ساجده رحیمی*، اقتصاد۲۴ - در نوشته های پیشین به بررسی اهمیت و نقش معماری و شهرسازی در مناطق آزاد پرداختیم و خاطر نشان کردیم که چگونه با اجرای اصول طراحی می توانیم مناطق آزاد را هم به لحاظ گردشگری و هم به لحاظ جذب سرمایه گذار توانمندتر سازیم.
بیشتر بخوانید: منطقه آزاد انزلی چگونه می‌تواند به مرکز گردشگری بین‌المللی ایران تبدیل شود؟/ توسعه منطقه با اهتمام به اصول شهرسازی و معماری
استان خوزستان از نظر طبیعی و موقعیت جغرافیایی به سه منطقه کوهستانی، کوهپایه‌ای و جلگه‌ای تقسیم شده است و می‌توان گفت قسمت عمده این استان در منطقه جلگه‌ای قرار گرفته است. شدت حرارت هوای کلیه نقاط استان در تابستان بسیار زیاد است و همین امر باعث شده تا معماری خانه ها و شکل و فرم شهرسازی آن متاثر از این عوامل باشد.
با وجود تفاوت شرایط طبیعی جغرافیایی مناطق مختلف استان خوزستان اما کلیه نقاط استان از نظر کلیات طراحی اقلیمی شرایط یکسانی دارند.
در حقیقت فرم کالبدی ساختمان در خوزستان باید تأثیر هوای گرم خارج در فضاهای داخلی را به حداقل ممکن برساند. در این منطقه، ساختمان‌های فشرده و درون‌گرا دارای حیاط مرکزی و فضاهای یک‌طرفه مشرف به‌حیاط هستند و این فرم مناسب‌ترین شکل ساختمان از نظر شرایط اقلیمی به‌شمار می‌رود.
در این ارتباط لازم است نسبت کل سطح خارجی به حجم ساختمان به حداقل ممکن کاهش یابد و از این نظر، فرم‌های فشرده و متراکم مناسب‌تر هستند. از نظر اقلیمی، جهت استقرار ساختمان باید تأمین کننده اهدافی چون کسب حداقل انرژی خورشیدی در مواقع گرم، جلوگیری از نفوذ مستقیم آفتاب به فضاهای داخلی در مواقع گرم، جلوگیری از تأثیر بادهای گرم و غبارآلود در فضاهای داخلی و خارجی ساختمان و کسب انرژی خورشیدی در مواقع سرد باشد.
از نظر اقلیمی مهم‌ترین عامل در تعیین جهت خیابان‌ها در این منطقه، مقدار سایه ایجاد شده در خیابان در فصل گرم است. از این نظر جهتی مناسب‌تر است که مقدار سایه ایجاد شده در سطح خیابان را به حداکثر برساند.
محله های خرمشهر به لحاظ بافت شهری به دو بخش قدیم و جدید تقسیم می شوند و دسترسی به واحدهای مسکونی از طریق کوچه های باریک که با دیوارهای مرتفع محصورند صورت می‌گیرد.
جنگ تحمیلی تاثیر زیادی بر تغییر شکل و هویت اصلی محله ها و نوع شهرسازی خرمشهر و آبادان داشته است، هرچند که پس از جنگ نیز تلاش‌هایی برای بازسازی شکل این دو شهر و به طور کلی منطقه آزاد اروند شد که کارشناسان معتقدند این روند کند بوده و این بازسازی به سرعت و گاها با اصول نبوده است.
بیشتر بخوانید: عملکرد منطقه آزاد اروند در سالی که گذشت؛ از افزایش صادرات تا کسب جایزه منطقه برتر در توسعه زیرساخت‌ها
از نوع معماری خانه ها در خرمشهر و آبادان که بگذریم، نوع شهرسازی آن تا حد زیادی به رود اروند وابسته است و در حقیقت به طور کلی استان خوزستان هستی و عظمت خود را به رودخانه‌های متعددی که در این سرزمین جاری‌اند، مدیون است.
بنابراین روخانه اروند برای این منطقه همچون گوهری است که علاوه بر زندگی بخشیدن، می تواند موجب شکوفایی آن نیز بشود. همه شهرهای دنیا در حال حاضر به اهمیت حاشیه رودخانه ها به عنوان فضاهای تفریحی برای جمعیت در حال رشد پی برده اند. علاوه بر این، تحقیقات نشان می دهد که انسان به سوی آب جذب می شود؛ بنابراین فضاهای اطراف آب باید برای وی جذاب باشد.
ساحل سازی در حاشیه رود‌ها از جمله کارهای بسیار مهم و کلیدی در مبلمان شهری و زیباسازی شهر در دنیا است که در جذب گردشگر و درآمدزایی موثر است.
