشستگی کشوری و لشکری ما تقریباً ورشکسته هستند و دولت بیش از ۸۰ هزار میلیارد تومان فقط به این دو صندوق در سال ۹۸ کمک کرد و از طرفی حقوق کارکنان دولت اعم از نیرو‌های لشکری و کشوری حتی یک ریال و یک روز عقب نیفتاد و این جزء مُحسنات کشور است.
* اتفاق مهمی که در سال گذشته رخ داد ورود ایران به لیست سیاه افایتیاف بود. این موضوع چه اثری بر اقتصاد گذاشت؟
- در ایران تندرو‌هایی وجود دارند که موفق شدند ایران را به لیست سیاه افایتیاف ببرند، ایران به لیست کشور‌های غیرهمکار رفت و متاسفانه با دادن سیگنال منفی حتی بازار ارز را دچار مشکل کردند. البته مساله این است که امروز مشکل اقتصاد ایران با پیوستن به افایتیاف حل نمی‌شود و مشکل ما تحریم‌های ظالمانه است، اما نپذیرفتن افایتیاف از سوی ایران این مشکل را مضاعف کرد. به نظر می‌رسد تندرو‌های ایرانی این قدرت را در دولت پنهان دارند، آن‌ها موفق شدند یک سیگنال منفی به دنیا بدهند و این سیگنال در بازار ارز ایران کاملاً قابل مشاهده است. توده‌های زحمتکش مردم باید بدانند که مجمع تشخیص مصلحت نظام باید پاسخگوی هزینه‌هایی که به این اقتصاد تحمیل کرده است باشند، نمی‌شود یک عده‌ای بنشینند تصمیم بگیرند، ولی به منافع ملی توجه نکنند. مشکل با افایتیاف حل نمی‌شود، ولی این می‌توانست یک سیگنال مثبت برای اقتصاد کشور باشد، یعنی ایران می‌خواهد با جامعه جهانی کار کند.
بیشتر بخوانید: تورم سال ۹۹ چقدر است؟
از مشکلات ورود ایران به لیست سیاه انتقال پول است. در حال حاضر دولت در یک اقدام خردمندانه از صندوق بین‌المللی پول درخواست وام کرده است در شرایطی که بیماری کرونا صد‌ها میلیارد تومان هزینه برای کشور به جا گذاشته است و دولت تا الان بالغ بر ۳ هزار میلیارد تومان به وزارت بهداشت برای مبارزه به کرونا پرداخت کرده است و این هزینه برای اقتصاد ایران که در تحریم به سر می‌برد، بسیار هزینه بالایی است.
الان شما فرض کنید فردا صبح کمک‌های بین‌المللی می‌خواهد وارد ایران شود، ما اگر مقررات افایتیاف را نپذیریم هیچ بانکی حاضر نیست این اعتبار را به سیستم بانکی ما حواله بکند و این نشان می‌دهد ما دچار یک خودتحریمی هم از سوی تندرو‌های ایرانی هستیم که به نظر من این‌ها عامل خارجی نیستند این‌ها آگاهی لازم را ندارند.
* در واقع شما مشکل اقتصاد ایران را در سیاست‌های تندرو‌ها می‌دانید؟
- اگر بخواهم در یک جمله بگویم، آن این است که اقتصاد ایران در سال ۹۸ به شدت از جهالت اقتصادی رنج برد و این جهالت اقتصادی نقش بسزایی در ناکارآمد نشان دادن اقتصاد ایران دارد. همین الان کشور واقعاً با یک بحران بهداشتی روبرو است و این‌ها هزینه دارد و در این شرایط به جای اینکه وحدت و همدلی باشد، وقتی دولت از مردم درخواست می‌کند کمتر از خانه‌ها بیرون بیایند، اماکن متبرکه را دچار مشکل می‌کنند و شما اگر تحقیق کنید پشت‌بند این‌ها همان کسانی هستند که سفارت عربستان سعودی را در تهران مورد تهاجم قرار دادند و کلی هزینه برای ملت ایران به جای گذاشتند و کسی هم محاکمه نشد و حیثیت اجتماعی جامعه ایرانی در اذهان بین‌المللی خدشه‌دار کردند.
