پانید فاضلیان، اقتصاد ۲۴- در این روزگار کرونا زده حکایت بیشترمان شبیه همان خیاطی معروفی است که با انداختن سنگ به درون کوزه، حساب اموات به خاک سپرده شده در گورستان مجاور دکانش را داشت و در آخر با مرگ ناگهانی اش، خود نیز به درون کوزه افتاد؛ اغلب مان این روز‌ها مشغول آمارگیری از تلفاتی هستیم که کرونا به اطرافیانمان وارد کرده است، اینکه چه کسانی مبتلا و کار و بار چه کسانی کساد شده است؟ غافل از اینکه قربانی بعدی کرونا، هر آن ممکن است سلامت یا کسب و کار خودمان باشد.
حالا درست در گیرودار چنین معرکه نفس گیری، مرکز آمار ایران اعلام کرده است که میانگین نرخ بیکاری زمستان ۹۸ پس از طی کردن یک روند نسبتا نزولی به ۱۰.۶ درصد رسیده است و به نسب مدت مشابه سال گذشته ۱.۳ درصد کاهش داشته است؛ خبری که چندان تازه نیست و پیش از این نیز یکبار در میانه تعطیلات نورزی در لایو اینستاگرامی محمد باقر نوبخت، رئیس سازمان برنامه و بودجه مطرح شده بود.
بیشتر بخوانید: میانگین نرخ بیکاری در سال گذشته ١٠.۶ درصد بود
بیکاری واقعا کم شد؟
شنیدن این خبر در هر زمان دیگری غیر از حالا می‌توانست لبخندی رضایت بخش و امیدوار کننده را برای عموم مردم به همراه داشته باشد، اما الان که همه حواس‌ها متوجه چوب خط‌های ذهنی ترسیم شده برای قربانیان مختلف کروناست؛ شنیدن چنین خبری بیشتر مایه بهت و حیرت عمومی خواهد بود.
این مطلبی است که علیرضا حیدری از فعالان صنفی کارگریِ اقتصاد‌خوانده نیز آن را به صورت تلویحی کرده و راجع به آن به اقتصاد ۲۴ می‌گوید: در موقعیت فعلی انتشار چنین آمار‌هایی قطعا با خود، اما و اگر‌هایی به همراه خواهد داشت؛ معاون تنظیم و نظات بر روابط کار وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی به تازگی از نام نویسی ۲۹۰ هزار کارگر برای دریافت مقرری بیمه بیکاری خبر داده است؛ یادمان باشد که فراخوان نام نویسی متقاضیان بیمه بیکاری بعد از آن آغاز شد که موج شیوع کرونا بسیاری از فعالیت‌های اقتصادی را زمین گیر کرد؛ همچنین فراموش نکنیم که در مناسبات بازار کار کارگران تنها یکی از گروه‌های شغلی محسوب شده و شاغلان دیگری هستند که این روز‌ها زیان دیده کرونا محسوب می‌شوند.
این بخش از صحبت‌های حیدری اشاره به این واقعیت دارد که در بازار کار غیر از کارگران، کارمندان، کسبه و همه کسانی که هویتشان شاغل رسمی تلقی می‌شود، کسان دیگری نیز هستند که در بخش‌های اشتغال غیررسمی، اشتغال کاذب، اشتغال پنهان و یا اشتغال ناقص بازار کار حضور دارند و در صورت لطمه دیدن از بحرانی نظیر کرونا بعید است که تحت پوشش حمایت‌هایی نظیر بیمه بیکاری قرار بگیرند.
وی مقصود خود را از شاغلان بخش‌های غیر رسمی بازار کار اینطور بیان می‌کند: اصولا مرکز آمار ایران تعریف موسع و گسترده‌ای از شاغل دارد؛ تعریفی که حتی از نظر قانونی سال‌هاست که محل جر و بحث است؛ با وجود ممنوعیت‌های اشتغال کار کودکان از نظر مرکز آمار ایران افراد بالای ۱۰ سال در زمره جمعیت فعال بازار کار محسوب می‌شوند و در مقابل با وجود منع قانونی که برای اشتغال مجدد بازنشستگان وجود دارد باز هم این مرکز، سن ۶۰ سالگی را غایت حضور افراد در بازار کار تلقی می‌کنند؛ از نظر این معیار‌های آمارگیری، توانایی جسمی و روحی و استانداردهای شغلی نمی‌تواند مانع شود که جمعیت فعال بازار کار را به دو گروه شاغلان یا بیکاران تقسیم نکرد؛ حتی میزان درآمدی که این افراد از کار کردن به دست می‌آورند و یا مدت زمانی که به کار کردن اختصاص می‌دهند هم با استانداردهای متعارف تفاوت دارد و بدیهی است که با چنین شاخص‌هایی همیشه عدد نرخ بیکاری این قابلیت را دارد که به سمت کوچک شدن میل کند.