طراحی ساحل رودخانه و مناسب سازی آن برای استفاده و حضور افراد برای اتفاقات مختلف در آن یکی از موقعیت های منحصر به فرد برای منطقه آزاد اروند است و البته این توجه به رود اروند سال‌هاست در دستور کار مسئولان است و به گفته اسماعیل زمانی مدیرعامل سازمان منطقه آزاد اروند، ساحل‌سازی اروند صغیر از سال‌ها پیش شروع شده که با رویکرد حفظ محیط طبیعی، بکر و سازگار با اقلیم منطقه طراحی شده و دارای مسیر ویژه دوچرخه‌سواری، باغ گیاه‌شناسی، باغ مشاهیر بومی مینوشهر، اسکله قایق سواری، نشیمن‌های شهری، بازارچه صنایع دستی، فضاهای پذیرایی و دیگر فضاها و امکانات مورد نیاز برای جذب و حضور شهروندان مینوشهر و همچنین گردشگران و توریست‌ها است.
اگر این پروژه به درستی و با طراحی و برنامه ریزی درستی انجام شود می تواند تغییر شگرفی در بحث شهرسازی و جذب توریست منطقه ایجاد کند.
به گفته مسئولان این منطقه طراحی لند اسکیپ حاشیه شمالی رودخانه اروند صغیر با هدف ایجاد پیاده‌راهی تفرجگاهی و توریستی در آینده نزدیک به مرحله اجرا گذاشته خواهد شد.
زمانی همچنین تصریح کرد: امید است در آینده نزدیک با اجرایی شدن این طرح گامی بلند برای ارتقای کیفی رودخانه اروند صغیر و منطقه آزاد اروند برداشته شود.
اروندرود، رود پهناوریست در جنوب غربی ایران و در مرز ایران و عراق که از هم‌ریزش رودهای دجله، فرات و سپس کارون پدید آمده است. بندر خرمشهر قرار گرفته در کنار این رود اهمیت فراوانی داشته و یکی از بنادر کانتینری کشور در خلیج فارس به شمار می رود و به دلیل همجواری با کشور عراق، یک منطقه استراتژیک از نظر تجاری و سیاسی است که با قرار گرفتن در محدوده منطقه آزاد تجاری اروند و نزدیکی به پالایشگاه آبادان و صنایع فولاد خوزستان فرصت مناسبی جهت سرمایه گذاری فراهم کرده است.
این قابلیت و توانایی برای جذب گردشگر اگر همراه با رعایت قوانین شهرسازی و ایجاد فضاهای شهری مورد نیاز باشد قطعا می‌تواند علاوه بر سرمایه گذار موجب حضور گردشگران زیادی از کشورهای همسایه شود.
سواحل کارون قابلیت زیادی برای رونق بخشیدن به کل منطقه آزاد اروند را دارند و با توجه به سیاست های متنوع برای جذب گردشگر در این منطقه و اهمیت گردشگری دریایی باید برنامه های در نظر گرفته شده برای این منطقه هرچه سریعتر اجرایی شود. البته تنها ایجاد مناطق گردشگری کافی نیست و اروند نیاز به یکسری سیاست هایی برای گردشگری پذیر بودن کل شهر دارد تا بتواند اقتصاد شهر را تامین و به خوبی اهمیت تاریخی و اجتماعی این شهر را بازتاب دهد.
توسعه سواحل رودخانه ها همیشه و در همه جای دنیا در حال رخ دادن است؛ ساحل جنوبی لندن و ملبورن و ساحل غربی رودخانه بندر بردو فقط چند نمونه از مکان‌هایی هستند که بخش‌های صنعتی شهرها را مجدداً توسعه داده اند و با فراهم کردن شغل‌های تازه، سکونتگاه‌ها و امکانات تفریحی برای ساکنان شهر، مناطق مرکزی توسعه یافته ای در شهر ایجاد کرده اند. این امر بسیار خارق العاده بوده و ماندگار خواهد بود.
علاوه بر بندر و سواحل رودخانه کارون، منطقه آزاد اروند از گذشته به دلیل دارا بودن مکان هایی بازمانده از جنگ، در گردشگری جنگ در این منطقه رونق بسیاری دارد و هر ساله اردوهای راهیان نور به این منطقه سفر می‌کنند و از محل‌هایی محل‌هایی نظیر یادمان‌های فعلی شلمچه، اروند کنار و فتح المبین بازدید می‌کنند و از این جهت اروند همیشه میزبان خوبی برای افراد بوده است.
بیشتر بخوانید: جاذبه های گردشگری سیاه در منطقه آزاد اروند
*کارشناس ارشد شهرسازی