من فکر می‌کنم از سال ۹۸ علیرغم همۀ این‌ها عبور کردیم و اتفاقاً اگر تندرو‌ها حاکم بودند قطعاً وضع در این شرایط بدتر بود.
* یعنی وضعیت اقتصادی می‌توانست از این هم بدتر باشد؟
- بله! شک نکنید! وقتی در اقتصادی که یکی از درآمد‌های اصلی دولت طی ۴۰ سال گذشته نفت بوده، به شدت کاهش پیدا کرده و از آن طرف مخارج دولت افزایش پیدا کرده و از آن طرف مراودات بین‌المللی محدود شده است و ما کالا‌ها و نیاز‌های وارداتی‌مان را ۲۰ درصد بیشتر از قیمت جهانی تهیه می‌کنیم و هزینۀ مبادله در اقتصاد ایران به شدت افزایش پیدا کرده است، به معنای آن است که اقتصاد تحت فشار شدید قرار دارد. از این طرف دوستان ناآگاه داخلی هم به دولت فشار می‌آورند و سعی می‌کنند به جای اینکه وحدت و همدلی ایجاد کنند، کارشکنی می‌کنند.
ما چه دلمان بخواهد چه نخواهد امروز آمریکا بزرگترین قدرت اقتصادی دنیا، به شدت ما را تحریم کرده است حتی سیستم بانکی کشور‌هایی که با ما مراوده اقتصادی دارند کار نمی‌کند، یعنی چین بزرگترین شریک تجاری ما است، ولی بانک‌های چینی از تحریم‌ها آمریکا تبعیت می‌کنند و کالایی که آن‌ها می‌خواهند به ما می‌دهند و صادرات ما را به صورت دلار به سیستم بانکی ما برنمی‌گردانند؛ به نظر من علیرغم تمام فشارها قابل تحسین است که دولت حتی یک روز حقوق عقب‌مانده ندارد، حقوق اساتید دانشگاه، منتقدین و جامعه معلمان را پرداخت کرده است. از طرف دیگر مشکل کرونا که هزینه صد‌ها میلیارد تومانی برای اقتصاد ایران داشته و دارد.
* این تندروی‌ها و مشکلات در سال ۹۹ چه تبعاتی برای اقتصاد کشور خواهد داشت؟
- این فشارها همواره وجود داشته است که اگر در سال ۹۹ روند به همین شکل پیش برود و تندرو‌های ایرانی قدرت را در مجلس آینده بیشتر در دست گیرند سال سختی برای اقتصاد ایران رقم خواهد خورد. یعنی سال ۹۹ اگر گشایشی در تعامل اقتصاد ایران با جامعه جهانی اتفاق نیفتد، قطعاً وضع بهتر نخواهد شد.
* یعنی از این هم بدتر خواهد شد؟
- بله شک نکنید! اثر کرونا در سه ماهه سال ۹۹ خود را نشان می‌دهد، وقتی کارخانجات تعطیل شود، صنعت گردشگری، صنعت هتل‌داری، حمل و نقل تعطیل شود، اثر خود را در رشد اقتصادی خواهد گذاشت. من به عنوان یک اقتصاددان اعتقاد دارم اگر اقتصاد ما یک اقتصاد بسته باشد قطعاً موفق نخواهیم بود و اگر تعامل با جامعه جهانی اتفاق نیفتد قطعاً دچار مشکل خواهیم شد، ما باید بدانیم که به دنبال منافع ملی ملت ایران باشیم نه به دنبال برخورد‌های احساسی، طی ۴۰ سال گذشته احساسات کلی هزینه برای این مملکت به وجود آورده و ما ناگزیر به تصمیم‌های مبتنی بر عقلانیت هستیم. این حدیث زیبای پیامبر عظیم‌الشان که یک ساعت تفکر از ۷۰ سال عبادت بالاتر است را نصب‌العین قرار دهیم و تعقل و عقلانیت را در نظام تصمیم‌گیری‌مان حاکم کنیم.