تعریف متفاوتی که مردم و مسئولان از بیکاری دارند
گفته‌های این کارشناس روابط کار یادآور برداشت متفاوتی است که سال‌هاست میان مردم و مسئولان در تعریف شغل و بیکاری وجود داشته است؛ از این منظر هرقدر که مسئولان نگاهی کلان به مسائل اقتصادی داشته و باور دارند که ملاک اشتغال یا بیکاری به میزان مشارکت جامعه در تولید ناخالص ملی مرتبط است؛ مردم از منظر خرد به مسائل اقتصادی نگاه می‌کنند و باور دارند که تناسب میان درآمد و هزینه‌های زندگی معیاری است که می‌توان از آن برای غربالگری افراد بیکار و شاغل استفاده کرد.
اسفند، ماهی متفاوت با بقیه ماه‌ها
حتی اگر بتوان از این اختلاف نظر تاریخی مردم و مسئولان برسر تعریف شاغل و بیکار چشم پوشی کرد بازهم در شرایط کرونایی کنونی قبول گزارش اخیری که مرکز آمار در مورد نرخ بیکاری منتشر کرده است امر راحتی نیست؛ در توضیح دلیل این دشواری همین بس که در میانه اسفند ماه و درست روز‌های اوج گیری تعطیلی تدریجی مشاغل و روی آوردن مردم به قرنطینه خانگی، مرکز آمار ایران از توقف اجرای طرح‌های آمارگیری خبر داده بود که محوریت و مبنای آن‌ها مراجعه مستقیم و خانه به خانه بود.
به بیان دیگر اگر بتوان پذیرفت که همیشه یکی از راه‌های جویا شدن از وضعیت شغلی اعضای خانوار‌ها مراجعه حضوری به درب منازل بوده است بنابراین پس از نیمه کاره ماندن این مراجعات در میانه اسفندماه و همزمان شدن آن با خانه نشینی افراد شاغل، نمی‌توان مدعی تهیه گزارش مبسوط و دقیقی از وضعیت بیکاری فصل زمستان شد.
بیشتر بخوانید: آمارگیری فعلا ممنوع شد!
بیشتر بخوانید: آمارگیری فعلا ممنوع شد!
این مطلبی است که بازهم علیرضا حیدری با زبان و ادبیات دیگری آن را برای اقتصاد ۲۴ روایت می‌کند: برای آمارگیری همیشه ماه‌های اسفند و فرودین شرایطی متفاوت با سایر ماه‌های سال دارند؛ حتی در عادی‌ترین حالت امور جاری و مرسوم در این دو ماه روالی متفاوت دارند؛ علت مغناطیسی است که از تعطیلات نوروزی بر تمامی شئون زندگی اجتماعی ساطع می‌شود؛ نمونه اش حساب و کتاب تورم هزینه‌های زندگی خانوار‌ها در مذاکرات مزدی است؛ به دلیل شرایط خاص اسفندماه، تغییرات تورمی این ماه همیشه در محاسبات لحاظ نمی‌شود و در نهایت تاثیرشان در تغییرات تورمی ماه فروردین لحاظ می‌شود؛ بنابراین حتی اگر از کرونایی هم خبر نبود و برای مراجعه خانه به خانه کارشناسان مرکز آمار محدودیتی وجود نداشت باز هم نمی‌شد گفت گزارش مربوط به بیکاری و اشتغال فصل زمستان ۹۸ این سازمان دقیق و کامل است، هرچه باشد اسفند ماهی که تعطیلات آن زودتر از هر زمان دیگری آغاز می‌شود.
زمستان ۹۸، زمستانی که هرگز تکرار نشد
حیدری که در عین حال باور دارد به دلیل شیوع کرونا در ایران، زمستان ۹۸ برای بازار کار متفاوت با سایر زمستان‌های پیشین بوده است؛ صحبت‌های خود را اینطور ادامه می‌دهد: تبعات اقتصادی کرونا اتفاق غیر قابل پیش بینی نبود، اما در عمل به صورت تدریجی خود را نشان داد و خیلی‌ها از جمله افراد شاغل را غافلگیر کرد؛ با نگاهی خوشبینانه می‌توان گزارش اخیر مرکز آمار ایران را اینطور تفسیر کرد که با همه دشوار‌ی‌های ناشی از گران شدن بنزین و قطعی اینترنت و اجباری شدن استفاده از رمز پویا در معاملات غیر حضوری بانکی باز هم نرخ بیکاری در حد ۱۰ درصد باقیمانده است؛ این اتفاق برای اقتصاد ایران که مشاغل خدماتی در آن سهمی ۵۱ درصدی دارند بسیار حائز اهمیت است، اما از همان قبل از عید که محدودیت‌های اقتصادی کرونا چهره خود را نشان داد بسیاری از مشاغل این بخش دچار ریزش شدند؛ خیلی از افرادی که به صورت رسمی یا غیر رسمی در بخش خدماتی فعالیت اقتصادی داشتند حالا بیکار و خانه نشین شده و برای بسیاری از آن‌ها حتی امکان نام نویسی در سامانه متقاضیان بیمه بیکاری وجود ندارد.
بنابراین چندان دور از انتظار نیست که در این تعطیلی کشدار کسب و کار‌ها، شاغلانی که از ترس کرونا به اجبار خانه نشین شده‌اند با شنیدن اخباری نظیر گزارش اخیر مرکز آمار ایران از وضعیت بیکاری در بازار کار ایران متعجب و شگفت زده شوند.