بیشتر بخوانید: لرزه‌های کاهش قیمت نفت بر اقتصاد ایران
* مجلس آینده تا چه حد می‌تواند تصمیم‌های عقلانی داشته باشد؟
- قطعاً مجلس بعدی اگر بخواهد شعاری برخورد بکند، وضعیت از این هم بدتر می‌شود. در این شرایط باید بگویند چه برنامه‌ای دارند؟ جالب است که تندرو‌های ایرانی هیچ برنام بهتری برای اداره کشور ندارند و نمونه‌اش را در بهترین شرایط زمانی که محمود احمدی نژاد به قدرت رسید؛ دیدیم. ایران نزدیک ۶۹۵ میلیارد دلار نفت با قیمت بالای ۱۰۰ دلار فروخت، ولی اقتصاد را با نرخ رشد منفی و تورم حدود ۴۰ درصدی تحویل دولت حسن روحانی داد و این نشان می‌دهد که تندرو‌های ایرانی جزء اینکه مراودات بین‌المللی ما را بدتر کنند، اصلاً جهان را نمی‌شناسند یعنی مشکل آقای احمدی‌نژاد و تیمش این بود که دلشان می‌خواست به فقرا کمک کنند، ولی بلد نبودند نه برنامه داشتند، نه دانش لازم را داشتند و ناکارآمدی را در اقتصاد ایران نهادینه کردند؛ که اگر همان رویه را نیز مجلس آینده به کار گیرد به مملکت خسارت وارد خواهند کرد.
* تبعاتش آن تصمیم‌های هیجانی در اقتصاد هنوز پابرجاست؟
- بله کاملاً، من یکی از انتقاداتی که به دولت آقای روحانی دارم این است که نتوانست باز کند که آقای احمدی‌نژاد چه به روز این مملکت آورد، دلار‌های نفتی کجا رفته؟ چه شده است؟ و باعث گسترش رانت و فساد شد، یعنی بخش عمده فسادی که امروز در سیستم بانکی ما وجود دارد در آن دولت شکل گرفته است که امروز محاکمه وزیر رفاه آقای احمدی‌نژاد که رئیس هیات مدیره بانک سرمایه بود را می‌بینید و در زندان است و این‌ها چیز‌های محرمانه‌ای نیست. انتقادی که به دولت آقای روحانی داشتم این بود که فساد آن دولت را افشا نکرد و در این دولت هم اگر کسی فساد کرده باید به سزای اعمال ننگینش برسد هر کسی در این مملکت چه در این دولت و چه در دولت قبلی یک ریال از بیت‌المال سوءاستفاده کرده قطعاً باید نزد افکار عمومی و دادگاه قانونی به سزای اعمالش برسد.
ایران به هر جهت توان خوبی را برای سرمایه گذاری داشت و بار‌ها فرصت‌های ما سوخت شد. سرمایه‌گذاری‌های زیربنایی خوبی را در دولت آقای خاتمی و هاشمی در کشور انجام داده بودیم، حرفم این نیست که به دولت آقای خاتمی و آقای هاشمی نباید انتقاد کرد آن‌ها هم قابل نقد هستند، اما این روند در دورانی که دلار‌های نفتی به ایران سرازیز شد می‌توانست ادامه پیدا کند، اما فرصت از دست رفت. سال ۹۹ اگر بسته بودن اقتصاد ایران ادامه پیدا بکند مشکلات ما افزون خواهد شد. اقتصاد ما امروز در گِرو سیاست است خصوصاً سیاست خارجی و اگر سیاست خارجی تعامل با دنیا را در دستور کار خودش قرار ندهد و تحت تاثیر تندرو‌های وطنی قرار بگیرد، قطعاً وضع مردم بدتر خواهد شد. امیدوارم سر عقل بیایند و نظام تصمیم‌گیر کلان کشور تحت تاثیر احساسات تندرو‌های داخلی قرار نگیرند.